記夢 Ký Mộng - Nguyễn Du

Đây là bài thơ cụ Nguyễn Du làm trong khoảng thời gian "Mười năm gió bụi (1786-1795)". Theo gia phả thì người vợ đầu của Nguyễn Du là con gái của ông Đoàn Nguyễn Thục, em gái của Đoàn Nguyễn Tuấn, đã mất ở Quỳnh Hải, Thái Bình. Lúc này Nguyễn Du đang ở Hà Tĩnh chiêm bao thấy vợ. Ông nghĩ lúc sống bà chưa biết đường làm sao tìm được ông trong giấc chiêm bao. Tỉnh ra nhớ đến giấc mộng mà nghĩ thương cho vợ đã không ngại hiễm nguy vất vả lặn lội đến thác mộng cho mình, nên làm bài thơ nầy để bày tỏ nỗi lòng của mình đối với người đầu ấp tay gối của những năm xưa.

記夢                 Ký Mộng

逝水日夜流， Thệ thuỷ nhật dạ lưu,

遊子行未歸。 Du tử hành vị quy.

經年不相見， Kinh niên bất tương kiến,

何以慰相思。 Hà dĩ uỷ tương ti (tư).

夢中分明見， Mộng trung phân minh kiến,

尋我江之湄。 Tầm ngã giang chi mi.

顏色是疇昔， Nhan sắc thị trù tích,

衣飭多參差。 Y sức đa sâm si.

始言苦病患， Thuỷ ngôn khổ bệnh hoạn,

繼言久別離。 Kế ngôn khổ biệt ly.

帶泣不終語， Đới khấp bất chung ngữ,

彷彿如隔帷。 Phảng phất như cách duy.

平生不識路， Bình sinh bất thức lộ,

夢魂還是非。 Mộng hồn hoàn thị phi?

疊山多虎廌， Điệp sơn đa hổ trĩ,

藍水多蛟螭。 Lam thuỷ đa giao ly.

道路險且惡， Đạo lộ hiễm thả ác,

弱質將何依。 Nhược chất tương hà y?

夢來孤燈清， Mộng lai cô đăng thanh,

夢去寒風吹。 Mộng khứ hàn phong xuy.

美人不相見， Mỹ nhân bất tương kiến,

柔情亂如絲。 Nhu tình loạn như ty.

空屋漏斜月， Không ốc lậu tà nguyệt,

照我單裳衣。 Chiếu ngã đơn thường y!

阮攸                 Nguyễn Du

***

* Chú thích:

- 記夢 KÝ MỘNG: KÝ là Nhớ, là ghi. Nên KÝ MỘNG là "Nhớ Lại Giấc Mơ".

- 逝水 Thệ Thủy: THỆ là Chết, là Đi không trở lại, nên THỆ THỦY là Dòng nước chảy đi mất hút không trở lại.

- 經年 Kinh Niên: KINH là Đi qua, nên KINH NIÊN có nghĩa là Suốt cả năm. Đôi khi dùng để chỉ Nhiều năm qua, tương đương như từ Bao Năm.

- 慰 Ủy : Thăm hỏi, như ỦY Lạo; Ở đây có nghĩa là An Ủy, An Ủi.

- 江之湄 Giang Chi My: Bến của con sông; Bến nước.

- 疇昔 Trù Tích : là Như ngày xưa; là Vẫn như ngày nào.

- 衣飭 Y Sức: Y phục và Trang sức, chỉ sự ăn mặc.

- 參差 Sâm Si: là So Le; ở đây chỉ Lôi thôi, xốc xếch.

- 始言 Thủy Ngôn: Lời nói mở đầu; Lời nói trước tiên.

- 繼言 Kế Ngôn: Lời nói kế đó; Lời nói tiếp theo.

- 帶泣不終語 Đới khấp bất chung ngữ : Nghẹn ngào sùi sụt nói chẳng hết lời.

- 虎廌 Hổ Trĩ hay Hổ Trãi : Chỉ các loại thú dữ như cọp như beo...

- 蛟螭 Giao Ly: Thuồng luồng cá sấu, chỉ chung các loại thuỷ quái dưới sông.

- 弱質 Nhược Chất: là Thể chất yếu đuối, thường dùng để chỉ cơ thể của phụ nữ.

- 將何依 Tương Hà Y: Sẽ nương tựa vào cái gì; Biết trông cậy vào ai đây ?

- 漏 Lậu là Dột, là rò rỉ; ở đây chỉ "Ánh trăng tà chiếu LỌT vào trong phòng vắng (Không ốc lậu tà nguyệt 空屋漏斜月).

- 單裳衣 Đơn Thường Y: Chỉ Quần áo mỏng manh khi mặc để ngủ.

* Nghĩa bài thơ:

Nhớ Lại Giấc Mơ

Như dòng nước cứ đêm ngày chảy đi rồi mất hút, cũng như người du tử đi xa mãi vẫn chưa về. Biết bao năm qua không gặp mặt nhau, lấy gì để an ủi cho lòng thương nhớ nhau đây ? Rõ ràng là gặp nhau ở trong mơ, nàng đến tìm ta ở bên bờ sông nước. Nhan sắc thì vẫn như thuở nào, nhưng sao áo quần trông xốc xếch thế kia. Mở lời bằng những lời thở than bệnh hoạn, kế đến là bày tỏ nỗi nhớ thương ly biệt lâu ngày. Sùi sụt trong tiếng nấc nghẹn ngào nên nói không cạn lời, mường tượng như là bị ngăn cách bởi một bức màn thưa. Bình sinh nàng vốn chẳng biết đường đi, nên mộng hồn chẳng rõ là thực hay là hư ? Núi Tam Điệp nhiều hổ báo cọp beo; Sông Lam Giang lại lắm thuồng luồng cá sấu. Đường đi thật hiễm ác vô cùng, với bản chất yếu đuối của phái nữ nàng sẽ nương tựa vào ai đây ?... Ta mơ màng trong ngọn đèn côi thanh vắng, khi tỉnh lại thì gió thổi lạnh lùng. Nào có gặp được người đẹp nào đâu, càng khiến cho mối tình cảm trong lòng rối tợ tơ vò. Nhìn bóng trăng nghiêng nghiêng chiếu lọt vào phòng vắng chiếu cả lên thân áo mỏng manh mà ta đang mặc ngủ...

Tình cảm thật chân thành tha thiết, thê lương buồn thảm của một người chồng nhớ đến người vợ đã khuất bóng của mình; là mơ nhưng như thật "夢中分明見 Mộng trung phân minh kiến" : Thấy thật rõ ràng ở trong mơ; Tưởng thật nhưng lại là mơ "彷彿如隔帷 Phảng phất như cách duy : Chập chờn như là bị ngăn cách bởi một bức rèm the. Thấy lại hết trong mơ cái thể chất yếu đuối yêu kiều của người vợ cũ hay bệnh tật lại đa sầu đa cảm cho nỗi biệt ly, phải lặn lội đường xa xuyên qua núi sông hiễm ác để đến báo mộng cho mình... Những hình ảnh thân thương của người vợ cũ ngày thường trong tâm tưởng đều hiễn hiện lại trong mơ. Nhưng khi giật mình tỉnh giấc thì chỉ thấy ánh trăng tà chiếu xuyên qua phòng vắng trong cơn gió lạnh lẽo đơn côi... Qủa là bi thương thê thiết cho một người thuộc "nòi tình" như là tác giả của Đoạn Trường Tân Thanh vậy!

* Diễn Nôm:

Ký Mộng

Dòng thệ thủy ngày đêm tuôn chảy,

Gót lãng du đi mãi chưa về.

Bao năm chẳng gặp não nề,

Lấy gì an ủi vỗ về tương tư.

Nay trong mộng rõ như gặp mặt,

Nàng tìm ta bến nước ven bờ.

Dung nhan tựa thuở bao giờ,

Áo xiêm xốc xếch ngẩn ngơ hàm tình.

Trước mở lời đinh ninh bệnh hoạn,

Sau hàn huyên khổ nạn biệt ly,

Nghẹn ngào chẳng nói nên chi,

Bên rèm thấp thoáng thấy gì dung nhan.

Bình sinh vốn chẳng am đường xá,

Mộng hồn kia tựa có tựa không.

Hổ lang Tam Điệp trùng trùng,

Lam Giang thủy quái thuồng luồng khắp nơi.

Đường hiễm ác lắm nơi đều vậy,

Thể chất kia biết cậy nhờ ai?

Mơ màng đèn vắng đêm dài,

Tỉnh ra gió lạnh ai hoài một thân!

Người đâu tá tần ngần chẳng thấy,

Tình ngổn ngang lòng rối tựa tơ.

Phòng không lọt ánh trăng mờ,

Áo đơn lạnh lẽo bơ phờ nhớ ai!

Đỗ Chiêu Đức diễn Nôm

杜紹德

Đỗ Chiêu Đức