Tầm Lục Hồng Tiệm Bất Ngộ 尋陸鴻漸不遇 - Hạo Nhiên Thiền Sư

Sư Hạo Nhiên 皎然 tự Thanh Trú 清晝, người Biện Sơn (Trường Thành, Hồ Châu, nay thuộc huyện Trường Hưng, tỉnh Triết Giang, Trung Quốc), là một thi tăng trứ danh đời Trung Đường.

Nguyên tác       Dịch âm

尋陸鴻漸不遇 Tầm Lục Hồng Tiệm Bất Ngộ

移家雖帶郭      Di gia tuy đới quách,
野徑入桑麻      Dã kính nhập tang ma.
近種籬邊菊      Cận chủng ly biên cúc,
秋來未著花      Thu lai vị trước hoa.
扣門無犬吠      Khấu môn vô khuyển phệ,
欲去問西家      Dục khứ vấn tây gia.
報道山中去      Báo đạo sơn trung khứ,
歸來每日斜      Quy lai mỗi nhật tà.

Hạo Nhiên Thiền Sư

***
Dịch nghĩa:

Tìm Lục Hồng Tiệm Không Gặp

Dời nhà tới mé ngoài thành quách,
Lối mòn nhỏ dẫn vào nơi đầy dâu, gai.
Thấy bên bờ giậu mới vừa trồng hoa cúc,
Thu đến còn chưa nở hoa.
Gõ cửa không nghe tiếng chó sủa,
Muốn về, hỏi thăm nhà hàng xóm ở mé tây,
Bảo là có chuyện ngày nào cũng đi vào trong núi,
Mỗi khi mặt trời lặn mới về nhà.

(Lục Hồng Tiệm tức Lục Vũ, ẩn cư ở Điều Khê, đóng cửa viết sách, có ba quyển Trà kinh để lại hậu thế).

Dịch thơ

Tìm Lục Hồng Tiệm Không Gặp

Dời nhà ra mé quách,
Lối mòn giữa dâu gai.
Bờ giậu mới trồng cúc,
Thu về hoa chưa khai.
Gõ cửa chó không sủa,
Muốn đi, hỏi nhà tây.
Đáp: vào núi có việc,
Chiều tối sẽ về đây.

Con Cò
***

Ghé thăm, bạn vắng nhà
Dọn về miệt ngoại thành ẩn dật
Bụi dâu gai dẫn lối vào nhà
Tuồng như mới trồng bờ giậu cúc
Thu đến rồi chưa kịp nở hoa
Gõ cửa im lìm không tiếng sủa
Hỏi thăm hàng xóm hóa ra là
Ngày ngày bạn vẫn đi vào núi
Chiều hôm tối mịt mới về nhà

Yên Nhiên
***
Tìm Lục Hồng Tiệm Không Gặp

1/

Dời nhà tới phía ngoài thành quách,
Con đường quê ngõ ngách dâu gai.
Mới trồng thêm cúc giậu ngoài,
Thu này đến sẽ không đài nụ bông.
Gõ cửa mãi mà không tiếng chó,
Muốn tới ngay hỏi rõ mé tây,
Đáp... đi việc núi hàng ngày,
Mỗi khi ánh nắng nhạt phai mới về.

2/

Dời nhà tới mé thành ngoài
Đường quê dẫn lối dâu gai mọc dầy.
Trồng thêm giậu cúc gần đây,
Mùa thu này sẽ chẳng đài nụ bông.
Gõ hoài ... chó sủa cũng không,
Muốn đi hỏi thử bên hông tây nhà.
Đáp.... thường việc núi vào ra,
Mỗi ngày chờ nắng khuất xa mới về.

3/

Dời nhà ra khỏi quách,
Lối cỏ dâu gai tràn
Bờ giậu trồng thêm cúc,
Chưa hoa lúc thu sang.
Cửa kêu không chó sủa,
Kiếm láng giềng hỏi han,
Đáp... có việc vào núi,
Quay về lúc nắng tàn.

Mỹ Ngọc.
Oct.14/2021.
***
Tìm Lục Hồng Tiệm Không Thấy

1/

Ngoại thành tuy dọn chỗ
Lối nhỏ bụi dâu, gai
Bờ giậu vừa trồng cúc
Thu về hoa chửa khai
Đẩy rào không chó sủa
Dợm bước, hỏi đông tây?
Thưa đạo sư vào núi
Trở lui lúc cuối ngày!

2/

Nhà tuy dọn mãi thành ngoài
Hoang sơ rải rác dâu gai, lối mòn
Mới trồng ven giậu cúc non
Dẫu thu hoa mới chỉ vờn nụ xanh
Cửa rào gõ, chó vô thanh.
Dợm đi, tìm hỏi lanh quanh xóm nhà
Dạ thưa, vào núi thẳm xa
Chỉ quay về lúc chiều tà nghỉ ngơi!

Lộc Bắc
***
Tìm Lý Hồng Tiệm Không Gặp

Nhà tuy đã dọn tới ngoài thành,
Đường nhỏ hoang vụ, dâu, cỏ tranh,
Bên rào mới dặm mươi khóm cúc,
Thu tới chưa hoa, chỉ lá xanh,
Gõ cửa mà nào nghe chó sủa,
Đành qua hàng xóm hỏi mối manh,
Bảo rằng đạo sĩ vào trong núi,
Chiều tà mới trở lại lều gianh.

Viết thêm:

Theo truyền thuyết thì Lục Vũ bị bỏ rơi ở bãi biển, được nhà sư Tích Công nhặt về, nhưng sư thì sao nuôi con nít được nên đem gửi cho một nho sinh họ Lý tên là Lý Nho. Ông này có cô con gái là Lý Quý Lan, cỡ tuổi Lục Vũ. Hai người được Lý Nho dậy học. Khi Lục lên 6 tuổi thì Lý Nho bị điều đi làm quan ở Giang Nam, Quý Lan theo cha, Lục về ở với Tích Công. Lục chỉ mê trà mà không mê đạo Phật nên Tích Công không ưa.

Trong một lần hội họp các văn thi sĩ, Lục gặp lại Quý Lan; Vốn là bạn thanh mai, trúc mã, hai người rất thân thiết, tình đầu ý hợp, nhưng Quý Lan bị Đường Đại Tông bắt vào cung để ngâm thơ, ca hát cho mình nghe. Khi Đại Tông băng, Đức Tông nối ngôi, vẫn giữ nàng lại. Gặp binh biến năm 783, do Chu Thu làm phản, Đức Tông và triều đình phải bỏ kinh thành chạy về phía tây, những người bị bỏ lại, trong đó có Quý Lan, làm thơ trách móc vua nên khi được trở về kinh, vua giận mà giết nàng. Lục Vũ ôm hận, và cả đời không lấy vợ.

Bát Sách
***

"皎然=Kiểu Nhiên…"

皎然 phiên âm là Kiểu Nhiên hay Hạo Nhiên. Thivien.net phiên âm là Hạo Nhiên, nhưng không có cung cấp chữ Hán. Từ điển Hán Nôm , mà Thivien.net sử dụng, phiên âm 皎 là kiểu, hiệu, hạo; nhưng khi tìm chữ Hán cho hạo thì chỉ cho chữ 浩. Hán Việt Từ Điển Trích Dẫn, khi tìm chữ hạo thì cũng cho 浩 như trong 浩然 hạo nhiên. Hán Việt Từ Điển Thiều Chửu phiên âm: 皓 hạo, 皎 kiểu, ít bị nhầm lẫn. Tôi có nhắc đến sư Kiểu Nhiên và Linh Nhất trong bài 468a Tống Linh Triệt Thượng Nhân - Lưu Trường Khanh.

Nguyên tác:                Phiên âm: 

尋陸鴻漸不遇-皎然 Tầm Lục Hồng Tiệm Bất Ngộ - Kiểu Nhiên

移家雖帶郭 1 Di gia tuy đới quách

野徑入桑麻 Dã kính nhập tang ma

近種籬邊菊 Cận chủng li biên cúc

秋來未著花 Thu lai vị trước hoa

扣門無犬吠 Khấu môn vô khuyển phệ

欲去問西家 Dục khứ vấn tây gia

報道山中去 2 Báo đạo sơn trung khứ

歸時每日斜 3 Quy thì mỗi nhật tà

Dị bản:

1 duy唯 thay vì tuy雖

2 xuất出 thay vì khứ去

3 Quy lai nhật mỗi tà 歸來日每斜 thay vì Quy thì mỗi nhật tà.

Không có mộc bản nào cho câu Quy lai mỗi nhật tà như Thi viên và vài trang

web đã viết, dù câu này nghe có thuận tai hơn.

Dị bản đăng trong Ngự Định Toàn Đường Thi - Thanh - Quyển 815 Kiểu Nhiên

御定全唐詩 -清-卷八百十五皎然.

Trữ Sơn Tập Quyển Nhất-Đường-Thích Kiểu Nhiên (trang12b-13a)

杼山集巻一-唐-釋皎然 và sách các đời Thục, Tống, Minh… cho bản

sạch không có dị bản như bên trên.

Ghi chú:

Lục Hồng Tiệm: tên Lục Vũ (733-804), tự Quý Tì và nhiều tự hiệu khác,

người Phục Châu, Lại Lăng (nay là Thiên Môn, Hồ Bắc), cả đời không

làm quan, ẩn cư ở Điều Khê (nay là Hồ Châu, Chiết Giang), nổi tiếng với sở

trường thưởng trà, có viết cuốn sách "Trà Kinh", được hậu thế tôn sùng là

"Thánh trà", "Thần trà", “Tiên trà”.

Đới quách: gần vách tường thành

Dã kính: đường mòn hoang dã vắng vẻ

Tang ma: cây dâu tằm và cây gai dầu; trồng dâu, nuôi tằm lấy tơ;

trồng cây gai dầu để lấy sợi dệt quần áo.

Li biên cúc: lấy ý từ câu thơ Thải cúc đông li hạ, Du nhiên kiến nam

san 採菊東籬下,悠然見南山 Hái cúc dưới hàng rào đông, Nhàn nhã

nhìn ngắm núi Nam trong bài Ẩm Tửu của Đào Uyên Minh

Trước hoa: hoa nở

Tây gia: nhà hàng xóm mé tây

Nhật tà: xế chiều, mặt trời lặn, khuất sau núi

Dịch nghĩa:

Tầm Lục Hồng Tiệm Bất Ngộ Tìm Lục Hồng Tiệm Mà Không Gặp

Di gia tuy đới quách Bạn đã dời nhà ra ngoài tuờng thành,

Dã kính nhập tang ma Con đường mòn vắng vẻ đi qua vườn dâu gai.

Cận chủng li biên cúc Đến hàng rào với hoa cúc mới trồng,

Thu lai vị trước hoa Hoa chưa nở dù thu đã đến.

Khấu môn vô khuyển phệ Ta gõ cửa, không nghe tiếng chó sủa,

Dục khứ vấn tây gia Nên qua hỏi thăm hàng xóm ở mé tây.

Báo đạo sơn trung khứ Bảo rằng ngày nào bạn cũng đi vào núi,

Quy thì mỗi nhật tà Đến khi mặt trời lặn mới về.

Lạm bàn:

Bài thơ đơn giản dễ hiểu, nhưng chắc có ẩn ý gì đây. Kiểu Nhiên đi thăm Hồng Tiệm nhưng không có  thông báo trước. Bốn câu thơ đầu cho thấy Hồng Tiệm sống ngoài thành khá xa. Đường hoang vắng đi qua ruộng dâu vườn gai, không sinh hoạt của con người, không chim kêu ngựa hí. Hồng Tiệm mới dọn nhà nên giậu cúc non mới trồng bén rễ, chưa kịp nở hoa dù trời đã sang thu. Hồng Tiệm ẩn cư thích tịch mịch, không nuôi cả chó. Hàng ngày “vào núi đi dạo chơi”, chớ không phải đi hái thuốc như ẩn giả Giả Đảo. Ần ý: Tác giả Kiểu Nhiên là một nhà sư lo tu hành, ít để ý đến chuyện ngoài đời, không quen thuộc với sinh hoạt hàng ngày của bạn, đến thăm không đúng lúc, nên

không gặp được.

Dịch thơ:

Tìm Bạn Không Gặp

Mới dọn ra thành ngoại

Ruộng vườn đường vắng xa.

Đến rào cúc mới bén.

Thu đến nhưng chưa hoa,

Gõ cửa chó không sủa,

Láng giềng cho biết qua.

Ngày ngày đi dạo núi,

Trời lặn mới về nhà.

Not Finding Lu Hongxian At Home by Seng Jiaoran

To find you, moved beyond the city,

A wide path led me, by mulberry and hemp,

To a new-set hedge of chrysanthemums --

Not yet blooming although autumn had come.

I knocked; no answer, not even a dog.

I waited to ask your western neighbour;

But he told me that daily you climb the mountain,

Never returning until sunset.

Translation by Witter Bynner

A Visit To Lu Hongjian, Without Finding by The monk Jiaoran

Though your new home is on the city border,

A wild path leads to it through mulberries and hemp.

Chrysanthemums you planted by the fence a while ago

Are not flowering yet, though autumn has come.

I tap on your door — no answering yelp from your dog,

I turn to go, hailing your neighbour to the west:

He tells me, you have made for the hills,

That you return each day only when the shadows lengthen.

Translation by Innes Herdan

Missing out on Meeting Lu Hongjian by Monk Jiaoran

Although where you have migrated to is only on the outskirts of town,

To access one must cut through a field of unruly hemp and mulberry trees.

By your fence are newly planted hedges of chrysanthemums,

Autumn that has just arrived is not their blooming season.

I knock on the door and hear not even a dog bark,

I turn to ask your neighbour about where you could be.

Into the mountains you have gone, said he.

Day after day returning at sunset you seem to be.

Translation by Betty Tseng

Phí Minh Tâm
***
Góp ý:

Có thể "Hạo Nhiên thiền sư" nào đó là một cao tăng nghiêm túc nhưng các tài liệu chữ Hán chỉ cho ta một thiền sư tên 皎然 như tác giả của bài thơ này.> 皎 chuyển sang bính âm là jiǎo, phát âm Hán-Việt là kiểu hay hiệu và cách phát âm thời trung cổ là /keuX/ nên không thể đọc là hạo.

皎然=Kiểu Nhiên, tục danh Tạ Thanh Trú, là một người đồng thời với Lục Vũ (tác giả của Trà Kinh) và trụ trì ở Diệu Hỷ Tự (Hồ Châu, Chiết Giang). Từ năm 760, Lục Vũ ẩn cư ở Điều Khê (cũng ở Hồ Châu), kết bạn và bàn về trà với các người đồng thời Kiều Nhiên và Chu Phóng Đẳng. Trước khi thành thầy tu, Kiểu Nhiên đi thi hoài không đậu và học làm ... đạo sĩ; Kiểu Nhiên tự xưng là "tam ẩm đắc đạo". Trong khi đó, mặc dầu được một thầy tu cứu vớt từ thuở sơ sinh (theo truyền thuyết), Lục Vũ lại không thích ở chùa mà thích nghiên cứu nho học và văn chương và đi ở ẩn tương đối sớm!

Những người hạng Kiểu Nhiên (tác giả của 470 bài thơ và là một trong ba Thi Tăng thời Đường) và Lục Vũ chắc chắn phải bàn về nhiều đề tài ngoài những gì liên hệ tới trà, kể cả nhu cầu ẩn cư. Có thể tại vì thế mà ta không thấy tác giả của vài cuốn sách nghiên cứu trà không nhắc đến trà trong bài thơ này. Vào núi ngày ngày đến chiều mới về thì chắc chắn không phải là để tìm hay nghiên cứu về trà vì trà là thổ sản của miền Tây Nam Hoa Lục và Đông Nam Á, không có trong núi ở Chiết Giang. Dời nhà ra ngoài vòng "quách" để ẩn cư mà vẫn chưa đủ hay sao mà phải ngày ngày vào núi?

Hai từ 皜=hạo và 皎=kiểu là hai từ hài thanh và đồng nghĩa, dùng bộ 白=bạch, nhưng có 4 từ cho đồng âm hạo dùng bộ 白 (皜, 皡, 皞, 皓) nên ta không biết Trần Trọng Kim đọc nhầm kiểu thành hạo nào!

"Danh chánh ngôn thuận" hàm ý rằng lời người hợp với cái danh nghĩa trong tâm khảm của họ. Kiểu Nhiên gọi mình là "đạo" thì chúng ta nên nghĩ rằng bài thơ phản ảnh ý nguyện của đạo sĩ Kiểu Nhiên, hình dung ẩn sĩ họ Lục ngày ngày vào núi tìm dược thảo trường sinh bất tử? Cuộc đời của Lục Vũ cũng đã được thần thánh hóa một phần với truyền thuyết rằng ông ta được một nhà sư gặp như một bé sơ sinh phủ đầy lông ngỗng bên bờ nước nên đặt cho tên Hồng Tiệm và giao cho gia đình họ Lục nuôi. Tôi sẽ không ngạc nhiên lắm nếu Lục Vũ tìm đến trà khi đang tìm hiểu dược thảo để tu ... tiên.

Huỳnh Kim Giám

***

Cảm Tác:

Anh dứt tình đi lánh xa
Mẹ con buồn khổ lệ sa đêm ngày
Vì tình, vì tu ai hay
Anh buông tất cả để bay chốn nào
Tránh nơi thành thị lao xao
Vào rừng ở ẩn núi cao không người
Còn vương gia đình anh ơi
Hãy về chốn cũ dung đời vợ con

Đồ Cóc