Y HỌC THƯỜNG THỨC
Nóng Sốt - Bác Sĩ Hoàng Cầm
Đại cương
Theo thiên nhiên, cơ thể chúng ta có độ ấm gọi là thân nhiệt. Nguồn gốc của thân nhiệt xảy ra ở tế bào. Máu mang dưỡng khí từ phổi và các chất bổ dưỡng trong thức ăn tới tế bào. Nơi đây, có hiện tượng biến dưỡng, nghĩa là dưỡng khí và chất bổ dưỡng biến đổi thành năng lượng cho tế bào và sinh nhiệt, tương tự như động cơ xe hơi đốt nhiên liệu cho xe chạy.
Đo thân nhiệt, ta dùng nhiệt kế. Khi xưa, nhiệt kế đó gọi là “ống thủy” vì trong nhiệt kế có thủy ngân. Đo thân nhiệt chính xác hoặc ở dưới lưỡi hoặc ở hậu môn. Thân nhiệt đo ở miệng: trung bình từ 36 tới 37,4 độ C, nhiệt ở hậu môn cao hơn ở miệng khoảng nửa độ. Cả hai nơi, ta lấy số 37 độ C cho dễ nhớ. Hiện nay, ta có thể dùng nhiệt kế kỹ thuật số, chính xác và dễ sử dụng hơn ống thủy, đồng thời tránh nguy cơ ống thủy bể gây nhiễm độc thủy ngân. Trên thị trường có 3 loại nhiệt kế kỹ thuật số như trong hình ảnh đính kèm.
Thân nhiệt thay đổi, lên hay xuống 1 độ trong ngày, thấp nhất lúc sáng sớm và cao nhất lúc quá trưa. Óc có nhiệm vụ giữ thân nhiệt trong giới hạn bình thường. Phần chính thân nhiệt thoát ra ngoài qua da (do mồ hôi bốc hơi), phần nhỏ qua hơi thở. Khi trời nóng, tránh cho thân nhiệt lên cao, cơ thể tiết ra nhiều mồ hôi, mồ hôi bốc hơi phân tán nhanh thân nhiệt ra ngoài. Lúc trời lạnh, phản ứng tự nhiên là da săn, giảm bớt lượng nhiệt mất đi và ta mặc thêm áo ấm để giữ thân nhiệt. Nếu mặc không đủ ấm, chân, tay và hàm tự động run để tăng thân nhiệt. Nóng sốt là khi thân nhiệt cao hơn 38 độ C.
Nguyên nhân
Nhiễm trùng Nóng sốt phần lớn do nhiễm trùng. Vi trùng và siêu vi trùng thường gây viêm đường hô hấp, tiêu hóa, da, đường tiểu, đường sinh dục. Vi trùng gây nóng sốt cao hơn siêu vi trùng. Khi bị nhiễm trùng, ngoài việc cơ thể nóng sốt khoảng 39 độ C cùng với mệt mỏi, ăn mất ngon, đau mình mẩy, còn có những triệu chứng liên quan tới cơ quan liên hệ như ho khi viêm đường hô hấp, tiểu nhiều lần và rát khi nhiễm trùng đường tiểu, đau bụng khi viêm ruột.
Nếu nóng sốt quá 39,5 độ C, tim đập nhanh, da toát nhiều mồ hôi làm cơ thể thiếu nước và huyết áp hạ xuống thấp. Nóng sốt quá 40 độ C, người lớn có thể lâm vào tình trạng mê sảng, trẻ em lên cơn kinh giật. Thông thường, áp dụng khám lâm sàng và xét nghiệm thì việc chẩn đoán tìm nguyên nhân và cơ quan bị viêm không khó khăn.
Trị liệu dùng thuốc trụ sinh, thuốc hạ nhiệt như Tylenol (Acetaminophen), Aspirin, nóng sốt cùng với các triệu chứng khác giảm dần trong vài tuần. Trong phần sốt do nhiễm trùng, ta cần biết thêm về hai nhóm tuổi: trẻ em và người lớn tuổi. Trẻ em dưới 2 tuổi, hệ miễn nhiễm yếu và việc điều hòa thân nhiệt chưa hoàn hảo nên sốt nhẹ (38 độ C) cũng có thể là dấu hiệu nhiễm trùng nặng của đường hô hấp, tiêu hóa, não bộ. Vì vậy, những em nhỏ, tuy sốt nhẹ nhưng kèm theo biếng ăn, giảm lanh lợi, thở khó hay tiểu khó cần được bác sĩ khám lâm sàng, xét nghiệm và trị liệu sớm. Muốn tránh nhiễm trùng, cần chú ý tới việc tiêm chủng bệnh viêm phổi và cúm cho các em nhỏ. (xem thêm bài “Trẻ em nóng sốt” trong Chương VII cuốn sách này). Người lớn tuổi có thân nhiệt ở mức thấp trong giới hạn bình thường và sốt nhẹ hay không sốt khi bị nhiễm trùng, nên cần chú ý tới những thay đổi mới xảy ra như hoạt động chậm chạp, thiếu tỉnh táo, ăn ít, mệt mỏi, xuống cân.Người lớn tuổi thường mất nhiều răng, thở qua miệng, nhất là khi ngủ, nhiệt lấy ở miệng thường thấp, lấy ở hậu môn chính xác hơn. Dùng nhiệt kế kỹ thuật số, nên chọn loại đo thân nhiệt tại trán. Ngoài ra, khi về già cảm giác khát nước kém bén nhạy nên bệnh nhân lớn tuổi khi nóng sốt dễ bị huyết áp xuống thấp.
Nóng sốt không rõ nguyên nhân
Nóng sốt thấp, không liên tục trong ngày, kéo dài nhiều tuần cùng với các triệu chứng khác không rõ rệt, do đó truy tìm nguyên nhân phải cần tới nhiều thứ xét nghiệm. Việc quan trọng là người bệnh phải tới bác sĩ để dược định bệnh và trị liêu. Xin kể ít trường hợp:
-Bệnh lao, sốt rét, viêm túi mật, viêm khoang chậu (phụ nữ), viêm
túi phình ruột già, túi mủ trong gan, viêm gan. -Bệnh thấp khớp.
-Di căn ung thư, u bạch huyết. -Phản ứng phụ thuốc bào chế, nhất là thuốc dùng trong ngành thần
kinh.
Tóm tắt
Nóng sốt là triệu chứng thường thấy khi cơ thể bị nhiễm trùng. Phần lớn các trường hợp nóng sốt được định bệnh sớm thì việc trị liệu trong vài tuần lễ bằng thuốc trụ sinh và hạ nhiệt đem lại kết quả tốt. Cần chú ý tới các em nhỏ và người già khi bị sốt. Tốt nhất được bác sĩ khám và trị liệu. Cần đặc biệt chú ý tới lịch trình tiêm chủng ngừa bệnh cho trẻ em và người già. Nóng sốt thấp và kéo dài nhiều tuần, cần khám nghiệm để tìm ra bệnh tiềm ẩn và trị liệu đúng cách.
Bảng đối chiếu danh từ y học Việt-Anh
Bác Sĩ Hoàng Cầm
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét