Bài thơ Cẩm Sắt nổi tiếng của Lý Thương Ẩn đời Đường như sau:
錦瑟 Cẩm Sắt
錦瑟無端五十弦, Cẩm sắt vô đoan ngũ thập huyền,
一弦一柱思華年. Nhất huyền nhất trụ tư hoa niên.
莊生曉夢迷蝴蝶, Trang Sinh hiểu mộng mê hồ điệp
蜀帝春心托杜鵑. Thục Đế xuân tâm thác đổ quyên.
滄海月明珠有淚, Thương hải nguyệt minh châu hữu lệ,
藍田日暖玉生煙. Lam điền nhật noãn ngọc sinh yên.
此情可待成追憶, Thử tình khả đãi thành truy ức,
只是當時已惘然. Chỉ thị đương thời dĩ võng nhiên.
李商隐 Lý Thương Ẩn
CHÚ THÍCH:
- Cẩm Sắt: Cẩm là Gấm, Sắt là Đàn, nên Cẩm Sắt là Cây Đàn Gấm. Ý chỉ Cây Đàn có hoa văn đẹp như gấm. Nói thêm về chữ SẮT 瑟: là cây đờn có 36 hoặc 50 dây được gỏ bằng 2 cây phím mà ta thường thấy trong các gánh hát Tiều hoặc hát Dù-Kê của Miên còn có tên là Tam thập Lục huyền cầm hay Ngũ thập huyền cầm. Trong bài thơ nầy là Ngũ Thập Huyền Cầm.
- Vô Đoan : là Khi khổng khi không, là Bỗng dưng... chỉ những điều không ngờ được, không tính trước được. Trong bài thơ có nghĩa : Sao mà lại...
- Huyền là Dây đàn; Trụ là Trục đàn.
- Hoa Niên 華年 : Hoa là Tươi đẹp rực rỡ, nên Hoa Niên là Những năm tháng tươi đẹp rực rỡ, tức là chỉ Khoảng thời gian còn trẻ. Tuổi Hoa Niên là Tuổi lúc còn trẻ. (chớ không phải chữ Hoa 花 là Bông).
- Trang Sinh là Trang Chu tức là Trang Tử trong Đạo giáo, đạo tu để thành Tiên đó.
- Hiểu Mộng là Tỉnh Mộng, thức dậy sau một cơn mơ. Mê Hồ Điệp : là còn mơ màng tưởng mình là bướm.
- Thục Đế là ông Vua nước Thục, còn được gọi là Vọng Đế. Người bị mất nước rồi hoá thành chim Đỗ Quyên là con chim Quốc (con Cuốc) của ta thường rống cổ kêu mãi suốt mùa hè rồi mửa máu mà chết.. Như bà huyện Thanh Quan đã tả -:
Nhớ nước đau lòng con quốc quốc
-
... hay cụ thể hơn như trong thơ của Tam Nguyên Yên Đỗ Nguyễn Khuyến:
Khoắc khoải sầu đưa giọng lửng lơ,
Ấy hồn Thục Đế thác bao giờ,
Năm canh máu chảy đêm hè vắng,
Sáu khắc hồn tan bóng ngụyêt mờ.
Có phải tiếc xuân mà đứng gọi,
Hay là nhớ nước vẫn nằm mơ ?
Ban đêm róng rả kêu ai đó ?
Giục khách giang hồ dạ ngẩn ngơ!
- Châu Hữu Lệ : là những hạt châu có những giọt lệ trong đó. Theo Thần Tiên Truyện, giao nhân (người cá) trong đêm trăng sáng ngước nhìn vào bờ mà rơi hai hàng lệ, và mỗi giọt nước mắt đều là những hạt châu rơi xuống biển xanh.
Ngọc Sanh Yên : Theo tích xưa ở hụyên Lam Điền chuyên nuôi trồng và sản xuất ngọc. Vì tránh sự tranh giành của sai nha và quan lại địa phương, thần tiên đã mách bảo cho dân nghèo là nơi nào có khói bốc hơi nhè nhẹ trong núi là nơi đó có thể trồng ngọc được.
Võng Nhiên : Không có để tâm đến, phớt lờ cho qua.
NGHĨA BÀI THƠ:
Đàn Gấm
Cây đàn gấm sao khi không lại có tới năm mươi dây. Mỗi một dây mỗi một trục đều làm cho người ta nhớ lại tuổi hoa niên. Như Trang Tử sau khi thức giấc cứ mơ màng hoài không biết là mình mơ được hóa bướm hay là bướm đã hóa ra mình. Cũng như Thục Đế lòng xuân chưa dứt nên hóa thành chim Đỗ Quyên kêu khóc suốt đêm thâu. Hay như Giao nhân ngắm trăng sáng mà rơi thành châu lệ, hay như Lam Điền nắng ấm nên ngọc mới bốc khói mờ. Trong tình huống, tình cảnh nầy đáng lẽ phải được người ta nhớ đến, tiếc thương đến, nhưng không biết vì sao trong lúc đó người ta lại phớt lờ và quên khuấy nó đi !
Bài thơ nầy đã đươc Nguyễn Du mượn ý để tả lại tiếng đờn của Thúy Kiều đã đờn khi Kim Kiều tái hợp:
... Khúc đâu đầm ấm dương hòa,
Ấy là hồ điệp hay là Trang Sinh?
Khúc đâu êm ái xuân tình,
Ấy hồn Thục Đế hay mình Đổ Quyên?
Trong sao châu rỏ duềnh quyên,
Ấm sao hạt ngọc Lam Điền mới đong!
DIỄN NÔM:
Cẩm Sắt
Năm chục dây đàn gấm tuyệt vời,
Mỗi dây mỗi trục nhớ xuân thời.
Trang Chu tỉnh mộng còn ngờ bướm,
Thục Đế lòng xuân cuốc gọi trời.
Trăng sáng biển xanh châu rướm lệ,
Lam Điền nắng ấm ngọc thành hơi.
Tình nầy ý ấy hoài ghi nhớ,
Sao lúc bấy giờ lại để lơi ?!
Lục bát:
Đàn gấm có năm mươi dây,
Mỗi dây mỗi trục chứa đầy tuổi xuân,
Trang Sinh ngỡ bướm hóa thân,
Cuốc kêu Thục Đế âm thầm xót xa.
Lệ rơi thương hải châu sa,
Lam Điền nắng ấm ngọc đà bay hơi.
Tình nầy dằng dặc khôn nguôi,
Chỉ vì lúc ấy không người cảm thông!
杜紹德
Đỗ Chiêu Đức
***
Đàn Gấm
Năm mươi dây đàn gấm đây
Mỗi dây một trục ngất ngây tơ đồng
Trang Chu hóa bướm như không
Thục Vương biến quốc xuân lòng bể dâu
Trăng soi xanh mắt rơi châu
Lam điền ngọc thắm đổi màu hơi lên
Tình xưa còn đó chưa quên
Mà sao lỡ dịp nếp nền buông lơi
Mai Xuân Thanh
Sept. 23, 2021
***
Cẩm Sắt
Lý Thương Ẩn 813 - 858
Cẩm sắt vô đoan ngũ thập huyền
Nhất huyền nhất trụ tứ hoa niên
Trang Sinh hiểu mộng mê hồ điệp
Vọng Đế xuân tâm thác đỗ quyên
Thương hải nguyệt minh châu hữu lệ
Lam điền nhật noãn ngọc sinh yên
Thử tình khả đãi thành truy ức
Chỉ thị đương thời dĩ võng nhiên
Cảm Dịch:
Đàn Gấm
Cây đàn gấm không hiểu vì sao lại có 50 dây
Mỗi dây mỗi trục lên tiếng đưa ai về một thời tuổi dại
Êm ấm như Trang Sinh, mộng sáng, thấy mình hóa bướm
Thiết tha như Vọng Đế thả hồn qua tiếng hót của con chim quyên
Thanh thoát như lệ châu vỡ trên biển Thương Hải một đêm trăng sáng
Trầm ấm như sương ngọc tỏa khói trên núi Lam Điền một ngày nắng đẹp
Xót xa tình này đương thời vô tình bỏ lỡ
Để lại cho nhau nỗi hận một đời mãi mãi còn đây
Còn Nghe Được Chăng Tiếng Đàn Kim Kiều Tái Hợp Sau 15 Năm Luân Lạc
Truyện Kiều - Nguyễn Du
Phím đàn dìu dặt tay tiên
Khói trầm cao thấp tiếng huyền gần xa
Khúc đâu đầm ấm dương hòa
Ấy là Hồ Điệp hay là Trang Sinh
Khúc đâu êm ái xuân tình
Ấy hồn Thục Đế hay mình Đỗ Quyên
Trong sao châu dỏ duyềnh quyên
Ấm sao hạt ngọc lam điền mới đông
Tiếng Đàn Xưa
Mây Tần - PKT
Tang tịch tình tang khúc tuổi hoa,
Tơ chùng thoáng hiện bóng ngày qua.
Trang Sinh, mộng bướm, còn vương vấn,
Vọng Đế, hồn quyên, vẫn thiết tha.
Trăng bạc, biển xanh, châu lệ vỡ,
Nắng vàng, núi biếc, ngọc sương sa.
Tình xưa để lỡ, một đời hận,
Ngấn lệ thanh xuân, mãi nhạt nhòa.
Phạm Khắc Trí
Cây đàn gấm không hiểu vì sao lại có 50 dây
Mỗi dây mỗi trục lên tiếng đưa ai về một thời tuổi dại
Êm ấm như Trang Sinh, mộng sáng, thấy mình hóa bướm
Thiết tha như Vọng Đế thả hồn qua tiếng hót của con chim quyên
Thanh thoát như lệ châu vỡ trên biển Thương Hải một đêm trăng sáng
Trầm ấm như sương ngọc tỏa khói trên núi Lam Điền một ngày nắng đẹp
Xót xa tình này đương thời vô tình bỏ lỡ
Để lại cho nhau nỗi hận một đời mãi mãi còn đây
Còn Nghe Được Chăng Tiếng Đàn Kim Kiều Tái Hợp Sau 15 Năm Luân Lạc
Truyện Kiều - Nguyễn Du
Phím đàn dìu dặt tay tiên
Khói trầm cao thấp tiếng huyền gần xa
Khúc đâu đầm ấm dương hòa
Ấy là Hồ Điệp hay là Trang Sinh
Khúc đâu êm ái xuân tình
Ấy hồn Thục Đế hay mình Đỗ Quyên
Trong sao châu dỏ duyềnh quyên
Ấm sao hạt ngọc lam điền mới đông
Tiếng Đàn Xưa
Mây Tần - PKT
Tang tịch tình tang khúc tuổi hoa,
Tơ chùng thoáng hiện bóng ngày qua.
Trang Sinh, mộng bướm, còn vương vấn,
Vọng Đế, hồn quyên, vẫn thiết tha.
Trăng bạc, biển xanh, châu lệ vỡ,
Nắng vàng, núi biếc, ngọc sương sa.
Tình xưa để lỡ, một đời hận,
Ngấn lệ thanh xuân, mãi nhạt nhòa.
Phạm Khắc Trí
***
Ý thơ tha thiết u hoàiTình thơ lưu luyến thương hoài ngàn năm
Kính Thầy
Xin cho học trò mạo muội họa bài thơ Tiếng Đàn Xưa chan chứa tâm trạng thời hoa niên, của Thầy, của kiếp nhân sinh, của ngàn năm trước, của ngàn năm sau.
Tay phím vụng về lúc tuổi hoa
Cung đàn ôm ấp bóng ngày qua
Trúc Mã quê người còn vương vấn
Thanh Mai tuổi hạt có thiết tha
Một lần lỗi hẹn tim tan vỡ
Trọn kiếp ưu hoài ngấn lệ sa
Tình thơ ai nỡ gây di hận
Hồn bướm mơ tiên khó xóa nhòa
Paris, đầu xuân 2022
Một ngày có tuyết
Kính Thầy
Tuấn
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét