Mây trời xuống thấp lối thu sang
Gió lạnh chiều nay thổi lá vàng
Sương mỏng nhẹ bay tà lụa trắng
Tình thu còn mãi tiếng âm vang.
Cành trơ trụi, thấm ướt hơi sương
Lá rụng đêm qua phủ lấp đường
Áo lụa trắng, thu buồn ảm đạm
Tiếng dương cầm nhịp điệu yêu thương
Lê Tuấn
Xướng:
Thương Quá Thương
Người đàn bà tóc búi cao, cổ thon dài tuy trang điểm nhẹ vẫn không che dấu được nét đẹp mặn mà một thời son trẻ. Sau vài cử chỉ khách sáo ban đầu, tôi dần nhận ra ánh mắt và nụ cười quen thuộc dù đã bốn mươi năm. Thời gian lướt nhanh thoáng chợt, đã bốn mươi năm, làm sao không thay đổi mặt người! Tôi cũng lúng túng, cố xóa đi khoảng không gian ngượng ngập ban đầu:
- Yên khỏe không? Chỉ tới một mình?
Câu hỏi chợt thành vô duyên, tan biến thật nhanh trong những chiếc bàn ghế trống của nhà hàng vào buổi lững chiều. Trước mặt tôi là Thanh Yên, Nguyễn Thanh Yên cô học trò cũ "liều mạng" của bốn mươi năm ngày nào. Bây giờ đã là một người đàn bà từng trải, có chút kiêu kỳ "đẹp lão" ở tuổi năm mươi tám. Hai bàn tay đan chặt nhau trên mặt bàn, Yên vẫn yên lặng nhìn tôi trong ánh mắt thoáng mừng, thoáng tủi. Chúng tôi đã nói chuyện với nhau rất nhiều qua điện thoại, nhưng đây là lần gặp mặt lại đầu tiên trên đất khách quê người.
- "Thầy vẫn vậy... chỉ có tóc là bạc đi nhiều...", Yên nói nhanh, nhìn xuống đôi bàn tay: "Còn em đã thành "bà lão", bốn chục năm rồi thầy!".
Giọng Yên thấp, nằng nặng. Tôi không muốn nói thêm câu gì, chỉ nhìn khuôn mặt của thời gian, của tôi của Yên. Chừng như chỉ cần một tiếng động, một câu nói vô tình sẽ làm vỡ tan mọi kiềm chế trong đôi mắt của người xưa.
- "Dạ, cô chú cần dùng gì"?
Tiếng người nhân viên phục vụ kéo tôi và Thanh Yên trở về với hiện tại.
- "Cho cô một cà phê sữa nóng, một sinh tố bơ, một dĩa gỏi cuốn và hai tô bún cá... À, cho cô xin thêm một tách sữa đặc"!
Cố dằn những xúc động tôi nhìn Yên mỉm cười, gật đầu cảm ơn. Chừng như tất cả vẫn vậy, vẫn như cứ hôm qua mà đã thấm mòn năm tháng. Đôi mắt người học trò cũ cũng giăng giăng lớp bụi đời. Tấm lòng người thầy cũ cũng tiêu hao bao hệ lụy. Ngôi trường cũ đã trôi xa theo ngôi trường đời nghiệt ngã. Trải qua hai cuộc hôn nhân, Thanh Yên đã tìm được bến đậu bình yên cho đời mình. Khóe mắt nụ cười thoáng vẻ bất cần cũng ánh lên nhiều niềm tin yêu, tự tại.
- "Đêm hôm đó... chắc thầy oán hận em, oán hận gia đình em lắm, phải không thầy"?
Sau câu hỏi, mọi cố gắng của người học trò cũ không còn nữa. Tiếng khóc ấm ức, khuôn mặt cúi thấp như xé nát mọi xúc cảm, mọi ngõ ngách trong ký ức tôi. Tưởng đã lãng quên, đã chôn kín rồi một vết thương lành da khép mặt. Chợt đâu có tiếng người trong cuộc, khêu dậy ngọn đèn đêm của mịt mùng quá khứ. Nơi có kẻ bị ở lại và người buộc phải ra đi. Nơi mà người ở lại như bị phản bội, như bị lọc lừa niềm tin yêu một lần trao gởi. Cũng là lúc mà người ra đi như kẻ mất trí, đã không còn gì để sống với tháng năm đời người. Bi kịch của cuộc sống bao giờ cũng tàn nhẫn hơn sự tưởng tượng, hư cấu trong những cuốn tiểu thuyết vay mượn cảm xúc của người đọc. Người học trò cũ ngồi trước mặt tôi đã một lần chết. Để không ai trong chúng ta phải chết hai lần, nên phải chấp nhận, phải sống! Oán hận, nói không là dối nhưng nói có cũng đã vết da non mòn năm tháng. Tất cả đã theo người, đã một lần về với biển sâu dĩ vãng...
Bến đò chợ Giữa nằm ở ngã ba sông, phía sau lưng chợ Rạch Sỏi. Một bên qua chợ Giữa, một bên xuôi về Kinh Cụt - An Hòa. Ba giờ ba mươi sáng, trời tối đen như mực, không thấy rõ mặt người. Bến sông vắng lặng chỉ có tiếng vo ve của đàn muỗi đói cố bám lấy tôi để sinh tồn. Ngồi im bất động, tôi để mặc đàn muỗi chích no rồi bay đi. Đã trễ hơn ba mươi phút theo lời hẹn, sẽ có người đón tôi đưa đến điểm xuống ghe. Ba mươi phút dài nhất trong đời và bao trùm bóng đêm. Ba mươi phút để bao nhiêu hình ảnh hiện về như những đoạn phim ngắn đứt quãng.
Câu chuyện của hơn một năm qua thị phi, tai tiếng và để cuối cùng tưởng chừng như mọi duyên nợ an bài. N.T. Yên là học trò lớp 12 đầu tiên của tôi tốt nghiệp, rời trường. Cô học trò trưởng ban văn nghệ, có khuôn mặt đẹp sáng và luôn ngồi bàn cuối lớp vì chiều cao. Con gái chủ trại cưa khá giả cưng chiều, nhưng Yên có tính tự lập không dựa vào gia đình. Ty bưu điện tỉnh mở khóa tuyển chọn nhân viên, Thanh Yên thi và đậu. Suốt trong thời gian theo học ở Rạch Giá, mỗi cuối tuần Thanh Yên đều vào trường thăm và nấu nướng để hai thầy trò ăn chung, chuyện trò. Vừa ăn món ruột bún cá, Yên vừa kể tôi nghe về khóa học bưu điện và ước vọng tương lai. Món bún cá quen thuộc đến nổi tôi phải lên tiếng: "Em không còn món nào khác hơn sao"? "Em muốn thầy tập ăn một món cho quen. Để mai mốt thầy chỉ ghiền món bún cá này thôi", cô học trò của tôi trả lời kiểu "liều mạng"... Gia đình tỏ thái độ không tán thành, cấm đoán và cả việc đưa tôi ra hội đồng nhà trường và ty giáo dục. Tôi biết tình cảm của Yên và nhiều trốn tránh, khuyên răn cô học trò lãng mạn và liều mạng này. Rằng đây chỉ là những ngộ nhận ban đầu của tình yêu. Cuộc đời còn dài và rộng, tôi chỉ là người thầy giáo nghèo, một ngày Yên sẽ gặp người khác tài năng hơn, thích hợp hơn... để yêu thương. Đây chỉ là những cảm xúc nổi sôi của tuổi mới lớn. Rồi tất cả sẽ qua đi, sẽ chỉ là những kỷ niệm đẹp của tuổi học trò, sẽ chỉ là hành trang cho hạnh phúc mai này..! Nhưng mọi cố gắng của tôi và cấm đoán của gia đình không lay chuyển được Yên. Cuối cùng mẹ Yên "đầu hàng" con gái. Gia đình sắp xếp cho Yên và tôi cùng một chuyến ra đi. Đây là khoảng thời gian, Rạch Giá và Rạch Sỏi là trung tâm của những cuộc vượt biên "lậu" và bán chính thức. Chuyến đi của gia đình Yên (và tôi) là chuyến đi bán chính thức, có tổ chức và mua chuộc thỏa thuận với đồn công an địa phương. Chắc chắn và khá an toàn. Tôi chỉ cần đến điểm hẹn đúng ba giờ sáng, có người đón và đưa ra ghe nơi sẽ gặp Yên cùng gia đình. Chỉ đơn giản như vậy. Tôi tin tuyệt đối vào Thanh Yên (và ngay cả đến bây giờ, bốn mươi năm sau).
Bốn giờ sáng, đã có những chuyến ghe hàng sớm từ các huyện chở hàng vào chợ Rạch Sỏi. Âm thanh cuộc sống một ngày mới đang bắt đầu. Không ai đến để đón, tôi linh cảm điều bất an đã xảy ra. Không biết bây giờ Thanh Yên đang ở đâu? Cầu mong mọi chuyện bình yên, không ai bị bắt bớ. Tôi tự an ủi hay trấn an chính mình? Chần chừ nữa, là công an sẽ đi tuần tra chợ và sẽ dễ dàng nhận ra thầy giáo trường cấp 3 của huyện, làm gì nơi bến đò sớm tinh mai? Không hiểu sao niềm thất vọng, nỗi buồn chán đánh mất tất cả sự sợ hãi trong tôi. Có vài giây phút tôi muốn bị bắt, bị đưa về đồn công an, "để được xem con tạo xoay vần" tới cửa khổ đau nào? Nhưng chừng như chẳng ai thèm để ý đến tôi, đến kẻ đứng bơ vơ trước cuộc sống chung quanh. Nỗi buồn bất chợt của người vừa lỡ tay làm vỡ chiếc bình thủy tinh trong sáng của niềm tin yêu. Tôi quay về trường và nhớ lại nụ hôn tham lam, tiếc nuối lần cuối của Thanh Yên khi chia tay. Tôi chợt ứa nước mắt và thương nhớ mùi hương chanh loáng thoáng trong đêm vừa sắp cạn...
Vài ngày sau tôi biết mình là người bị bỏ lại. Những buồn bã rồi cũng qua đi, tôi phải tiếp tục sống và cầu mong cho chuyến đi của gia đình Yên đến được bến bờ mong ước. Hơn tháng sau tôi được tin Thanh Yên cùng gia đình đã đến trại tị nạn Mã Lai bình yên. Và chung với tin vui này, câu chuyện của cô học trò Thanh Yên đã làm tôi xúc động, ngậm ngùi rơi nước mắt. Chuyện kể lại ngày hôm đó, khi ra đến tàu ở hòn Tre (còn gọi là hòn Rùa) biết chắc không có tôi, Thanh Yên đã nhảy xuống biển (để cố quay lại vào bờ?). Cũng may nhiều người trên tàu kịp cứu và nàng đã an lành đến bờ tự do. Giọt nước mắt nhớ thương hòa với niềm vui tôi trộn lẫn. Làm sao oán trách được đây, khi Thanh Yên đã trả lại tất cả những gì mình có. Thương yêu và cả tính mạng. Tình yêu của Thanh Yên để lại trái tim tôi những vị tha, độ lượng trong cuộc sống vốn biển hẹp tay người. Cô học trò cũ của tôi nay đã lớn đã trưởng thành và đã dạy lại cho tôi ý nghĩa của một tình yêu trong sáng, có thật. Để mãi đến hôm nay tôi vẫn chưa tìm được lý do để oán hận Thanh Yên và gia đình cô học trò nhỏ!
Tôi kể và nói tất cả những cảm xúc của mình đêm hôm đó, của bốn mươi năm về trước. Cúi mặt bùi ngùi, tôi để yên bàn tay mình trong tay Thanh Yên mềm ấm. Câu chuyện đời người dù có thương tâm bao nhiêu cũng đã là quá khứ. Mỗi người mỗi số phận, mỗi cuộc đời đang có để sống và để vươn lên, đi tới. Hãy nâng niu kỷ niệm như những hành trang quý giá nhất cho hiện tại và ngày mai.
Thanh Yên bật cười thật tươi. Nụ cười vẫn còn đó dù thời gian đã mang theo nhiều nếp khắc của số phận, của đời người. Tôi rút nhẹ tay ra và ra dấu cho Yên đã đến lúc phải ra về. Trời đã xế chiều và Yên phải lái xe cả 3 tiếng trở về nơi mình ở. Có đến có đi, có hợp có tan. Nhưng bây giờ đã khác, thầy trò chúng tôi không còn hợp tan nữa mà có nơi chốn phải quay về. Không còn những chia cắt xé lòng mà những yên bình cho nhau.
- Mình đừng nói chia tay lần nữa nghen thầy. Em và thầy sẽ đi về cùng một lúc... Thầy phải hứa với em là không được quay lại chào tạm biệt. Thầy nhất định phải hứa nghen..!
Thầy trò tôi không chia tay nhau. Tôi lặng lẽ đi về phía đậu xe và giữ lời hứa không quay nhìn lại. Nhưng khi vào trong xe, tôi đã nhìn thấy Thanh Yên vẫn còn đứng im nhìn theo về phía của tôi. Thanh Yên lần nữa lại gạt người thầy cũ. Người không nói chia tay nhưng đã đứng lại, nhốt cả không gian vào mắt. Tôi biết mình đang xúc động mạnh nhưng cũng không thể bước trở về dĩ vãng. Nếu không tất cả sẽ tệ hại, tất cả sẽ vỡ tan trong bao nông nổi tầm thường. Tôi cho xe ra khỏi bãi đậu, chạy nhanh ra lòng đường. Không dám nhìn lại, nhưng tôi biết phía sau Thanh Yên vẫn còn đứng bơ vơ nhìn chiếc xe của tôi biến mất vào lòng đời tất bật, biển dâu. Quá khứ và hiện tại đã giao hòa. Sẽ mãi không còn cuộc chia tay lần nữa của tôi, của Thanh Yên. Buổi chiều nhè nhẹ nghiêng như giọt nước mắt vô tình rơi mặn trên môi người thầy giáo cũ. Có tiếng ai hát vang vọng trong xa thẳm miền ký ức:
"Tình vui theo gió mây trôi
1.Dẫn nhập
Viết về than, bèn nghĩ ngay đến bài thơ :
Một gánh kiền khôn quẩy xuống ngàn,
Hỏi rằng "chi đó", gửi rằng "than".
Ít nhiều miễn được đồng tiền tốt,
Hơn thiệt nài bao gốc củi tàn.
Ở với lửa hương cho vẹn kiếp,
Thử xem đá sắt có bền gan.
Nghĩ mình lem luốc toan nghề khác,
Nhưng sợ trời kia lắm kẻ hàn.
Trần Khánh Dư
Tưởng cũng cần nhớ Trần Khánh Dư là một danh tướng nhà Trần, cùng với Trần Hưng Đạo giúp đuổi quân Nguyên Mông Cổ đến xâm lăng nước ta .
Nhiều ca dao cũng nhắc đến than:
.Ai nghe trên núi lắm trầm
Trầm đâu chẳng thấy, thấy than hầm đen thui!
.Rủ nhau lên núi đốt than
Chồng mang đòn gánh vợ mang quanh giành
Củi than nhem nhuốc với tình
Ghi lời vàng đá xin mình chớ quên
Ở Việt Nam, ngoài Bắc có mỏ than Hon Gay còn trong Nam có mỏ than Nông Sơn ở tỉnh Quảng Nam:
Nông Sơn than đá thiếu chi
Bảo An đường tốt, Trà My quế nhiều
Tiếng Pháp thì than có thể là houille, có thể là charbon .Houille tiếng Viet gọi là than mỡ, còn Charbon là than đá.
2. Than ở Canada . Canada sản xuất 57 triệu tấn than năm 2019 và 3 tiểu bang Canada có than nhiều nhất là Alberta, British Columbia và Saskatchewan và 50% điện lực của 3 tiểu bang này là từ than . Canada cũng xuất cảng than, đứng hàng thứ tư trên thế giới, sau Australia, Hoa Kỳ và Nga. Và than Canada có nhiều loại: than anthracite có nhiều ở mạn Tây Bắc British Columbia; than nhựa gặp ở Nova Scotia, New Brunswick, Alberta; than lignit gặp ở Saskatchewan. Phần lớn tài nguyên than Canada là ở Alberta. Trong than đá, thành phần chính là cacbon. Ngoài ra còn có các nguyên tố khác, nhiều nhất là lưu huỳnh.
3. Nguồn gốc than .Than là một đá trầm tích, giàu cacbon, có màu đen hay nâu thẫm, được thành tạo do sự tan rã chất hữu cơ của các thực vật. Trãi qua hàng triệu năm, sự tích tụ và trầm tích xác thực vật trong một môi trường đầm lầy đã tạo nên những điều kiện nhiệt độ, áp suất, oxy-khử hoá trên lớp than nên với thời gian trôi qua đã thành tạo những hợp chất càng lúc càng giàu cacbon: than bùn (dưới 50%), lignit (50 đến 60%), than (60 đến 90%) và anthracite (93 đến 97%). Trong than đá, thành phần chính là cacbon. Ngoài ra còn có các nguyên tố khác, nhiều nhất là lưu huỳnh.
Phần lớn than được tạo thành cuối nguyên đại thứ nhất, cách nay 300 đến 360 triệu năm, thời kỳ địa chất Permien và kỷ Cacbon, lúc đó có nhiều điều kiện khí hậu thích nghi như khí hậu nóng và ẩm giúp hình thành những loại rừng rậm sầm uất gần bìa các đầm lầy.Than được hình thành từ các loại thực vật bị chôn vùi, trải qua các giai đoạn từ than bùn, và dần chuyển hóa thành than nâu hay còn gọi là than non (lignit), và thành than bán bitum, sau đó thành than bitum hoàn chỉnh (bituminous coal), và cuối cùng là biến đổi thành than đá (anthracite). Nhưng than cũng được tạo thành ở nhiều kỷ địa chất khác nhau . Ví dụ: than lignite chỉ gặp ở kỷ thứ 3 địa chất, cách nay 65 triệu năm . Cần để ý là nhiều mỏ than có chất methane khá nguy hiểm cho công nhân mỏ.
Trong các loại than như anthracite, lignit, than nhựa v.v. thì loại anthracite là loại hữu ích nhất có thể nung đốt ở những nhiệt độ rất lớn để tạo thành những hạt than ròng, gọi chung là coke và dùng để tạo ra thép .Phần lớn Canada xuất cảng than ở dạng này. Còn than nhựa thường dùng để sản xuất điện lực .
Loài người khai thác than bằng cách đốt than để lấy nhiệt; một số quy trình sản xuất sắt thép và các quy trình công nghiệp khác cũng đốt than.Than không đồng chất vì hợp chất than phụ thuộc vào loại thực vật, cũng như các quá trình địa chất (nhiệt độ và áp suất) tạo ra than.
4. Công dụng của than đá
Là một nhiên liệu hóa thạch được đốt để lấy nhiệt, than cung cấp khoảng một phần tư năng lượng cơ bản của thế giới và là nguồn năng lượng lớn nhất để sản xuất điện . Trong than đá, thành phần chính là cacbon, nên khi đốt than gặp không khí hay oxy thì than phát sinh ra năng lượng nhiệt . Và năng lượng nhiệt lại dùng để sản xuất điện lực cũng như cho nhiều ứng dụng khác . Ngoài ra còn có các nguyên tố khác, nhiều nhất là lưu huỳnh.
Than đá còn một số ích lợi khác:
- than antraxit có nhiều ứng dụng nhất vì làm chất đốt dùng làm chất đốt trong các ngành công nghiệp: công nghiệp nhiệt điện, công nghiệp luyện kim, công nghệ thực phẩm. Với sự phát triển mạnh mẽ của khoa học công nghệ, than còn được sử dụng nhiều để tạo ra những hợp chất mới, nổi bật như chất dẻo, các loại sợi nhân tạo. Ngoài ra than đá còn được sử dụng làm các điện cực cho các thiết bị điện dân dụng phục vụ cuộc sống con người.
- than đá dùng để làm vật liệu lọc nước vì than đá là hoạt tính có tính chất hấp thụ các chất độc và` còn có tác dụng tuyệt vời trong việc giữ các chất khí, chất hơi, chất tan trong dung dịch trên bề mặt . Ngoài ra chúng còn hỗ trợ quá trình làm trắng đường mía hoặc làm mặt nạ phòng độc sử dụng trong các ngành công nghiệp độc hại.. Có thể nói, than đá có tác dụng rất quan trọng trong cuộc sống.
-than đá dùng làm bút chì, dùng trong công nghiệp mỹ phẩm .
- với sự phát triển mạnh mẽ của khoa học công nghệ, than còn được sử dụng nhiều để tạo ra những hợp chất mới như chất dẻo, các loại sợi nhân tạo.Than đá còn được sử dụng làm các điện cực cho các thiết bị điện phục vụ cuộc sống con người.
-than đá là hoạt tính có tính chất hấp thụ các chất độc. Ngoài ra chúng còn có tác dụng tuyệt vời trong việc giữ các chất khí, chất hơi, chất tan trong dung dịch trên bề mặt. Với những tính năng này, than đá được coi là nguyên nhiên liệu quan trọng trong việc làm vật liệu lọc nước.
-than dùng làm chất đốt trong các ngành công nghiệp nhiệt điện, công nghiệp luyện kim, công nghệ thực phẩm. Chính vì than giàu cacbon nên khi đốt than gặp không khí hay oxy thì than phát sinh ra năng lượng nhiệt . Và năng lượng nhiệt lại dùng để sản xuất điện lực cũng như cho nhiều ứng dụng khác . Than cũng dùng trong sản xuất thép và ciment .
- than đá còn dùng trong nghệ thuật, nhất là ngành nghệ thuật hội họa. Các bức tranh mỹ nghệ màu chì được tạo ra và trưng bày đến người chơi chủ yếu được làm từ chất liệu than đá. Than đá dùng trong ngành công nghiệp mỹ phẩm :người ta thường dùng bột than (chủ yếu là bột than được tạo ra từ việc đốt cháy không hoàn toàn than đá) để tạo màu. Cụ thể là các loại màu cho các sản phẩm mỹ phẩm như phấn mắt, các loại son môi, bút kẻ mắt.
Tuy nhiên bên cạnh những ứng dụng tích cực, than đá cũng mang lại nhiều ảnh hưởng tiêu cực đến sức khoẻ con người .Thực vậy, khai thác than cũng thải ra nhiều phế thải, cao như núi ở Cẩm Phả Hòn Gai, mỗi khi mưa lớn, bùn đất trôi vào làm hư hại tài sản, nhà cửa, vườn tược; nhiều nhà dân quanh vùng mỏ phải đóng cửa then cài để tránh bụi than phát tán chùm xuống các khu cư dân .
-than đá gây ô nhiễm nguồn nước. Than đá được sản xuất và sử dụng than đá với một lượng nước lớn. Đó chính là lý do khiến sản phẩm gây ảnh hưởng tới nguồn nước sử dụng của con người. Nước là thứ không thể thiếu trong suốt quá trình khai thác, làm sạch, lưu trữ than. Ngoài ra quá trình sản xuất năng lượng cũng sẽ gây ảnh hưởng đến nguồn nước xung quanh.
-than đá gây ô nhiễm không khí vì trong quá trình hình thành, các chất khí độc hại như carbon dioxide, các hợp chất thủy phân, hợp chất lưu huỳnh đioxit hay các nitơ oxit sẽ xâm nhập vào không khí. Các hợp chất này không phân rã được gây ô nhiễm không khí. Khi sử dụng than đá để sưởi ấm, khí độc CO sẽ được thải ra trong quá trình đó. Khí độc này sẽ xâm nhập vào cơ thể người sử dụng và gây nguy hiểm cho sức khỏe của con người.
Ngoài ra việc sử dụng các sản phẩm mỹ phẩm có chiết xuất từ than đá nhiều khi cũng có nhiều tác dụng phụ. Chúng có thể dễ dẫn tới các hiện tượng như viêm da, bít lỗ chân lông,… Đặc biệt nặng hơn có thể gây ung thư da, phổi và gan,…
Cũng vì than gây ô nhiễm không khí nên nhiều công ty lớn của Nhật muốn đầu tư ở Việt Nam làm nhà máy nhiệt điện than , nay đã rút vốn và nay chỉ có kế hoạch góp phần phát triển các dự án điện ít gây hại cho môi trường, bao gồm khí tự nhiên hóa lỏng và năng lượng tái tạo như năng lượng mặt trời.
3.Than là một nguồn năng lượng
Trước kia, thủ đô Saigon của miền Nam cũng sử dụng than ở nhà đèn Chợ Quán để chạy máy mà than đó cũng từ than Nông Sơn. Than ở Nông Sơn có nhiều lưu huỳnh nên quá trình sản xuất phải rửa quặng để lọc bỏ trước khi tinh chế. Nấu ăn thì dùng than đước Cà Mau. Những năm gần đây, nấu ăn ở Saigon dùng điện nhiều hơn .Than có nhiều ở Bắc bán cầu và là một nguồn tài nguyên năng lượng hóa thạch quan trọng được đốt để sản xuất điện; than cung cấp khoảng một phần tư năng lượng cơ bản của thế giới; than không đồng chất vì sự tạo thành than tùy thuộc vào thực vật, thời gian và các yếu tố khác như nhiệt độ và khí áp tạo ra than. Than thường được nghiền thành bột và sau đó đốt trong lò hơi . Nhiệt độ của lò nung chuyển đổi nước trong lò hơi thành hơi nước, sau đó hơi nước được sử dụng để quay các tuabin và làm hoạt động các máy phát điện để sinh ra điện. Một số quy trình sản xuất sắt thép và các quy trình công nghiệp khác cũng đốt than. Có ít nhất 40% nguồn nguyên liệu điện của thế giới bắt nguồn từ than đá.
Hiện nay, riêng tại Hoa Kỳ, 30% nguồn năng lượng điện đến từ than đá, đã giảm vì nguồn cung cấp từ khí thiên nhiên dồi dào thu được do các nghiên cứu về sự phá vỡ thủy lực của các thành tạo đá phiến sét có mức giá khá thấp. Riêng tại Canada thì 95% than hiện diện ở Alberta, British Columbia và Saskatchewan. Than có nhiều ở Bắc bán cầu và là nguồn tài nguyên năng lượng hoá thạch.
4. Than hủy hoại môi trường . Vì than phát sinh nhiều khí CO2 nên Chính phủ Canada có chính sách giảm dần điện lực sử dụng than từ nay đến năm 2030. Tỉnh bang Alberta cũng có chính sách tương tự .Là một phần của quá trình chuyển đổi sang sử dụng các dạng năng lượng sạch trên toàn thế giới, nhiều quốc gia đã ngừng sử dụng hoặc sử dụng ít than hơn mà càng ngày chuyển sang năng lượng tái tạo từ nước, từ gió, từ thuỷ triều, từ mặt trời v.v..
5. Vài loại than
5.1.than hầm . Ngoài than mỏ, còn có than hầm, có tên khác là than gỗ . Nhiều vùng gần dãy núi Trường Sơn đốn cây thấp làm củi và sử dụng củi để làm than .Phải xếp củi, củi dài quãng 1 mét, đường kính 10-15cm, có thể dùng củi to, nhưng to quá củi cháy không đều. Có thể xếp chụm, xếp ngang, xếp tầng, xếp chéo. Lò hầm than có thể là lò xây bằng gạch, bằng đắp đất, bằng đá .Đốt lửa ở miệng lò, mở các ống khói. Sau 7 ngày, ra than. Đợi nguội mới mở cửa lò hầm.
Vì nhu cầu than đun bếp nấu ăn rất nhiều nên nhiều làng mạc bên Haiti phải trồng cây mọc nhanh như cây Leucaena leucocephala và cây bayahonde (Prosopis juliflora )
5.2. than hoa . Là loại than hầm thu được bằng cách đốt thủ công các củi cành .Đào một hố sâu cỡ 1 mét và chất củi cành đường kính 5-10cm, gồm1/3 củi khô và 2/3 củi tươi. Sau đó đốt, khi thấy củi đã cháy đều, bắt đầu chuyển thành tro thì xúc cát và đất lấp lại . Sau khi than nguội, dỡ lớp đất lấy than .
5.3. than mỡ (houille) là một loại đá trầm tích, tương đối mềm chứa chất giống như hắc ín hay nhựa đường. Loại than này có chất lượng cao hơn than nâu nhưng thấp hơn than anthracit. Chúng được hình thành từ quá trình bị nén ép của than nâu. Nó có thể có màu đen hoặc nâu đen. Hàm lượng cacbon trong than mỡ thường dao động trong khoảng 60-80%; phần còn lại là nước, hydro, và lưu huỳnh... Trong công nghiệp khai khoáng than, đây là loại than cung cấp một lượng lớn khí metan, một khí nguy hiểm có thể gây ra các vụ nổ trong hầm lò. Việc khai thác than mỡ đòi hỏi các công đoạn có mức độ an toàn cao nhất về giám sát không khí, quản lý thông gió tốt .
5.4. than đá (charbon) là một loại đá trầm tích có màu nâu-đen hoặc đen có thể đốt cháy và thường xuất hiện trong các tầng đá gồm nhiều lớp hoặc lớp khoáng chất hay còn gọi là mạch mỏ. Việc khai thác và sử dụng than đá gây ra nhiều cái chết sớm và nhiều bệnh tật. Than hủy hoại môi trường, bao gồm cả sự thay đổi khí hậu vì đây là nguồn carbon dioxit nhân tạo lớn nhất, 14 tỷ tấn năm 2016, chiếm 40% tổng lượng phát thải nhiên liệu hóa thạch.
6. Kết luận .
Là một phần của quá trình chuyển đổi sang sử dụng các dạng năng lượng sạch trên toàn thế giới, nhiều quốc gia đã ngừng sử dụng hoặc sử dụng ít than hơn. Vì than tạo ra nhiều CO2 gây ra biến đổi khí hậu nên khuynh hướng ngày nay là giảm dần sử dụng than.
Thái Công Tụng
