Hạ Tân Lang – Lưu Khắc Trang 賀新郎 - 劉克莊

Bài Tống Từ Chú Giải

賀新郎 - 劉克莊 Hạ Tân Lang – Lưu Khắc Trang

九日 Cửu nhật

湛湛長空黑， Trạm trạm trường không hắc.
更那堪、斜風細雨， Cánh na kham, tà phong tế vũ,
亂愁如織。 Loạn sầu như chức.
老眼平生空四海， Lão nhãn bình sinh không tứ hải,
賴有高樓百尺。 Lại hữu cao lâu bách xích.
看浩蕩、千崖秋色。 Khán hạo đãng, thiên nhai thu sắc.
白髮書生神州淚， Bạch phát thư sinh thần châu lệ,
盡凄涼不向牛山滴。 Tận thê lương bất hướng ngưu sơn trích.
追往事， Truy vãng sự,
去無迹。 Khứ vô tích.

少年自負凌雲筆， Thiếu niên tự phụ lăng vân bút,
到而今、春華落盡， Đáo nhi kim, xuân hoa lạc tận,
滿懷蕭瑟。 Mãn hoài tiêu sắt.
常恨世人新意少， Thường hận thế nhân tân ý thiểu,
愛説南朝狂客。 Ái thuyết nam triều cuồng khách.
把破帽、年年拈出。 Bả phá mạo, niên niên niêm xuất.
若對黃花孤負酒， Nhược đối hoàng hoa cô phụ tửu,
怕黃花也笑人岑寂。 Phạ hoàng hoa dã tiếu nhân sầm tịch
鴻去北， Hồng khứ bắc,
日西匿。 Nhật tây nặc.

Chú Thích

1- Hạ tân lang 賀新郎: tên bài từ. Tên cũ là “Hạ tân lương 賀新凉”. Bài này có 116 chữ, đoạn trước và đoạn sau đều có 6 trắc vận. Cách luật của bài này tương đồng với cách luật của Tân Khí Tật 辛棄疾:

X T B B T vận
T B B, X B X T cú
T B B T vận
X T X B B X T cú
X T B B X T vận
X T T, B B X T vận
X T X B B X T cú
T X B X T B B T vận
X T T cú
T B T vận

X B X T B B T vận
T B B, X B X T cú
T B B T vận
X T X B B X T cú
X T B B X T vận
X T T, B B X T vận
X T X B B X T cú
T X B X T B B T vận
X T T cú
T B T vận

B: bình thanh; T: trắc thanh; X: bất luận; cú: hết câu; vận: vần

2- Cửu nhật 九日: tiết trùng dương ngày 9 tháng 9 âm lịch.
3- Trạm trạm 湛湛: sâu xa.
4- Tà phong tế vũ 斜風細雨: gió nhẹ mưa nhỏ.
5- Bình sinh 平生: suốt đời, từ trước đến nay trong đời.
6- Không tứ hải 空四海: (nhìn) khắp bốn biển.
7- Cao lâu bách xích 高樓百尺: có thể tác giả đã mượn câu nói của Lý Bạch “Nguy lâu cao bách xích 危樓高百尺: lầu cao 100 thước” để chỉ rằng mình đã lên tới nơi thật cao.
8- Hạo đãng 浩蕩 = quảng đại khoáng viễn 廣大曠遠: rộng lớn xa khắp.
9- Bạch phát thư sinh 白髮書生: thư sinh tóc bạc, tác giả chỉ chính mình.
10- Thần Châu 神州: vùng đất bị quân Kim chiếm đóng.
11- Ngưu sơn 牛山: ở huyện Lâm Chuy 臨淄, tỉnh Sơn Đông, TH. Tác giả dùng điển tích Tề Cảnh Công 齊景公 lên núi Ngưu Sơn ngắm cảnh rồi rơi lệ than rằng mình không được trường sinh để hưởng thụ phú quý trên giang sơn gấm vóc. Tể tướng Án Anh 晏嬰 tâu rằng nếu cổ nhân mà trường sinh bất lão thì làm gì có ngài ngày nay.

12- Trích 滴: giọt nước rơi, ám chỉ rơi nước mắt.
13- Vô tích 無迹: không có tung tích.
14- Lăng vân 凌雲: lên tận tầng mây. Lăng vân bút 凌雲筆: ngọn bút tung hoành, ám chỉ văn chương khí thế can vân.
15- Xuân hoa 春華 = thanh xuân niên hoa 青春年華: tuổi trẻ.
16- Tiêu sắt 蕭瑟: thê lương buồn tẻ.
17- Tân ý thiểu 新意少: ít có tư tưởng mới.
18- Nam triều cuồng khách 南朝狂客: câu chuyện người Mạnh Gia 孟嘉 đời Đông Tấn 東晋 cùng các quan lên núi chơi trong ngày Trùng cửu, bất ngờ bị gió thổi rơi mũ mà vẫn không biết sự thất lễ của mình. Có người nhặt mũ đưa lại đồng thời viết vài câu văn châm biếm. Ông cũng viết vài câu văn rất ý nhị đáp lại khiến mọi người thán phục.

19- Phá mạo 破帽: mất mũ.
20- Niêm xuất 拈出: dọn ra, đem ra.
21- Hoàng hoa 黃花: hoa cúc vàng.
22- Sầm tịch 岑寂: cô tịch, tịch mịch, cô đơn tẻ nhạt.
23- Nặc 匿: ẩn giấu.

Dịch Nghĩa

Ngày Trùng cửu.

Trời không u ám đen tối,
Lại khó chịu đựng mưa bụi gió mơn man,
Những nỗi sầu (trong tôi) loạn (đan vào nhau) như dệt.
Con mắt (tôi) đã già đời nhìn khắp bốn biển,
Nhờ có lầu cao trăm thước.
Trông ngàn núi rộng lớn trong sắc mầu mùa thu.
Chàng thư sinh tóc bạc đã rơi lệ vì phần đất bị luân hãm bởi quân Kim.
Buồn hết đỗi nhưng không phải như (Tề Cảnh Công) khóc ở Ngưu sơn.
Tìm vãng sự (những vinh nhục thịnh suy từ xưa),
Đi không tung tích (đã không còn).

Người thiếu niên tự phụ có tài văn chương (có ngọn bút khuấy mây),
Đến nay, tuổi niên hoa đã hết,
Tràn ngập tâm hồn buồn bã cô đơn.
Thường hận người đời ít có ý mới,
(Mà chỉ) thích nói về người cuồng khách thời Nam triều.
Đem chuyện mất mũ ra hằng năm (mỗi khi nói về ngày trùng cửu).
Như nếu mình ngắm hoa cúc vàng (mùa thu) mà không uống rượu,
Sợ hoa vàng sẽ cười mình cô đơn tịch mịch.
Chim hồng nhạn bay về phương bắc,
Mặt trời chìm xuống ở phương tây.

Phỏng Dịch

1 Hạ Tân Lang – Ngày Thu Than Vãn

Thăm thẳm trời đen hắc.
Lại kham sao, bụi mưa gió bấc,
Loạn sầu đan mắc.
Già lão trong đời nhìn tứ hải,
Nhờ có lầu cao trăm thước.
Trông rộng lớn, ngàn trùng thu sắc.
Tóc trắng thư sinh sơn hà lệ,
Tận thê lương chẳng phải tham sinh khóc.
Tìm dĩ vãng,
Không tung tích.

Thiếu niên tự phụ văn chương bút.
Đến hôm nay, niên hoa đã tắt,
Tâm hồn se sắt.
Vẫn hận người đời nghèo ý mới,
Thích nói xưa kia cuồng khách.
Chuyện mất mũ, năm nào cũng nhắc.
Như đối cúc vàng không uống rượu,
Sợ hoàng hoa cười diễu mình cô tịch.
Nhạn hướng bắc.
Ngày tàn bặt.

2 Ngày Thu Than Vãn

Khung trời thăm thẳm tối đen,
Kham sao mưa bụi gió thêm đan sầu.
Mắt già bốn biển nhìn sâu,
Bình sinh nhờ có cao lâu mịt mù.

Trông xa ngàn núi sắc thu,
Thư sinh tóc bạc quốc thù lệ rơi.
Thê lương tấc dạ đầy vơi,
Chẳng vì tham sống như người ngày xưa.

Tìm dĩ vãng đã xa mờ,
Thiếu niên tự phụ văn thơ khuấy trời.
Niên hoa nay đã tả tơi,
Tâm hồn se sắt hận người thế gian.

Nghèo ý mới chỉ mơ màng,
Cuồng khách rơi mũ nói quàng bấy nay.
Đối hoàng hoa không chén đầy,
Sợ hoàng hoa lại diễu cười chê bai.

Người cô lẻ nỗi buồn dài,
Nhạn bay hướng bắc non đoài hoàng hôn.

HHD 

11-1023

***

Ngày Trùng Cửu

1-

Trời đậm sâu đen kịt
Lại khó kham gió nghiêng mưa bụi
Sầu đan như dệt
Mắt già cả đời nhìn bốn biển
Nhờ có lầu cao trăm thước
Nhìn bao la cuối trời thu sắc
Lệ Thần Châu thư sinh tóc bạc
Buồn thảm thiết chẳng như Ngưu sơn khóc
Tìm chuyện cũ
Biệt tung tích

Thiếu niên tự phụ vung ngọn bút
Kể đến nay, tuổi xuân đã hết
Ngập tràn hiu hắt
Thường hận người đời ít ý mới
Thích nói Nam triều cuồng khách
Chuyện mất mũ hằng năm kể suốt
Nếu trước cúc vàng không uống rượu
Sợ hoa cười người cô đơn tịch mịch
Nhạn về bắc
Trời lặn mất

2- Nỗi niềm ngày thu

Trời u ám một màu đen kịt
Lại khó kham mờ mịt gió mưa
Sầu như dệt, mắt già nua
Lầu cao trăm thước sắc thu cuối trời

Lệ Thần Châu trẻ người tóc bạc
Khóc thê lương, nhưng khác người xưa
Tìm chuyện cũ, nhục vinh qua
Biệt vô tung tích xóa nhòa tiếc thương

Thường tự phụ bút vung lúc trẻ
Tính đến nay đã trễ tuổi xuân
Ngập tràn buồn bã cô phần
Hận người ý tưởng canh tân không nhiều


Thích nói chuyện Nam triều cuồng khách
Nhắc hàng năm mũ rách gió bay
Trước vàng cúc; rượu chẳng say
Sợ hoa cười nhạo ta đây vô tình

Chim hồng nhạn xếp hình về bắc
Trời xế chiều lặn mất tây phương!
Làm sao tránh khỏi đoạn trường!

Lộc Bắc
Nov25