Nói Với Điên Điển

(Bông Điên Điển sau nhà)

- Anh chỉ là thằng rễ điên điển, anh có biết không?

Người con trai thấy buồn quá sau tiếng nói ấy, nhưng không dám trả lời lại mà chỉ biết buồn cho thân phận, vi nghĩ mình là một người vô tích sự giống như cây điên điển mà người ta vừa gán cho anh.

Đối với mọi người, cứ nghĩ rằng rễ cây điên điển là một loại rễ vô tích sự trong các loại rễ cây, vì nó chỉ sống không đầy năm thì không làm gì được để giúp cho người đời. Nhưng có ai biết đâu những gì nó đã làm cho mọi người khi mọi người hưởng của nó nhưng đã quên nó ngay. Thôi thì cứ nghĩ rằng thế nào cũng được miễn mình không là một thứ vô tích sự.

Đối với điên điển thì cuộc sống có lẽ bắt đầu khi những cơn mưa đầu mùa đến, những hạt mưa đã làm cho những hạt giống của nó được nẩy mầm. Hạt giống điên điển có khi được mọi người gieo mà cũng có khi không ai gieo nữa, tự nó đã có sẵn dưới lòng đất từ mùa trước sau khi những trái mang hạt được chín và rụng xuống. Cây con lớn nhanh lên do những cơn mưa kế tiếp đã nuôi dưỡng chúng. Chúng lớn nhanh như thổi dường như sợ rằng nếu không như vậy có lẽ sẽ không kịp theo những con nước lũ từ thượng nguồn của song Cửu Long đổ xuống sẽ giết chúng nếu nước đã ngập ngọn.

Khi lớn được một chút thì đã bị người ta ‘xài’ rồi, mặc dù khi ấy với thân thể chưa phát triển nhiều, cành lá chưa có sum sê, nhưng với mọi người thì nó đã đủ ‘tiêu chuẩn’. Vào những tháng Sáu và Bảy âm lịch, nước đã bắt đầu từ thượng nguồn đổ xuống tràn vào đồng. Truớc 1975, những cánh đồng ở các tỉnh Tây Nam như Long Xuyên, Châu Đốc,.v.v… còn làm lúa sạ, giống lúa này thích hợp với những cơn nước lũ từ trên Miên đổ về, nước lên đến đâu thì lúa sẽ lên đến đó. Có những năm nước thật lớn cây lúa sau khi cắt xong thì gốc rạ có khi đo được khoảng hơn 2 mét. 

Như thế ta phải biết với những vùng ở sâu thì mực nước sẽ cao như thế nào. Có lẽ thiên nhiên đã tạo ra cây điên điển ở những vùng đất thuộc đồng bằng sông Cửu Long cho thích hợp với sự lớn của mực nước và cũng để giúp cho dân nghèo sinh sống trên vùng đất này. Khi nước đã tràn vào đồng thì nguồn thực phẩm cá tôm tăng lên, giá lúa gạo cũng theo con nước tăng lên mỗi ngày. 

Với người nông dân nghèo thì đây là khoảng thới gian họ lo sợ nhất, vì viễn ảnh của những trận đói mà năm nào cũng không tránh khỏi. Cây điên điển đã bắt đầu có những nụ bông búp, với màu vàng còn xen lẫn màu xanh lá cây thì đã bị ngưới ta hái ăn rồi. Khẩu vị của những bông búp này có người không ăn được vì nó hơi đắng một chút nếu ăn sống, nhưng khi nấu chin thì rất ngon. Lúc bấy giờ trên cánh đồng đã có cá linh con, đây cũng là đặc sản cũng như đặc ân mà thiên nhiên đã dành cho dân nghèo. Chỉ cần kiếm đủ tiền mua vài lon gạo cho gia đình ăn qua ngày, còn đố ăn thì không có gì gọi là cao lương mỹ vị, có chăng là nồi canh chua cá linh non nấu với bông điên điển, ăn với cá linh kho mặn thì đã xong bữa.

Mùa nước kéo dài đến hơn 3 tháng thì cây điên điển là cứu cánh cho những người không việc làm hoặc đông con nghèo khó. Có những gia đình nghèo chỉ biết ăn cơm độn (đó rất là may), đôi khi chỉ nấu cháo và bong điên điển đã được ‘độn’ vào để được no long cho qua ngày qua bữa dù rằng không lâu lại bị đói tiếp. Năm 1978 gia đình tôi cũng đã trải qua cảnh này rồi, khi những ruộng lúa chìm sâu dưới lòng nước và ‘ông thầy dạy tôi Nhu Đạo’ ngày xưa, cả gia đình lúc ấy chỉ biết mỗi ngày ăn cháo nấu với bông điên điển và nước tương. Tôi còn nhớ gần gia đình tôi có một gia đình chỉ biết ăn bông điên điển với cá linh qua ngày. Đối với họ cơm là một thứ cao cấp thật không bao giờ họ nghĩ có được.

Theo thời gian cây điên điển càng lớn mạnh với những nhánh bông nặng trĩu mặc dầu mỗi ngày chúng bị mọi người tước hái. Có nhiều cây bị bẻ nhánh để dung vào việc giăng lưới, giăng câu. Có gia đình mà ruộng không thể xử dụng để canh tác thì họ lại gieo hạt điên điển vào đó để lấy củi. Vì vậy khi nước vào, nơi đây được dùng để tránh nắng, tránh gió bão trên đồng. Có nhiều người đã thoát chết nhờ những đám điên điển này, khi mưa gió bất ngờ nổi lên trên cánh đồng đầy nước, không biết đâu là bờ là bến, vì đâu đâu cũng là nước, có thể ví như là một cái biển nước. Trong những tháng nước này, bông điên điển luôn là thức ăn dưới mọi hình thức, khi thì canh chua, lúc làm dưa, có khi dung để đổ bánh xèo (tôi không biết các tỉnh khác có làm như vậy không, nhưng ở quê của bà xã tôi thì lúc nào chúng tôi cũng thích món bánh xèo với bông điên điển).

Nếu có ngày trời trong, chúng ta bơi xuồng khỏi bờ khá xa và quay nhìn lại bờ thì một cảnh đẹp vô cùng hiện ra. Với cành lá xanh của những vườn cây dọc theo những nhà cặp theo bờ làng, bờ kinh hay những vùng đất cao thì trong đó chúng ta sẽ thấy được màu vàng của bông điên điển làm nổi bật lên vẻ đẹp thiên nhiên. Khi có những cơn gió nhẹ thổi qua, những cành bông vàng đong đưa theo chiều gió hoặc khi chúng ta ngồi trên xuồng câu cá dưới một đám điên điển thì có lẽ không gì bằng một mùi thơm nhè nhẹ thoảng qua mũi. Những cành bông điên điển đôi khi được hái để nuôi sống nhiều gia đình và cũng có lúc chúng được chuyển đi đến những chợ thị xã hoặc tỉnh để được bán có giá hơn. Tôi còn nhớ những lần về thăm nhà bên tôi, lúc nào tôi cũng mang theo cả giỏ lớn bông để làm quà cho mấy bà chị hay bạn của má tôi - họ thích nhất là bông điên điển.

Theo thời gian và con nước, cây điên điển đã bớt bông và nó đã bắt đầu có những trái như trái dâu nhưng rất nhỏ, trong đó những hạt giống lại chuẩn bị cho một lần tái sinh của giống cây này. Khi nước rút để trả lại đất cho những vụ mùa, cây điên điển một lần nữa được xử dụng để làm giàn bầu, bí để từ đó lại nuôi sống con người lúc nào cũng cực khổ hết. Lần theo thời gian, những cây điên điển bị chặt để làm củi. Mặc dù củi cháy rất nhanh không giữ được lâu nhưng cũng giúp cho mọi người đỡ phải tốn tiền mua củi. Khi mọi cây bị đốn hết thì đến giai đoạn bị bứng gốc, những gốc rễ của điên điển bị bứng dễ dàng vì rễ chỉ mọc rất cạn chứ không ăn sâu xuống đất như những cây khác. Vì thế người ta thường ví những gì tầm thường như là ‘Rễ Điên Điển’

Điên Điển ơi, dù người đời có coi thường bạn như thế nào đi nữa, nhưng trong cuộc đời ngắn ngủi của bạn, bạn đã giúp mọi người từ khi bạn còn nhỏ dại đến khi bạn chỉ còn lại những gốc rễ chẳng ra gì. Bạn đã đem đến cho con người nghèo khổ trên mảnh đất quê hương được qua ngày không phải lo lắng. Riêng gia đình chúng tôi rất nhớ đến hương vị của bạn sau bao nhiêu năm xa xứ và đã một lần thưởng thức lại, do người thầy, đã gởi cho chúng tôi sau một đêm gặp lại và nhắc đến bạn. Với chúng tôi bạn không bao giờ là: VÔ TÍCH SỰ 

Dallas 7-20-2004

Nguyễn Trần Uyên Khanh