(Nguyên Chẩn)
離思其四 Ly Tứ Kỳ 4
Nguyên Chẩn
Tiểu sử Nguyên Chẩn:
Nguyên Chẩn (chữ Hán: 元稹, 779 - 831), biểu tự Vi Chi (微之), là nhà thơ, nhà văn và nhà chính trị nổi tiếng của Trung Quốc thời Trung Đường. Ông nổi tiếng cùng Bạch Cư Dị đề xướng Tân Nhạc phủ vận động (新樂府運動) và thường được gộp cùng với Bạch Cư Dị, gọi là Nguyên Bạch (元白).
Mời đọc bài 離思其四 Ly tứ kỳ 4 của Nguyên Chẩn để thấm thía cái ý tưởng: Nửa đời (mà anh được sống với em) đã thành qúa khứ thì nửa đời còn lại có nghĩa gì đâu!
Nguyên tác Dịch âm
離思其四 Ly Tứ Kỳ 4
曾經滄海難為水 Tằng kinh thương hải nan vi thuỷ,
除卻巫山不是雲 Trừ khước Vu Sơn bất thị vân.
取次花叢懶回顧 Thủ thứ hoa tùng lãn hồi cố,
半緣修道半緣君 Bán duyên tu đạo, bán duyên quân.
Nguyên Chẩn***
Dịch nghĩa
Nỗi Nhớ Xa Cách kỳ 4
Ai từng ngắm biển xanh, khó còn gì đáng gọi là nước,
Trừ phi đã đến Vu Sơn, coi như chưa nhìn thấy mây.
Dần dà khóm hoa cũng lười ngó ngàng tới,
Một nửa duyên kiếp của ta cho tu đạo, một nửa là cho nàng.
(Bài thơ này được tác giả làm để nhớ tới người vợ đã mất là Vi Tùng 韋叢).
Dịch thơ
Ý Biệt Ly kỳ 4
Từng nhìn nước biển không màng nước,
Từng ngắm Vu sơn chẳng thích mây.
Đi giữa khóm hoa không thiết ngắm,
Nửa đời còn lại cúng em đây.
Con Cò & Hoàng Xuân Thảo
Lời bàn của Con Cò
Câu 1, 2, 3:
Muốn nói rằng anh đã có em thì chả còn muốn nhìn cảnh nào khác, hoa nào khác, gái nào khác.
Câu 4:
Đời anh chia đôi, một nửa dành cho em, còn một nửa để tu đạo. (Nhưng nếu em còn sống thì anh đâu thèm tu đạo! Anh sẽ chỉ tu với em thôi! Nói cách khác, nửa đời còn lại của anh cũng thuộc nốt về em. Vậy thì câu kết “bán duyên tu đạo bán duyên quân” có thể được hiểu là: Nửa đời đầu của anh đã dành cho em rồi, nửa đời còn lại cúng nốt cho em đây!). Nói rõ hơn, nửa đời (mà anh vừa được sống với em) đã thành quá khứ thì nửa đời còn lại có nghĩa gì đâu!
Đó là cái lý do tại sao Con Cò chỉ dịch vế thứ hai (những chữ in đậm) của câu “Bán duyên tu đạo, bán duyên quân” (Nửa đời để tu đạo, nửa đời dành cho em) là: Nửa đời còn lại cúng em đây.
Cái bất hạnh lớn nhất của đời anh là: Anh vẫn phải sống khi em đã thành quá khứ
Góp ý của Hoàng Xuân Thảo (năm 2018):
Đã thấy nước biển rồi thì nước nơi nào nào sánh được nữa cũng như đã biết em rồi thì còn ai so bì được với em nữa?
Đã thấy cảnh mây vần vũ ở Vu Sơn rồi thì đâu còn ngắm mây chỗ khác nữa cũng như thấy ở em những nét đậm đà, vẻ lộng lẫy, kiêu sa thì chẳng còn thèm ngắm ai khác vì đều thua em cả.
Ngay cả khi ngao du giữa một rừng hoa cũng đi phớt qua chẳng thèm ngó lại nhìn vì em là chúa tể của muôn hoa, em là hoa hậu rồi còn ngắm chi ai khác cho mất công.
Người ta ở đời một duyên, hai nợ, ba tình nhưng riêng anh thì nửa duyên đã dành cho tu đạo rồi, nửa duyên còn lại dành cho em thì còn đâu chút duyên nào mà trao cho người khác nữa và như vậy anh yêu ai yêu cả một đời, yêu chỉ một người. Em cứ yên giấc ngàn thu nhé!
***
Nguyên tác: Phiên âm:
離思其四 -元稹 Ly Tứ kỳ 4 – Nguyên Chẩn
曾經滄海難為水 Tằng kinh thương hải nan vi thủy,
除却巫山不是雲 Trừ tức Vu Sơn bất thị vân.
取次花叢懶回顧 Thủ thứ hoa tùng lãn hồi cố,
半緣修道半緣君 Bán duyên tu đạo, bán duyên quân.
Mộc bản bên dưới trích từ sách Ngự Định Toàn Đường Thi - Thanh - Thánh Tổ Huyền Diệp 《御定全唐詩-清-聖祖玄燁》 và các sách khác Ngự Định Toàn Đường Thi Lục - Thanh - Từ Trác 《御定全唐詩錄-清-徐倬》, Tài Điều Tập - Thục - Vi Hộc 《才調集-蜀-韋縠》, Hầu Chinh Lục - Tống - Triệu Lệnh Thơm 《侯鯖錄-宋-趙令畤》. Vài văn bản chữ Hán đọc sai chữ 2 câu 2 là khước卻 thay vì tức却 dù nghĩa không khác nhau.
Ghi chú:
Thủy 水 trong câu 1 có lẽ chỉ sông ngòi, chứ không đơn thuần là nước như suy nghĩ của nhiều người trong đó có tôi.
Vu Sơn nhắc đến điển tích Sở Hoài vương ngủ đêm ở Cao Đường nằm mơ thấy một người con gái đẹp tới ăn nằm với mình. Nàng cho biết, nàng là thần nữ núi Vu, buổi sáng làm mây, buổi tối làm mưa ở Dương Đài. Nên sau này. vân vũ (mây mưa) chỉ sự giao hợp giữa nam nữ và 3 nơi Cao Đường, Vu Sơn, Dương Đài chỉ những nơi có giao hoan.
Lãn hồi cố: lười quay mặt nhìn hoa, nghĩa bóng là không đoái hoài đến người phụ nữ nào khác.
Bán duyên tu đạo: Tại sao tu đạo lại chỉ có nửa phần duyên? Muốn giác ngộ trong đạo Lão hay đạo Phật, người hành đạo cần diệt bỏ ham muốn sắc dục. Thi nhân còn tưởng nhớ đến người yêu nên không thể đạt được đạo.
Lởi bàn:
Nguyên Chẩn làm bài thơ này để nhớ tới người vợ đã mất là Vi Huệ Tùng 韋蕙叢. Bài thơ cảm động và có vẻ chân thành khi sánh vợ với nước của biển xanh và mây của Vu sơn. Mọi phụ nữ khác chỉ là nước thường, mây thường…Câu 3 nhắc tên vợ. Câu kết dành nửa đời để tu đạo và nửa đời dành cho vợ thương yêu.
Nhưng chuyện trong đời thật có phải như thế không? Hãy nghe một câu chuyện khác. Có người cho Nguyên Chẩn là hiền triết của tình yêu, là sư phụ dối trá tình cảm bậc nhất trên đời. Trước khi lên kinh đô để thi cử, Nguyên Chẩn đã có yêu một cô gái mới 22 tuổi tên Oanh Oanh ở Bồ Châu. Ở kinh đô, Nguyên Chẩn đã cưới Huệ Tùng, con gái của một quan chức cao cấp trong triều đình để dễ tiến thân.
Một năm sau, lúc đó Oanh Oanh đã có chồng, Nguyên Chẩn có gặp chồng của Oanh Oanh và xin gặp lại nàng với tư cách là anh em họ. Oanh Oanh từ chối nhiều lần. Cuối cùng nàng có làm một bài thơ đoạn tuyệt:
弃置今何道 Khí trí kim hà đạo Quên đi đường hiện tại
当时且自亲 Đương thì thả tự thân Đương thời hãy tự lo
还将旧时意 Hoàn tương cựu thì ý Trở về suy nghĩ cũ
怜取眼前人 Liên thủ nhãn tiền nhân Thương lấy người trước mắt.
Dịch nghĩa:
Ly Tứ Kỳ 4 Nhớ Người Xa Cách Kỳ 4
Tằng kinh thương hải nan vi thủy
Đã từng thấy biển mênh mông, khó gọi gì là nước, nước thành vô vị.
Trừ tức Vu Sơn bất thị vân
Trừ khi đã đến núi Vu, nếu không coi chưa nhìn thấy mây.
Thủ thứ hoa tùng lãn hồi cố
Dần dà cũng lười không còn ngó ngàng tới khóm hoa.
Bán duyên tu đạo, bán duyên quân.
Một nửa đời của ta để tu thân, một nửa dành cho nàng.
Dịch thơ: Nỗi Nhớ Xa Cách
Chưa nhìn biển rộng, nước là đây,
Chưa đến Vu Sơn, chưa thấy mây.
Lần lượt rồi đây hoa cũng chán,
Nửa phần tu đạo, nửa tình say.
12/11/22
Thương Nhớ Người Xa
Mênh mông biển cả nước vô can
Đã thấy Vu Sơn mây sắc vàng
Lần lựa khóm hoa hết muốn ngắm
Nửa đời tu đạo nửa chờ nàng.
8/23/18
Remembrance From Far Away by Yuan Zhen
If you have not seen the blue ocean, all waters are just water,
If you have not been to Wushan, all clouds are just clouds.
In the long run, even flower bushes are not looked back at,
Half of my life is to cultivate the Way, half is devoted to you.
9. Though On The Deceased Life 《离思》by Yuan Zhen
Insignificant waters become,
When sailings to the oceans abound.
Misty clouds circle mount Wu around,
That’s the best scenery I have ever found.
Many a flower I pass by,
Second looks I bother not to try,
For pilgrimages as a monk I vie,
Still remember the lover I once had.
The Tang Dynasty poet Yuan Zhen composed this poem for his lover Cui Yingying. The line “Insignificant waters become, when sailings to the oceans abound. Misty clouds circle mount Wu around, that’s the best scenery I have ever found.” expresses that the poet will ever fall in love with other woman except for Yingying.
Once the vast ocean is seen, no river can be compared to it.
Other than the clouds of Mt. Wu, none others can come close.
Leisurely through the flower thickets, I’m too lazy to have a second look.
Partly I’m cultivating the way of Tao and partly because of you.
(Jeff- Top 10 Classic Chinese Love Poems | ChinaWhisper)
Phí Minh Tâm
***
Theo tiểu sử thì Nguyên Chẩn học giỏi, có văn tài, lúc trẻ đã đậu khoa Minh Kinh, được bổ làm Hiệu Thư Lang, rồi Tả Thập Di. Lúc đó, Nguyên còn nghèo lắm, kết duyên với con gái quan Kinh Triệu Doãn họ Vi là Huệ Tùng. Hai vợ chồng, dù nghèo, nhưng cuộc sống lứa đôi rất hạnh phúc. Huệ Tùng mất sớm, năm 809, lúc 27 tuổi, khi đó Nguyên 30. Chàng làm nhiều bài thơ khóc vợ rất thảm thiết, như bài Khiển Bi Hoài kỳ 2 mà diễn đàn có bàn luận rồi. Bài Ly Tứ kỳ 4 này có lẽ cũng là bài thơ khóc Huệ Tùng.
Ý của bài thơ rất rõ, đưa biển, mây, hoa ra để so sánh với vợ : nàng là số một, không có gì bằng, giờ nàng ra đi, ta thương nhớ, chỉ muốn đi tu..
Những chữ khó, ÔC và anh Tâm đã giải nghĩa rồi, tôi chỉ nói thêm về chữ:
- Hoa tùng ở câu 3, tùng là bụi hay khóm, hoa tùng là bụi hoa hay khóm hoa. Bát Sách dịch thoát như sau, không thể dịch đúng như ý mình hiểu:
Ý Biệt Ly.
Đã thấy biển xanh, nước chẳng màng,
Mây tại Vu Sơn đẹp rỡ ràng,
Qua khóm hoa rồi, lười ngó lại,
Nửa duyên tu đạo, nửa duyên nàng.
Không biết bài thơ này Nguyên làm lúc nào, nhưng theo sự tra cứu khi Bát Sách viết bài Lá Gió Cành Chim, thì năm chàng 31 tuổi, 810, một năm sau khi vợ chết, vào Thành Đô thanh tra, liền yêu đương thắm thiết với một người hơn mình 10 tuổi là Tiết Đào. Hai người sống chung một thời gian. Khi Nguyên trở về Trường An thì Tiết Đào vô cùng thương nhớ, vò võ chờ mong. Có sách nói là Nguyên đã nhiều lần tìm cách vào Thục để tìm Tiết, nhưng không được vì loạn lạc lung tung. Có sách khác thì nói Nguyên say mê người đẹp mới là Lưu Thái Xuân, cùng nhau vui thú mà quên người cũ. Sách này có lẽ đúng, vì Nguyên từng làm bài thơ Tặng Lưu Thái Xuân. Có điều chắc chắn là Tiết Đào về sau đi tu vì quá đau khổ.
Bài thơ khóc vợ tuy hay, nhưng theo những chi tiết kể trên thì BS nghĩ rằng, Nguyên đã rơi vài giọt nước mắt cá sấu. Nhưng mà thôi, Nguyên Chẩn là tay tài hoa, đa tình, có như con bướm vờn hoa thì cũng đáng được châm chước. Và nhờ vậy mà ta được đọc những áng thơ hay.
Bát Sách.
( Ngày 12 tháng 11 năm 2022 )
***
Các Bài Dịch Khác:
1/Nhớ Chuyện Chia Xa, Kỳ 4
Từng nhìn biển, nước khó sinh tình,
Đã ngắm Vu Sơn, mây hết xinh.
Lần lữa thấy hoa lười ngoái cổ,
Nửa duyên tu, nửa tặng cô mình.
Mỹ Ngọc
Nov. 12/2022.
***
2/ Lưu Luyến Người Xưa
Ai từng ngắm cảnh đại dương,
Còn chi dám sánh - tầm thường hồ ao?
Vu Sơn chóp đỉnh tiêu dao,
Mây ngàn nơi khác đành chào thua thôi.
Kỳ hoa dị thảo vào thời,
Sầu thương trăm mối, hết hơi ngó ngàng.
Nửa đời tu tập đàn tràng,
Hiền thê duyên nợ - trao nàng nửa kia.
Khánh-Hưng
***
Các Bài Cảm Tác:
1/ Thuận Duyên
Đã từng vượt sóng trùng dương
Thì bao gian khổ trên đường sá chi
Từng lên đỉnh núi Ba Vì
Bốn phương mây trắng so bì đâu nơi
Mộng phù hoa dần buông lơi
Nửa đời tu niệm, nửa đời cùng em
Yên Nhiên
***
2/ Nhớ Vợ
Tưởng nhớ em yêu, người vợ hiền
Biển, mây, hoa lá chỉ thêm phiền
Vắng em đời mất luôn vui thú
Gởi nửa hồn ta ước hẹn duyên
Thanh Vân
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét