Hiện
nay đang có dịch bệnh Ebola gốc từ Phi Châu gây tử vong rất cao, khiến
toàn thế giới xôn xao e ngại. Các nhà hữu trách đang tìm phương pháp
chữa bệnh và ngăn ngừa không để lan tràn. Cho đến nay chỉ có chừng gần 3
ngàn người chết vì bệnh này trong kỳ phát bệnh bắt đầu tháng 3/2014
vừa qua, tuy nhiên vẫn
chưa có thuốc chữa bệnh và chích ngừa.
Anh Thomas Duncan ở Dallas, người đầu tiên mắc bệnh Ebola ở Hoa Kỳ vừa chết vì bệnh này.
Ở
Hoa Kỳ, một người đàn ông ở Dallas, tên Thoma Duncan, từ Liberia về
nước cách đây khoảng hai tuần lễ. Trên máy bay anh ta không có triệu
chứng, nhưng khi về đến nhà vài ngày thì thấy sốt cao, đi khám bệnh chỉ
cho thuốc trụ
sinh thông thường, vài ngày sau trở nặng, thí nghiệm máu xác định anh
ta mắc bệnh Ebola, anh được cách ly và điều trị chu đáo, nhưng anh đã
qua đời ngày 8 tháng 10, 2014. Đây là trường hợp nhiễm bệnh Ebola đầu
tiên tại Hoa Kỳ và đã qua đời khiến cho nước Mỹ, kể cả tổng thống Obama
lo ngại, đang tìm những biện pháp ngăn ngừa thích đáng. Sự thiếu sót
trong việc điều trị bệnh nhân này là đã không tìm ra bệnh sớm và điều
trị sớm mặc dù anh đã có đủ yếu tố có thể nghĩ đến bị virus Ebola (trở
về từ Liberia nơi có dịch bệnh, có sốt).
Để quý vị biết về bệnh nguy hiểm này, chúng tôi xin được trình bày tổng quát về nguyên nhân, triệu
chứng, biến chứng, cách điều trị, cách đề phòng... Dưới cùng có các danh từ y học để tham khảo.
Nếu
quý vị muốn biết thêm chi tiết xin liên lạc với các các cơ quan y tế
hoặc bác sĩ gia đình, hoặc vào các website của cơ quan CDC, Webmd, Mayo
Clinic...
Định nghĩa:
Siêu vi khuẩn Ebola
Bệnh
Ebola, trước đây còn được gọi là bệnh “sốt xuất huyết Ebola”, là một
bệnh hiếm, nhưng rất nguy hiểm, có nguồn gốc từ Phi Châu do một loại
siêu vi khuẩn (virus) có tên là Ebola gây ra. Virus này gây xuất huyết
cơ thể (chảy máu trong người), các chức năng bộ phận cơ thể bị suy kiệt
trầm trọng đưa đến cái chết rất nhanh. Bệnh có thể lây từ người này
sang người khác.
Hiện nay vẫn chưa có thuốc trị bệnh hữu hiệu, hoặc thuốc ngừa, tỷ lệ tử vong rất cao có thể lên đến 90%.
Nguyên nhân và cách lây bệnh
Nguyên
nhân gây bệnh là do siêu vi khuẩn có tên Ebola (tên một con sông của
nước Congo, nơi người ta tìm thấy bệnh lần đầu tiên vào năm 1976), có
trên xác thú vật như loài khỉ, dã nhân, dơi trái cây… ở Phi Châu. Một
siêu vi khác có tên Marbug cũng gây ra bệnh tương tự.
Địa điểm đang có dịch bệnh tại Phi Châu
Bệnh
có thể lây từ súc vật
qua người khi người tiếp cận với chất dịch từ con bệnh, thường thường
từ xác thú vật có bệnh như qua đường máu, chất thải như phân, nước tiểu
của thú vật hoặc dơi mắc bệnh. Bệnh có thể lây từ người qua người cùng
một cách thức như nhau.
Vòng lây bệnh:
Từ thú vật hoang dã ở Phi Châu như khỉ, dơi, thú hoang lây sang người, từ người
sang người hoặc thú vật, rồi lại sang cho người…
Những
người chôn xác bệnh nhân nếu không mặc quần áo đặc biệt có thể lây
bệnh. Chuyên viên ý tế nếu không mang vải che miệng (mask), găng tay,
hoặc bị kim tiêm đã dùng cho người bệnh đâm trúng phải có thể lây bệnh.
Bệnh không lây qua côn trùng như muỗi..
Yếu tố làm tăng nguy cơ mắc bệnh
Những trường hợp sau đây làm người ta dễ có cơ hội nhiễm bệnh:
- Du lịch đến vùng có dịch bệnh (hiện nay một số nước Phi Châu đang có dịch như Liberia, Guinea, Sierra Leone, Nigeria…
- Những chuyên viên nghiên cứu các loại thú vật đã kể trên.
- Các chuyên viên ngành y tế trực tiếp săn sóc bệnh nhân.
- Những người chôn xác thú vật hoặc xác người mắc bệnh.
- Thân nhân trong gia đình có người mắc bệnh..
- Người có sự đề kháng kém.
- Nếu định bệnh chậm và điều trị bắt đầu chậm, người bệnh có nguy cơ chết rất cao.
Triệu chứng:
Triệu chứng ban đầu của bệnh rất giống như các bệnh thông thường như cảm, cúm,
sốt rét.., nên rất khó nhận dạng.
- Triệu chứng sở khởi của bệnh Ebola bao gồm: Nóng sốt, ớn lạnh, nhức đầu, đau nhức bắp thịt, đau khớp xương, cơ thể suy yếu...
- Khi
bệnh trở nặng hơn, người bệnh có triệu chứng: nôn, ói, tiêu chảy, mắt
đỏ, nổi sẩy ngoài da, tức ngực, ho, đau bụng, sụt cân mau lẹ, xuất huyết
ở mắt, mũi, tai, tím bầm ngoài da, nội xuất huyết...
Biến
chứng
Bệnh có thể gây ra biến
chứng rất nặng, là nguyên nhân đưa đến tử vong như: nhiễm trùng các bộ
phận cơ thể, bệnh nhân suy kiệt; xuất huyết trầm trọng bên ngoài cũng
như trong nội tạng (nội xuất huyết); vàng da (do xuất huyết); mê man; co
giật; bị sốc (trụy tim mạch).. và dĩ nhiên là “chết”, rất khó cứu chữa.
Một
biến chứng nguy hiểm khác là suy giảm hệ miễn nhiễm khiến cho cơ thể
không đủ khả năng đề kháng chống với siêu vi Ebola cũng như với các loại
vi trùng khác.
Một số người may
mắn được bình phục có thể vì hệ miễn nhiễm của họ không bị mất, sức đề
kháng cao nên sống sót, nhưng số này rất ít, đa số
đều chết vì suy hệ miễn nhiễm và hởi sự điều trị quá trễ.
Người
thoát chết sẽ phục hồi rất chậm, có thể nhiều tháng, trong lúc đó siêu
vi khuẩn vẫn còn tồn tại trong cơ thể. Những dư chứng của những người
này là suy nhược, rụng tóc, viêm gan, mệt nhọc, nhức đầu, sung dịch
hoàn, sưng mắt..
Chẩn đoán bệnh (diagnosis)
Việc
chẩn đoán bệnh rất khó khăn vào lúc ban đầu, như đã nói ở trên, vì
triệu chứng rất giống các bệnh thông thường như cảm, cúm, sốt rét. Chỉ
thử máu mới tìm ra được siêu vi Ebola.
Vì
thế, một người ở trong hoàn cảnh dễ lây bệnh như vừa du lịch nơi có
dịch, có cơ hội tiếp xúc với người mắc bệnh, khi có triệu chứng như sốt,
nhức đầu, bác sĩ sẽ cho thử máu ngay để xác định có mắc virus Ebola hay
không.
Điều trị
Hiện
chưa có thuốc điều trị hoặc tiêu diệt vi khuẩn. Thường thường kết quả
điều trị khả quan khi các nguyên tắc như sau được áp dụng:
- Điều trị thật sớm. Vì vậy nên tìm ra bệnh càng sớm càng tốt
- Người bệnh có hệ miễn nhiễm cao.
- Điều trị “chống đỡ” và điều trị những biến chứng
Người
ta chỉ có thể giúp người bệnh ở tình trạng đủ sức chống cự với siêu vi
và biến chứng như: truyền nước biển, huyết tương, máu tươi (nếu mất
máu), giữ huyết áp bình thường, cho thở dưỡng khí đầy đủ, điều trị những
biến chứng nhiễm trùng khác… Phương pháp này được gọi là “điều trị
chống đỡ” (supportive treatment).
Cơ thể
người mắc bệnh có thể tự tạo ra chất kháng thể (antibody) sau 10 ngày và kéo dài trong 10 năm.
Phòng bệnh (prevention)
Đề phòng là phương pháp tốt nhất và quan trọng để tránh bệnh nhiễm vi khuẩn Ebola và Marburg bằng những cách sau đây:
- Tránh không đến những vùng đang có dịch bệnh. Nếu có phải đến thì nên có những biện pháp đề phòng thích nghi.
- Tránh
tiếp xúc với người bệnh hoặc nếu phải tiếp xúc thì nên mặc quần áo đặc biệt chống nhiễm trùng.
- Rửa
tay bằng xa phòng thường xuyên. Làm sạch tay bằng dung dịch diệt trùng
được gọi là “hand sanitizer” (vệ sinh tay); hoặc rửa bằng cồn mạnh.
- Tránh ăn thịt thú rừng, thú đi rong (nhất là thịt khỉ), vì các loại thú này dễ mang virus bệnh.
- Không tiếp xúc với xác người chết hoặc xác
thú vật mắc bệnh mà không có biện pháp an toàn. Việc chôn cất xác người bệnh phải được chuyên viên vệ sinh phụ trách.
- Không để người măc bệnh sống chung trong nhà. Người có bệnh phải được cách ly đặc biệt.
- Khi
nghi là có bệnh nên đi khám bác sĩ ngay, đặc biệt nên khai rõ mình đã
đến nơi nào, đã tiếp xúc với người hoặc thú vật có bệnh hay không. Nếu
tìm ra bệnh sớm và được điều trị sớm, cơ may khỏi bệnh khá cao nếu bệnh
nhân có miễn nhiễm tốt.
- Chuyên
viên y tế cần áp dụng những phương pháp khử trùng hiệu quả (đeo khẩu
trang, mặt nạ, bao tay, hoặc các dụng cụ cách trùng..)
- Những
người vừa từ các vùng nghi ngờ có bệnh như ở Phi châu, hoặc có dịp tiếp
xúc với người hoặc thú mắc bệnh, nếu có sốt cần phải được thử máu siêu
vi ngay, hoặc cách ly.
Bệnh này
không dễ lây như bệnh cúm, sởi, tiêu chảy.., do đó nếu biết cách đề
phòng, người ta có thể tránh được việc lây bệnh và kiểm soát được bệnh
dịch.
***
Tóm
lại, bênh Ebola do một siêu vi trùng đặc biệt có tên Ebola (hoặc
Marbug), triệu chứng ban đầu gồm sốt, nhức đầu, nôn, mửa, tiêu chảy, sau
đó có các biến chứng nặng như xuất huyết, suy nhược toàn thân, tỷ lệ
chết rất cao. Thử máu mới có thể xác định được bệnh. Chưa có cách điều
trị và thuốc ngừa hữu hiệu, việc phòng bệnh rất quan trọng. Không nên
tiếp xúc với xác thú vật hoặc người mắc bệnh. Khi có triệu chứng nghi
ngờ nên gặp nhân viên y tế ngay để được thử máu và điều trị càng sớm
càng tốt.
BS Đỗ Văn Hội
Hoàng Dũng sưu tầm
Tài liệu tham khảo:
- Ebola disease: Mayo Clinic, WHO, CDC, Wikipedia…
Danh từ y học cần biết:
- Siêu vi khuẩn (virus): là loại vi trùng cực nhỏ, cần phải có kính hiển vi tối tân mới nhìn thấy được.
- Miễn nhiễm (immunity):
là sự đề kháng của cơ thể chống lại một loại bệnh. Miễn nhiễm có được
do đã tiếp xúc với bệnh, hoặc chính ngừa tạo ra kháng thể (antibody) có
khả năng chống lại vi trùng khi nó xâm nhập vào cơ thể như bệnh sởi
(measles), quai bị
(mump), thủy đậu (rubella); tê liệt trẻ em (polio), phong đòn gánh hay
sài uốn ván (tetanus), bệnh lao, bệnh cúm (flu), đậu mùa, viêm gan A, B
(không có thuốc ngừa viêm gan C)…
- Xuất huyết (hemorrhagia): chảy máu do thiếu tố chất giúp đông máu vì suy gan.
- Viêm gan (hepatitis):
các siêu vi trùng có thể làm cho tế bào gan tổn thương, nếu nặng gan
không tạo được những chất cần thiết giúp ích cho cơ thể. Viêm gan như
viêm gan A, B, C… hoặc do rượu làm chai gan, hoặc chất hóa học gây ung
thư gan..
- Thử máu: có nhiều kỹ thuật thử máu để xác định một số bệnh khi tìm thấy có
siêu vi, như Enzyme-linked
immunosorbent assay (ELISA); Reverse transcriptase polymerase chain
reaction (PCR). Chỉ một số phòng thí nghiệm lớn mới có các loại thử
nghiệm này.
- Chẩn đoán (diagnosis):
phương pháp xác định chính xác là có bệnh, không “đoán mò”, thường
thường do kết quả của phòng thí nghiệm như phim X ray, MRI, CT Scan, thử
máu, nước tiểu..
- Phòng bệnh;
phòng ngừa (prevention): là phương pháp phòng ngừa không mắc bệnh, hoặc
nếu đã mắc bệnh đề phòng những biến chứng có thể làm giảm thiểu sự bất
khiển dụng của cơ thể. Ta gọi là y khoa phòng ngừa hay phòng
bệnh (Preventive Medicine).
Nếu quý vị muốn biết thêm chi tiết xin gọi:
Hoặc bác sĩ gia đình của quý vị.
