Chứng Phình Động Mạch (Aneurysm) - Bác Sĩ Tống Viết Minh

                   

 Chứng Phình Động Mạch [(PĐM) (Aneurysm)]

Chuyện kể có một người đang cười đùa vui vẻ với bạn bè trong lúc họp mặt, bỗng nhiên lăn đùng ra chết. Kết quả khám nghiệm sau đó cho biết người ấy chết vì aneurysm (động mạch phình) bị bể. Câu hỏi đặt ra:

1. Nguyên nhân nầy có xảy ra thường xuyên không?

2. Triệu chứng nào báo trước?

Chứng tai biến mạch máu do phình động mạch (aneurysm), cùng với chứng tai biến mạch máu não (accidents cerebro vasculaires) thường xảy ra với những bệnh nhân bị huyết áp cao, bị chứng cứng thành động mạch, không được chữa trị hay chữa trị không đúng.

Khoa học ngày nay rất chú trọng đến “Y khoa phòng ngừa”, tôi xin viết vài hàng về chứng Phình Động Mạch nầy, hy vọng giúp thêm một ít kiến thức cho những ai không biết. Hy vọng có thể ngăn ngừa và tránh được Phình Động Mạch bị vỡ như trường hợp kể trên.

Ai có “thú vui điền viên”, trước, sau hay bên hông vườn nhà thế nào cũng có một vài ống nước (watering hay garden hoses) để tưới cây. Khi mới mua về, ống mềm mại dùng thoải mái lắm. Thế nhưng, vì dùng lâu ngày, dầm mưa, giải nắng, dần dà ống không còn mềm mại như trước nữa, thành ống trở nên cứng. Dăm bảy năm sau, một ngày đẹp trời, một chỗ nào trên ống phình ra. Ban đầu không to mấy, nhưng chỗ đó từ từ to dần lên. Hoặc cũng có thể vì vô ý, khi mua ống nước về, một nơi nào đó trên thành ống có tật, lồi ra một cục mà không thấy. Thay vì mang đi trả, chủ nhà cứ để mặc vậy mà dùng. Thế rồi một ngày xấu trời, có thể vì trời nóng, mở vòi nước quá mạnh, lại chưa kịp mở đầu vòi, hay có khi đang tưới ngon lành, tự nhiên thấy nước chảy ra yếu quá. Nhìn lại mới thấy nước phun tứ tung, đóng lại không kịp. Xem kỷ lại thì ra nơi vòi nước phình ra trước đây đã vỡ nát ra rồi!

Những gì xảy ra với ống tưới nước diễn tả trên cũng có thể xảy ra y như vậy với hệ thống động mạch của con người.

Ngoài hệ thống lâm ba (lymphatic vessel), có thể chia mạch máu con người ra hai loại:

Động mạch:

Xuất phát từ tâm thất trái của tim. Động mạch chủ rất lớn, đường kính bề ngang có thể đo được~>2cm. Như một thân cây, động mạch chủ sau đó chia ra thành động mạch chủ đi lên (đem máu lên đầu, óc, não bộ v,v), và động mạch chủ đi xuống (đến nuôi các bộ phận dưới tim, bụng, chân…). Như cành cây tách ra từ thân cây, các động mạch nhỏ hơn rẻ ra từ các động mạch chủ để đi đến các cơ quan. Tại đây chúng chia ra thành một mạng lưới gồm nhiều động mạch nhỏ li ti, len lỏi để đưa máu đỏ có oxy và các chất dinh dưỡng đến các tế bào trong cơ thể . Vì trực tiếp nối với tâm thất trái của tim, áp suất khi tim đập sẽ truyền thẳng đến hệ thống động mạch: cao hay thấp tùy theo huyết áp của người đó và tùy theo động mạch to hay nhỏ, ở xa hay gần tim.

Tĩnh mạch:

Hệ thống tĩnh mạch bao gồm những tĩnh mạch nhỏ li ti nơi các tế bào ở mỗi cơ quan. Chúng từ từ nối lại với nhau thành những tĩnh mạch lớn hơn, lớn hơn nữa, để cuối cùng tạo thành tĩnh mạch chủ trên và tĩnh mạch chủ dưới đưa máu về gan phổi. Sau khi đã tống khứ khí carbonic, chất cặn bã, lấy lại khí oxy trong lành và chất bổ dưỡng, máu lại được đưa về tim để lại được phân phát đi khắp cơ thể. Áp suất trong tĩnh mạch không cao, nếu lỡ bị đứt thì không nguy hiểm đến tính mạng như bể động mạch.

Thành động mạch có thể bị giãn nở ra bởi nhiều lý do. Vì áp suất của tim trái khi bơm khá mạnh, chỗ phình ra đó (aneurysm, Phình Động Mạch ) một khi không chịu nổi áp suất quá lớn, sẽ bị vỡ tung, không khác gì ống nước bể diễn tả ở trên. Tùy theo kích thước động mạch to hay nhỏ, cũng như vị trí động mạch ở đâu trong cơ thể, người bệnh có thể bị stroke (đột quỵ). Nếu là động mạch lớn, máu sẽ phun ra xối xả, người bệnh có thể chết trong nháy mắt (đột tử), không sao cứu được!

Nếu kịp thời cứu chữa: Khi máu ngừng chảy, những cục máu đông lại trong những động mạch nhỏ li ti ở một cơ quan nào đó, thường là trong não bộ, làm động mạch bị tắc nghẽn, máu không đến được phần hạ lưu của mạch máu, hoặc vì động mạch nuôi bị bể, máu đỏ không mang oxy và chất nuôi dưỡng đến được nơi lẽ ra chúng phải mang, người bệnh sẽ mất đi chức năng phần đó của cơ thể (không nói được, liệt vân..vân)

Định Bệnh và Điều Trị 

Việc định bệnh để điều trị chứng Phình Động Mạch rất quan trọng. Thế nhưng Phình Động Mạch lắm khi không có nhiều triệu chứng hoặc chẳng có một triệu chứng nào cả, tùy theo vị trí aneurysm (Phình Động Mạch) nằm ở đâu. Lắm khi Phình Động Mạch bị bể ra rồi, khi đó mới biết, thì đã quá trễ!

Có thể kể những loại Phình Động Mạch như sau:

  Aortic Aneurysm  (hình 1) 

1.Phình Động Mạch trên động mạch chủ (hình 1) là đoạn động mạch đầu tiên mang máu đi phân phát trước khi chia thành ra nhiều động mạch nhỏ hơn. Lý do thành động mạch bị cứng do bệnh huyết áp cao, do “cha sinh mẹ đẻ”ra như vậy, có một nơi nào đó của thành động mạch bị yếu rồi từ từ giãn nở ra hoặc do hút thuốc lá. Nếu lỡ bị bể, cơ may sống sót gần như 0.



Circle of Willis Arteries (hình 2)
2. Phình Động Mạch trên não bộ. 90% các Phình Động Mạch trên não bộ là loại được gọi là berry aneurysm, (Phình Động Mạch nhỏ như trái dâu) thường nằm ở hệ thống mạch máu nhỏ li ti gọi là Circle Of Willis Arteries (hình 2). Đa số chỉ được định bệnh sau khi đã bị bể. Thường xảy ra ở tuổi trung niên và hiếm khi sống sót.

3. Phình Động Mạch chân. Động Mạch nầy có nhiệm vụ nuôi cả đầu gối, đùi, cẳng chân. Có thể sờ thấy phình một cục sau đầu gối.

4. Phình Động Mạch tim thất. Phình Động Mạch trên thành động mạch tâm thất của tim. Một cơn đau tim cũng có thể là một trong những lý do chính.

5. Chứng cứng thành động mạch và cao huyết áp.

6. Vết thương sâu và nhiễm trùng cũng có thể đưa đến Phình Động Mạch

7. Cũng có thể cha sinh mẹ đẻ ra như vậy (inborn) 


Định Bệnh Phình Động Mạch:


Bệnh sử: trong gia đình có ai bị Phình Động Mạch không? 


Nghe tim,
Đo huyết áp
Nghe động mạch ở cổ
Sờ xem coi có khối gì bất thường ở bụng
Sờ sau đầu gối xem có Phình Động Mạch
Ở vùng bụng, Bác sĩ có thể cho làm siêu âm hay CT San


Để truy tìm Phình Động Mạch ở trên óc, CT Scan hay chụp hình óc sau khi đã bơm chất thuốc nhuộm vào mạch máu. Thuốc sẽ được truyền vào mạch máu ở tay hay chân để cuối cùng vào nhuộm não bộ. Máy sẽ chup não bộ và sẽ nhìn thấy rõ ràng hệ thống động mạch để định bệnh
Ngoài ra MRI cũng có thể dùng để xem động mạch chủ và não bộ có bình thường không?


Điều trị chứng Phình Động Mạch



Giải phẫu bởi BS chuyên khoa là cách chữa trị duy nhất chứng Phình Động Mạch.

Nhiều khi vì một lý do nào đó, giải phẫu có thể nguy hiểm cho người bệnh, khi ấy người thầy thuốc phải theo giỏi thật kỹ chứng Phình Động Mạch nầy, dùng thuốc có thể là một cách trị liệu tốt, sẽ phải đắn đo suy nghĩ sau khi xem kích thước, loại Phình Động Mạch và vị trí Phình Động Mạch nằm. Tất cả những chi tiết trên sẽ giúp cho người thầy thuốc chọn cách trị liệu nào tốt nhất cho người bệnh.




Những trường hợp không mổ được, dùng thuốc hạ huyết áp hay làm cho tim đập nhẹ nhàng hơn sẽ giúp cho nguy cơ Phình Động Mạch xuống thấp hơn. Trở lại chuyện cái ống nước trên đây, nếu vặn nước nhỏ lại thì nguy cơ ống bị vỡ ít hơn nhiều.




Ngay cả một Phình Động Mạch có thể mổ được, người thầy thuốc cũng phải thử dùng thuốc, chờ và theo dõi kích thước của Phình Động Mạch xem lớn như thế nào đã, trước khi quyết định cho mổ.




Chỉ một khi thấy Phình Động Mạch đã quá lớn, có thể gây nên nguy hiểm. Tùy theo chỗ Phình Động Mạch nằm mà Bác Sĩ chuyên khoa quyết định cách điều trị.  


Ngăn Ngừa chứng Phình Động Mạch

1. Quan trọng nhất là điều trị và giữ cho chứng huyết áp không lên cao.
2. Nếu trong gia đình có bệnh sử bị đột quỵ, độ tử hay bệnh tim, ngoài việc điều trị bệnh, phải vận động điều hòa và thường xuyên. Thay đổi cách ăn uống, lối sống cho lành mạnh để sức khỏe được tốt lành hơn.
3. Nên ngưng hút thuốc, nếu có thói quen xấu đó.


Tóm tắt chứng bể động mạch vì động mạch bị trương phình hay vì cao áp huyết thường khá xảy ra trong lứa tuổi trung và cao niên. Chứng nầy cùng với chứng tai biến mạch máu não gây nên đột quỵ, đột tử, liệt và có thể đưa người bệnh đến đời sống như thực vật (vegetative life) nếu được cứu sống!


Cách tốt nhất ngăn ngừa tùy theo tình trạng sức khỏe của người đó như dùng thuốc để kiểm soát huyết áp, ngưng hút thuốc và tập thói quen sống và ăn uống lành mạnh. Cũng nên nhớ, nhiều khi chúng ta cũng không làm gì được và lắm người, khi mất rồi mới biết bị chứng nầy. Tốt nhất là chúng ta cố gắng làm những gì có thể được và quẳng gánh lo đi và vui sống.


BS. Tống Viết Minh
YKSG65 72, HD19
Ref. WebMD
Gray’s Anatomy