Tô Thức và em là Tô Triệt là con của Tô Tuân (người đương thời gọi lả Tam Tô: Tô Tuân là văn hào thời Tống, rất giỏi nuôi con thành tài; Tô Thức và em là Tô Triệt đều là đại thi hào thời Tống)
Tô Thức 蘇軾 (1037-1101) tự Tử Chiêm 子瞻, Hoà Trọng 和仲, hiệu Đông Pha cư sĩ 東坡居士, người đời thường gọi là Tô Đông Pha 蘇東坡, thuỵ Văn Trung 文忠, người My Sơn (nay thuộc tỉnh Tứ Xuyên, Trung Quốc). Ông từng làm quan Thông phán, Thái thú.
Thái độ của ông rất hào sảng, lạc quan; tuy ông làm quan thăng giáng nhiều lần, song ông không để ý, vẫn ưu du tự tại, đọc sách làm vui, ông là người giàu tình cảm, cho nên phản ánh tới thơ và từ của ông, vừa hào phóng lại vừa tình tứ. Ông là người có tài nhất trong số bát đại gia của Trung Hoa (từ thế kỷ VII đến thế kỷ XIII, gồm có Hàn Dũ, Liễu Tông Nguyên đời Đường, Âu Dương Tu, Tô Tuân (cha Tô Thức), Tô Thức, Tô Triệt (em Tô Thức), Vương An Thạch và Tăng Củng).
Nguyên tác Dịch âm
別歲 Biệt tuế
故人适千里 Cố nhân thích thiên lý,
臨別尚遲遲 Lâm biệt thượng trì trì.
人行猶可復 Nhân hành do khả phục,
歲行那可追 Tuế hành na khả truy.
問歲安所之 Vấn tuế an sở chi,
遠在天一涯 Viễn tại thiên nhất nhai.
已逐東流水 Dĩ trục đông lưu thuỷ,
赴海歸無時 Phó hải quy vô thì.
東鄰酒初熟 Đông lân tửu sơ thục,
西舍彘亦肥 Tây xá trệ diệc phì.
且為一日歡 Thả vi nhất nhật hoan,
慰此窮年悲 Uý thử cùng niên bi.
勿嗟舊歲別 Vật ta cựu tuế biệt,
行與新歲 Hành dữ tân tuế từ.
去去勿回顧 Khứ khứ vật hồi cố,
還君老與衰 Hoàn quân lão dữ suy.
Dịch nghĩa
Tiễn Năm (Cũ)
Cố nhân lên đường đi xa ngàn dặm,
Lúc chia tay vẫn còn bịn rịn.
Người đi còn mong có ngày trở lại,
Năm tháng ra đi, làm sao đuổi theo kịp?
Hỏi thử, “năm” đi đâu?
Đi xa đến một ven trời nào?
Hay đã theo dòng nước chảy xuôi về đông,
Đổ vào biển và không bao giờ trở lại?
Xóm đông, rượu vừa ngấu;
Nhà mé tây, lợn nái cũng vừa mập thêm ra.
Hãy cứ vui cho hết trọn một ngày,
Để bù lại một năm đầy sầu héo.
Cứ để mặc cho năm cũ qua đi (đừng thèm để ý tới nó),
Và kệ cho năm mới tiễn nó đi.
Bảo nó hãy đi đi, đừng có quay đầu lại.
Gởi trả lại nó tuổi già và sức yếu kém.
Dịch thơ
Tiễn Năm Cũ
Cố nhân đi ngàn dặm,
Giã biệt còn băn khoăn.
Đi rồi muốn trở lại,
Năm đi ai ăn năn?
Thử hỏi năm đi đâu?
Đi đến ven trời nào?
Theo nước trôi về đông,
Vào biển về được sao?
Xóm đông rượu vừa ngấu,
Thôn tây lợn béo mau.
Vui trọn ngày cái đã,
Bù lại một năm sầu.
Mặc kệ thây năm cũ,
Để mới tống cũ đi.
Cũ đi chớ quay lại,
Trả mi tuổi già suy.
Lời bàn
Tô Thức làm bài ngũ ngôn trường thiên 16 câu này theo một văn phong hồn nhiên từ đầu đến cuối. 8 câu đầu so sánh sự khác biệt giữa người và thời gian: người già nua thì muốn trở về đường cũ (để vui thú thời thanh xuân) mà không thể được; thời gian thì trôi đi biền biệt không màng tới quá khứ nữa. 8 câu sau nói rằng cách duy nhất để hưởng thụ cuộc đời là vui hưởng hiện tại, đừng thương tiếc quá khứ nữa.
Để giải nghĩa cụm từ “biệt tuế”, không gì bằng trích đoạn văn dưới đây trong Thi Viện:
“Cuối năm 1060 khi làm quan ở Kỳ Dương, Tô Thức làm ba bài thơ Quỹ tuế, Biệt tuế và Thủ tuế gửi về nhà. Phong tục ở đất Tây Thục quê ông, cuối năm người ta tặng đồ ăn cho nhau gọi là “quỹ tuế”, mang rượu và thức ăn tặng nhau thì gọi là “biệt tuế”, kể từ đêm trừ tịch cho đến rạng ngày nguyên đán mà không ngủ gọi là “thủ tuế”, thức đêm để canh chừng một năm cũ sắp qua và một năm mới sắp đến”.
Con Cò
***
Tiễn Năm Cũ
Người xưa xa ngàn dặm,
Bịn rịn chia tay nhau.
Người biệt còn quay lại,
Năm đi kiếm ở đâu!!
Hỏi, tìm năm chốn nào?
Tận phía chân trời cao,
Về hướng đông theo nước,
Biệt tăm trong biển sâu.
Rượu vừa ngấu xóm trước,
Heo béo mập nhà sau.
Cứ một ngày vui trọn,
Đền bù năm héo sầu,
Mặc cho năm cũ biến,
Năm mới tiễn đi mau.
Đi tới đừng quay cổ,
Trả mi già ốm đau.
Mỹ Ngọc phỏng dịch.
Jan. 17/2023.
***
Bài này có ý rất đặc biệt: người đi còn có thể trở về, năm đã đi là đi luôn, không biết tới đâu. Thời gian là thứ chỉ đi tới, không bao giờ đi lui.
Bài thơ khó dịch lắm, chỉ dịch thoát thôi.
Tiễn Năm Cũ
Cố nhân đi ngàn dặm,
Từ giã vẫn chần chờ,
Người còn mong trở lại,
Năm chẳng đợi bao giờ.
Hỏi năm đi đâu tá?
Chân trời chẳng bến bờ?
Hay theo dòng nước chảy,
Tuôn ra biển nhấp nhô…?
Xóm đông, rượu vừa ngấu,
Nhà tây, lợn đã to,
Hãy vui một ngày trọn,
Bù lại cả năm lo,
Đừng than đưa năm cũ,
Để năm mới tiễn cho,
Đi đi, đừng quay lại,
Đem già với âu lo.
Bát Sách,
(20/08/2023)
***
Tống Tiễn Cựu Niên
Cố nhân nghìn dặm lên đường,
Chia tay bịn rịn - phong sương bụi trần.
Người đi có lúc miên man,
Vó câu quay lại, xóm làng hồi gia.
Năm dài lả lướt cợt cà,
Cách chi đuổi kịp mượt mà tháng trôi?
Thời gian xa hút chân trời,
Về đâu thử hỏi - ỉ ôi dạ lòng.
Theo dòng suối chảy hướng đông,
Đổ vào biển cả - hư không mất rồi!
Thôn đông, men rượu nồng hơi,
Mé tây, lợn nái trúng thời béo ra.
Hãy vui trọn vẹn, hoan ca!
Để bù niên cũ lệ sa vắn dài.
Mặc cho con tạo lá lai,
Chả thèm đếm xỉa khắc thời đã qua.
Kệ cho năm mới tống xa,
Tiễn đưa niên cũ - chớ mà bâng khuâng!
Đừng quay đầu lại bần thần,
Trả ngươi tuổi hạc - sức lần yếu suy...
Khánh-Hưng
***
Tiễn Năm Cũ
Người đi xa ngàn dặm
Giã biệt nghe ai hoài…
Mòn mong ngày gặp lại
Thời gian bất tái lai
“Năm” bóng câu biền biệt
Xa tít tận trời phai
Theo nước về đông hướng?
Chảy ra biển không quay
Thôn đông rượu vừa nhấp
Hiên tây lợn béo phì
Vui lên hết ngày đã…
Bù tròn năm sầu bi
Mặc kệ cho năm cũ
“Nghinh tân tống cựu “đi
Cũ đừng quay đầu nhé!
Tuổi già gửi tặng mi
Kiều Mộng Hà
Aug21st2023
***
Hán bản của bài Biệt Tuế có đăng trong hai sách của Tô Thức:
Thi Chú Tô Thi - Tống - Tô Thức 施註蘇詩-宋-蘇軾
Đông Pha Toàn Tập - Tống - Tô Thức 東坡全集-宋-蘇軾
Nguyên bản: Phiên âm: Dịch thơ:
別歲-蘇軾 Biệt Tuế - Tô Thức Tiễn Năm Cũ
故人适千里 Cố nhân thích thiên lý Bạn cũ thật xa rồi,
臨別尚遲遲 Lâm biệt thượng trì trì Chia tay dạ bồi hồi.
人行猶可復 Nhân hành do khả phục Người đi còn trở lại,
歲行那可追 Tuế hành na khả truy Thời gian qua mất thôi!
問歲安所之 Vấn tuế an sở chi Hỏi năm đi đâu biệt,
遠在天一涯 Viễn tại thiên nhất nhai Có đến tận chân trời?
已逐東流水 Dĩ trục đông lưu thủy Hay đông thế mà chảy,
赴海歸無時 Phó hải quy vô thì Vào biển mới ngừng trôi?
東鄰酒初熟 Đông lân tửu sơ thục Xóm đông rượu thơm phức,
西舍彘亦肥 Tây xá trệ diệc phì Nhà tây lợn béo phì.
且為一日歡 Thả vi nhất nhật hoan Hãy vui một ngày trọn,
慰此窮年悲 Uý thử cùng niên bi Bù những tháng sầu bi.
勿嗟舊歲別 Vật ta cựu tuế biệt Chớ than năm cũ hết,
行與新歲辭 Hành dữ tân tuế từ Để ‘mới’ tiễn ‘cũ’ qua.
去去勿回顧 Khứ khứ vật hồi cố Đi đi đừng trở lại!
還君老與衰 Hoàn quân lão dữ suy Trả lại mi ‘yếu già’.
Bài thơ cổ phong dễ hiểu, dễ cảm thông, có thể chia ra 4 đoạn, mỗi đoạn 4 câu và có 1 đề tài.
Con người và thời gian
Thời gian đi đâu?
Vui sống trong hiện tại
Tiễn biệt thời gian
Ngày 22-8-2023
Phí Minh Tâm
***
Tiễn Năm
Người xưa thích ngàn dặm
Chia tay vẫn chậm lâu
Người đi còn trở lại
Năm hết níu làm sao ?!
Hỏi thử năm đi đâu?
Xa đến chân trời nào
Xuôi đông dòng nước chảy
Ra biển chẳng quay đầu
Xóm đông rượu vừa ngấu
Nhà tây lợn nái bầu
Một ngày tròn hoan hỉ
Bù lại một năm đau
Chớ quên tiễn năm cũ
Bảo nó năm mới chào
Đi đi chớ quay lại
Mang tuổi già-hư hao
Người xưa thích chuyện dặm ngàn
Chia tay thì cứ dùng dằng ủ ê
Người đi còn có lúc về
Năm tàn đi khuất chẳng khi quay đầu
Thử xem năm cũ chốn nào
Đến nơi xa thẳm trời cao đất dầy?
Xuôi đông lúc cạn lúc đầy
Ra ngoài biển lớn chẳng quay trở về
Xóm đông rượu ngấu lưỡi tê
Nhà tây lợn nái bụng xề tròn vo
Trọn ngày say khướt chuyện trò
Cho bù năm trọn âu lo chuyện nhà
Chớ quên từ biệt năm qua
Mặc cho năm cũ kề cà tân niên
Cũ đi đừng ngoái cổ liền
Mang theo bao nỗi ưu phiền lão suy!
Lộc Bắc
Jan23
***
Tống Cựu Nghinh Tân
Bạn tạ từ ra đi
Thoáng buồn đưa tay vẫy
Mong ngày sau tái ngộ
Thời gian chẳng hồi quy
Tháng năm trôi biền biệt
Đến góc trời miên viễn
Dòng nước chảy về đâu
Hay nổi trôi ra biển
Xóm đông thơm rượu nồng
Nhà tây nuôi béo lợn
Vui trọn một ngày đi
Đừng u sầu héo hon
Buồn chi năm cũ tàn
Tống cựu để nghinh tân
Đi đi đừng trở lại
Không già đâu, tuổi vàng!
Thanh Vân
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét