Nguyệt Cầm

H ơn nửa thế kỷ trước khi còn ở quê nhà chúng ta thường được nghe Chương trình Thi Văn Tao Đàn do Thi sĩ Đinh Hùng phụ trách, và Chương trình Mây Tần do Thi sĩ Kiên Giang Hà Huy Hà phụ trách, Thi Nhạc Giao Duyên do Thục Vũ phụ trách. Người giới thiệu chương trình là nghệ sĩ Đan Hùng. Lúc còn sinh thời thỉnh thoảng anh có sang thăm Paris. Khi tôi sang San José sinh hoạt văn học, anh cùng tôi đi nhiều nơi. Ngày đó, chúng tôi: Nghệ sĩ Đan Hùng, kịch sĩ Kiều Loan (con gái đầu của thi sĩ Hoàng Cầm, chị Kiều Loan ngâm thơ rất hay), nhà thơ Nguyễn Phan Ngọc An và nhà văn Nguyễn Thùy họp mặt nhau ngâm thơ, nói chuyện quê hương. Nghệ sĩ Đan Hùng có giọng ngâm rất hay âm hưởng nghệ sĩ Quách Đàm, một giọng ngâm Nam hàng đầu của Miền Nam. Thuở đó những giọng ngâm thơ rất ít, những nghệ sĩ nam được yêu chuộng nhất: Quách Đàm, Hoàng Thư, Tô Kiều Ngân, Quang Minh, Nguyễn Thanh, Đoàn Yên Linh, ngoài ra còn có các nghệ sĩ khác nhưng chỉ diễn trong đoàn cải lương, đó là nghệ sĩ Huỳnh Thái, nghệ sĩ Ngọc Toàn là những kép chính và kép độc, trong Đoàn Tiếng Chuông Vàng Kim Chung I, và nhạc sĩ Lữ Liên trong các đại ban​ nhạc Sài Gòn.

Ngâm thơ là một nghệ thuật rất khó vì âm thanh trầm bổng, luyến láy không ghi lại được bằng ký âm pháp.

Lối ngâm thơ bắt nguồn từ Ca Trù, Chèo và Quan Họ Bắc Ninh: Cò lả, Ru con, Bồng, Bồng Mạc, Sa mạc, Lẩy Kiều.. .vẫn được Miền Bắc lưu giữ các thể điệu cho đến nay. Lối ngâm thơ Tao Đàn theo kiểu Miền Nam trước năm 1975 đã biến thể, phù hợp dân tình quê Miền Trung chất Nam Ai Huế, hòa với Thơ Mới, Thơ Tự Do chất Sài Gòn mang tính hiện đại.

Những giọng ngâm nữ tuyệt vời trước năm 1975: Nghệ sĩ Hồ Điệp, Giáng Hương, Hồng Vân, Hoàng Hương Trang, Hoàng Oanh,… Ở Paris những giọng ngâm nữ rất ít:Nghệ sĩ Bích Thuận, Diệu Khánh, Anh Trần, Linh Chi, Thụy Khanh, Thụy Hương, Thúy Hằng, Bích Xuân, Ngọc Xuân, Mỹ Hòa. Trong các giọng ngâm trên nghệ sĩ Diệu Khánh ngâm nhiều kỹ thuật. Một bài thơ dài, bà có thể ngâm nhiều thể điệu, đặc biệt bài hát được Ca Trù cổ và Hát Ả Đào. Bà là giọng ngâm được các nhà thơ trong Hội Ba Lê Thi Xã yêu qúy.

Nghệ sĩ Bích Thuận mở lớp dạy ngâm thơ và diễn xuất ở Paris. Học trò của Bà ngày đó: GS Nghiêm Phong Tuấn, KS Nguyễn Qúy Toàn, TS Nguyễn Phượng Anh, TS Thúy Hoa, Nhà giáo Thúy Hằng, Họa sĩ, Điêu khắc gia Anh Trần… Nghệ sĩ Anh Trần qua Pháp đầu thập niên 50, bà rất đa tài, Bà triển lãm nhiều nơi như Hoa Kỳ, Âu Châu, và đã đoạt một số giải thưởng điêu khắc. Bà học ngâm thơ của nghệ sĩ Bích Thuật sau đó về Việt Nam tìm đến những nghệ sĩ tài danh học thêm, nhưng bà lại thích sáng tạo, thích tìm cái mới cho riêng mình nên dã biến giọng ngâm thơ diễn tả hồn thơ thành hát thơ, lên xuống câu thơ theo ý mình, không phải là nhạc phổ thơ ; do đó không có nhà thơ nào trong Ba Lê Thi Xã nhờ bà ngâm vì họ sợ bà làm lạc ý thơ! Bà dạy học trò, viết sách Đạo, làm thơ Pháp, Việt và ra băng ngâm thơ. Những người học trò của nghệ sĩ Bích Thuận ở Paris đa số là du học nên ngưỡng mộ Nữ nghệ sĩ Bích Thuận. Họ muốn đến với bà để sống trong không khí văn nghệ và học hỏi nghệ thuật ngâm thơ, hơn là để trở thành nghệ sĩ. GS Nghệ sĩ Bích Thuận sống đến 100 tuổi và mất tại Hoa Kỳ.

Nghe thi nhạc giao duyên Nguyệt Cầm, thơ Xuân Diệu, nhạc Cung Tiến. Đây là tác phẩm rất hay, và đặc sắc của hai vị đó. Để diễn ngâm bài thơ này rất khó, Thúy Hằng phải tập nhiều lần bằng nhiều thể loại để chọn thể đúng. Bài thơ ngâm xuất sắc!

Nguyệt Cầm là một trong những ca khúc hay và khó nhất của nhạc sĩ Cung Tiến. Anh sang Paris để nghiên cứu về Dân Nhạc. Chúng tôi đến quán Đào Viên để chờ nhạc sĩ Trần Quang Hải. Nhạc sĩ Cung Tiến cho tôi biết ý định của anh là sẽ chuyển qua sáng tác loại Dân Nhạc, vì không còn cảm hứng viết được những bài trữ tình thính phòng như Nguyệt Cầm, Mắt Biếc, Hương Xưa, mặc dù anh vẫn viết những bài Thánh ca. Nghệ sĩ, mỗi người như vườn hoa muôn sắc nhưng đều có một thời vút cao, rồi trầm lắng!

Một ca khúc hay cần phải có một chất giọng hay hợp với ca khúc, và cần có một bản hòa âm phối khí hay, ngón đàn tuyệt vời. Nguyệt Cầm là một trong những ca khúc mà Phạm Đăng hát hay nhất! Chất giọng Ténor Huế của anh lên những nốt cao mềm mại và xuống những nốt trầm nhẹ nhàng phù hợp với loại nhạc diễn tả thính phòng, làm tăng giá trị ca khúc.

Bản thi nhạc giao duyên Nguyệt Cầm được trình bày thơ, nhạc từng đoạn mới đúng tinh thần của thi nhạc giao duyên. Thơ ngâm từng đoạn khó bắt vào Ton chính. Nhạc hát từng đoạn làm loãng ý nhạc đôi khi bị âm thanh bằng trắc của thơ làm lệch ton. Do đó ca sĩ hoặc ngâm sĩ đều phải hát trọn ca khúc, hay ngâm trọn bài thơ để làm bồng giai điệu, hay hồn thơ. Ở Paris và hải ngoại chỉ có Phạm Đăng và Thúy Hằng là dám diễn tả thơ nhạc từng đoạn. Không phải những nghệ sĩ khác không làm được, nhưng họ ngại phải mất thì giờ tập dượt lâu, hoặc đôi khi sơ xuất quên ca từ lời thơ làm giảm giá trị của tác phẩm và chính mình.

Qua youtube đẹp, đây là một tác phẩm nghệ thuật trong làng Thơ Nhạc. Thực hiện youtube nhạc sĩ Nguyễn Minh Châu, đàn dương cầm nhạc sĩ Đào Tuấn Ngọc.

Mời các anh chị thưởng lãm Nguyệt Cầm - Xuân Diệu - Cung Tiến - Thúy Hằng - Phạm Đăng Thơ Xuân Diệu Nhạc Cung Tiến Diễn ngâm Thúy Hằng Trình bày Phạm Đăng Piano Đào Tuấn Ngọc

Đỗ Bình