Tân Niên Tác 新年作 - Lưu Trường Khanh

Lưu Trường Khanh劉長卿 (726-786) tự là Văn Phòng, người huyện Tuyên Thành (thuộc tỉnh An Huy ngày nay) giỏi về thơ ngũ ngôn và ngũ ngôn luật. Ông làm quan đến chức Giám Sát Ngự Sử, có giao tình rất hậu với Thi tiên Lý Bạch.

Mùa xuân năm Chí Đức thứ 3 (758), vì chính kiến bất đồng, từ chức Trưởng Châu Úy của Tô Châu, ông bị biếm đến Phan Châu tỉnh Quảng Đông lãnh chức Nam Ba Úy. Tết năm đó ông làm bài thơ dưới đây để bày tỏ nỗi lòng của mình.

新年作              Tân Niên Tác

鄉心新歲切， Hương tâm tân tuế thiết,
天畔獨潸然。 Thiên bạn độc san nhiên.
老至居人下， Lão chí cư nhân hạ,
春歸在客先。 Xuân quy tại khách tiên.
嶺猿同旦暮， Lãnh viên đồng đán mộ,
江柳共風煙。 Giang liễu cộng phong yên.
已似長沙傅， Dĩ tự Trường Sa Phó,
從今又幾年 ? Tòng kim hựu kỷ niên?
劉長卿            Lưu Trường Khanh

* CHÚ THÍCH:

- Hương tâm 鄉心: là Lòng Quê, là Nỗi lòng tưởng nhớ đến quê hương.

- Tân Tuế 新歲: là Tuổi mới, là Năm mới, là Tết đến.

- Thiên Bạn 天畔: là Bên trời, ở đây chỉ bị biếm đến nơi xa xôi.

- San Nhiên 潸然: chỉ lệ rơi lả chả.

- Lãnh Viên 嶺猿: chỉ Vượn trên đĩnh núi.

- Đán Mộ 旦暮: ĐÁN là Ngày, là Buổi Sáng. MỘ là Buổi Chiều.

- Trường Sa Phó 長沙傅: chỉ GIẢ NGHỊ 賈誼, một nhà tư tưởng, nhà văn học và là một quan Đại Phu nổi tiếng đời Tây Hán, rất được Hán Văn Đế trọng vọng, nhưng bị dèm xiểm đố kỵ, nên có lúc bị đày đến làm Thái Phó của đất Trường Sa, vì thế mới gọi là Trường Sa Phó. Ở đây Lưu Trường Khanh tự ví mình như là Giả Nghị vì dèm xiểm nên bị đày.

* NGHĨA BÀI THƠ:

Sáng Tác Trong Năm Mới

Nỗi lòng tưởng nhớ đến quê hương càng tha thiết hơn trong những ngày Tết đến. Một mình một bóng nơi chân trời xa xôi nầy mà âm thầm nhỏ lệ. Cái già đã sồng sộc đến nơi rồi mà thân phận vẫn cứ lè tè nhỏ nhoi ở dưới người khác; Cũng như nàng xuân luôn luôn đến trước với những người khách tha hương. Ở đây, sớm chiều chỉ cùng bầu bạn với các chú vượn trên các đĩnh núi xa xa, và ngắm cảnh mờ sương gió với các dãy liễu rũ ven sông. Ta tự thấy mình đã giống như là Đại phu Giả Nghị lúc bị đày ở Trường Sa; không biết là từ nay còn phải chịu đến mấy năm nữa đây ?!

Qủa là nỗi lòng của kẻ tha hương thật bi thiết trong những ngày năm hết Tết đến, khi nhìn lại thân phận của mình vẫn còn nhỏ nhoi không thực hiện được hoài bão và mùa xuân vẫn không chờ đợi ai mà vẫn cứ ập đến qua hai câu thơ thật phũ phàng thực tế:

老至居人下， Lão chí cư nhân hạ,

春歸在客先。 Xuân quy tại khách tiên.

... làm cho ta cũng nhớ đến thân phận của những kẻ lưu vong nơi xứ lạ quê người như chúng ta hiện nay. Chưa làm được gì cho quê hương thì cái già đã sồng sộc ập xuống trên đầu rồi. Câu "Xuân quy tại khách tiên" ngoài nghĩa " Người khách tha hương cảm nhận mùa xuân về trước hơn những người khác" ra, còn có nghĩa là :"Mùa xuân đến trước hơn khi người đất khách được về lại quê hương !" Quê hương còn chưa về được, nhưng mùa xuân thì vẫn cứ đến hằng năm không ai có thể cản được như lời thơ của thi sĩ Tiền Chiến Xuân Diệu:

Tôi có chờ đâu có đợi đâu,

Mang chi xuân đến gợi thêm sầu!

* DIỄN NÔM:

Tân Niên Tác

Lòng quê Tết càng bi thiết,

Bên trời lả chả lệ rơi.

Già đến quan còn bên dưới,

Xuân về khách cảm trước người.

Sớm chiều cùng nghe tiếng vượn,

Sương khói bờ liễu buông lơi.

Đã như Trường Sa Giả Nghị,

Sức còn biết mấy lăm hơi ?!

Lục bát:

Lòng quê Tết đến ngậm ngùi,

Bên trời lả chả bồi hồi riêng ta.

Dưới người khi tuổi đã già,

Xuân về trước lúc hồi gia khách sầu.

Sớm chiều tiếng vượn rầu rầu,

Bên bờ liễu rũ nhạt mầu khói sương.

Thân như Giả Nghị sầu vương,

Từ nay, rồi nữa, miên trường bao năm ?!

Đỗ Chiêu Đức

***
Viết Nhân Năm Mới

Năm mới về, lòng quê se thắt

Nơi góc trời nước mắt bi ai.

Thân già xứ lạ đọa đày

Xuân về lòng khách cảm hoài trước tiên.

Sớm tới tối hàn huyên cùng vượn

Gió cùng sương liễu lượn bên sông.

Trường Sa Phó, nghĩ cũng xong

Bao năm chẳng biết mà mong ngày về!

Mailoc phỏng dịch