Tư Không Thự 司空曙 (720-790), tự Văn Minh 文明, người Quảng Bình 廣平 (nay thuộc tỉnh Hà Bắc, Trung Quốc), thi nhân đời Đường, là một trong "Đại Lịch thập tài tử". Ông có họ hàng gần với Lư Luân 盧綸 (cũng là một trong "Đại Lịch thập tài tử").
Nguyên tác Dịch thơ
喜外弟盧綸見宿 Hỷ Ngoại Đệ Lư Luân Kiến Túc
靜夜四無鄰 Tĩnh dạ tứ vô lân,
荒居舊業貧 Hoang cư cựu nghiệp bần.
雨中黃葉樹 Vũ trung hoàng diệp thụ,
燈下白頭人 Đăng hạ bạch đầu nhân.
以我獨沉久 Dĩ ngã độc trầm cửu,
愧君相見頻 Quý quân tương kiến tần.
平生自有分 Bình sinh tự hữu phận,
況是霍家親 Huống thị hoắc gia thân.
Dịch nghĩa:
Mừng gặp em họ Lư Luân
Ban đêm yên tĩnh, bốn bề không có hàng xóm,
Ở nơi hoang dã vì nhà vốn bần cùng.
(Chung quanh nhà chỉ có) Cây lá vàng dầm trong mưa,
(Và) Lão ông đầu bạc dưới ánh đèn.
Tôi là người trầm luân đã bấy lâu nay,
Hổ thẹn được ông lại thăm viếng mấy lần.
Bình sinh đã có tình phận với nhau,
Huống hồ ta còn có tình anh em họ./.
Tác giả làm quan tới Thuỷ bộ lang trung, nhưng lúc còn hàn vi nhà nghèo xơ xác, em họ là Lư Luân lại thăm, ông viết ra bài này.
Dịch thơ:
Mừng gặp em họ Lư Luân
Đêm tĩnh bốn bề vắng,
Nơi ở nghèo xác xơ.
Lá vàng trong mưa lũ,
Đèn soi đầu bạc phơ.
Tôi trầm luân cô độc,
Anh đến thăm bất ngờ.
Dễ thường có duyên phận,
Huống chi họ hàng sơ./.
Lời bàn:
Bài thơ này tả cái nghèo mạt rệp, một cái nghèo được liệt vào hạng trầm luân bởi vì vừa nghèo vừa cô đơn (bài dịch sẽ giữ nguyên hai chữ trầm luân này).
- Nhà làm ở nơi hoang vu đến nỗi một người hàng xóm nghèo cũng không có (4 bề không có hàng xóm).
- Không những nghèo tiền nghèo bạc mà còn nghèo cả thân thích, bạn bè: được một người anh em họ tới thăm kể như là có tiền kiếp với người đó!
Tư Không Thự nghèo hơn Đỗ Phủ vì họ Đỗ, tuy nghèo nhưng còn có nhiều bạn nhậu.
Viết thêm:
Trong bài này Tư có ca tụng tình bạn của Lư Luân nhân việc đoái tưởng đến cảnh nghèo của mình. Nhưng ÔC vẫn cho rằng than nghèo là việc chính. Hãy để ý tới câu chót: còn một lý do nữa khiến anh đến thăm tôi, đó là chúng ta còn là anh em họ.
Con Cò
***
Mừng Gặp Em Họ Lư Luân
Đêm lắng, láng giềng không
Chốn quê, nhà khốn cùng
Trong mưa cây úa lá
Đầu bạc dưới đèn chong
Chìm nổi từ bao thuở
Em thăm thấy thẹn lòng
Bình thường ai phận nấy
Huống họ ngoại bao dung!
Lộc Bắc
***
Mừng Gặp Em Họ Lư Luân
Đêm vắng xóm làng xa,
Đồng hoang một mái nhà.
Trong mưa vàng sắc lá,
Dưới bấc trắng đầu già.
Ngại bởi ta thường ẩn,
Thẹn vì em vẫn qua.
Đời này duyên phận định,
Mới họ hàng thân gia.
Mỹ Ngọc phỏng dịch.
Aug. 23/2022.
***
Góp ý:
Để chứng minh cho lập luận của mình, rằng Tư Không Thự làm bài Giang Thôn Tức Sự để tả cảnh nghèo, khác với ý của anh Tâm và BS, nên ÔC đưa bài Hỷ Ngoại Đệ Lư Luân Kiến Túc. Bài này thì BS không phản đối ÔC được, vì nó tả cảnh nghèo thật.
Tư Không Thự sinh năm 766, lúc trẻ nhà nghèo, sau mới làm việc trong mạc phủ của Vi Cao, tiết độ sứ Kiếm Nam, rồi dần thăng đến tả thập di, rồi Thuỷ bộ lang trung. Tiếc rằng ta không biết ông nghèo trong bao nhiêu năm.
Lư Luân là em bên ngoại của Tư Không Thự, sinh năm 773, tức là trẻ hơn Tư Không, và theo ý bài thơ thì Lư đã có quan chức, sống phong lưu khi Tư Không còn nghèo nàn... Theo tiểu sử thì Lư cũng lận đận lắm, vì thi rớt nhiều lần, sau được người giới thiệu mới làm Uý tại Văn Khanh, rồi mới thăng từ từ tới Hộ Bộ Lang Trung. Lư Luân trẻ hơn Tư Không Thự, lại lận đận, mà khi làm quan rồi, Tư Không còn nghèo thì biết ông phải chịu nghèo rất lâu, lúc tóc đã bạc. (câu 4)
Bài thơ này của Tư Không Thự rất lạ, BS mới đọc lần đầu.
- Mới đọc cái đề là BS đã thắc mắc vì 2 chữ kiến túc. Em đến chơi thì kiến hoặc túc, chỉ cần một chữ, sao phải dùng 2. Coi trong sách của thầy Trần Trọng San, BS tìm được một bài khác của Tư Không Thự, có tên là Văn Dương Quán Dĩ Hàn Thân Túc Biệt. Và hiểu rằng chữ túc chỉ là trợ từ, chữ chính quan trọng ở bên cạnh, là kiến hay biệt.
- Dĩ: bởi vì, dùng, xử dụng, lấy (dĩ hoà vi quý)
- Trầm: chìm, lặn, mai một, âm thầm, luân lạc, say đắm.
- Quý: hổ thẹn, xấu hổ.
- Tần: thường xuyên, sự lặp lại nhiều lần. (Tam cố tần phiền thiên hạ kế, nói việc Lưu Bị tam cố thảo lư mời Khổng Minh.)
- Hoắc: tan mau, nhanh chóng, chớp sáng. Theo ý câu thơ thì Hoắc là họ người, phải viết hoa mới đúng. Nhưng BS lại thắc mắc, tại sao tác giả lại nhắc đến họ Hoắc? Muốn nói đến tình họ hàng, anh em của mình với Lư Luân, thì dùng điển họ Hoắc là không đúng, vì Hoắc Khứ Bệnh và Hoắc Quang đời Hán là 2 anh em cùng cha khác mẹ, không phải anh em họ.
Bài thơ tả cảnh nghèo, nghèo đến nỗi em họ tới thăm mà còn xấu hổ... BS thích nhất 2 câu 3 và 4, đối rất chỉnh, tả cảnh buồn và cảnh tác giả một mình cô đơn dưới ánh đèn. Trong thơ có câu bạch đầu nhân cho ta biết thời hàn vi của tác giả dài lắm, đầu đã bạc mà chưa khá.
Vui Vì Em Họ Bên Ngoại Ghé Thăm.
Đêm yên, chẳng có láng giềng,
Nghiệp nhà cùng quẫn nơi miền hoang sơ,
Lá vàng, cây rũ trong mưa,
Dưới đèn tóc trắng bơ phờ một thân.
Từ lâu, ta vẫn phong trần,
Thẹn vì em đã mấy lần ghé thăm.
Đôi ta chắc vướng duyên ngầm,
Huống chi mình có tình thân họ hàng.
Bát Sách.
***
Nguyên tác: Phiên âm:
喜外弟盧綸見宿1 Hỷ Ngoại Đệ Lư Luân Kiến Túc
司空曙 Tư Không Thự
靜夜四無鄰 Tĩnh dạ tứ vô lân
荒居舊業貧 Hoang cư cựu nghiệp bần
雨中黃葉樹 Vũ trung hoàng diệp thụ
燈下白頭人 Đăng hạ bạch đầu nhân
以我獨沉久 Dĩ ngã độc trầm cửu
愧君相見頻 Quý quân tương kiến tần
平生自有分2 Bình sinh tự hữu phận
況是蔡家親 3 Huống thị Thái gia thân
Dị bản:
Mộc bản trong Ngự Định Toàn Đường Thi cho 2 dị bản:
1 Trong tựa, phóng 訪 thay vì kiến見
2 Câu 7, hữu thâm 有深 thay vì tự hữu 自有
3 Có mộc bản khắc chữ Hoắc 霍thay vì Thái 蔡 trong câu 8
Bỏ các dị bản, văn bản đăng trong sách đời Đường và Thanh… giống y nhau và xài chữ Thái蔡 trong câu 8.
Mộc bản trong sách Đường Âm của Dương Sĩ Hằng đởi Nguyên, cũng như Đường Thi Tam Bách Thủ của Hành Đường Thoái Sĩ, xài chữ Hoắc 霍 thay vì Thái 蔡 trong câu 8.
Mộc bản trong sách Cực Huyền Tập của Diêu Hợp đời Đường khắc vô tứ lân 無四鄰 thay vi tứ vô lân 四無鄰 trong câu 1.
Bài thơ trên đây được đăng trong sách:
Ngự Định Toàn Đường Thi - Thanh - Thánh Tổ Huyền Diệp 御定全唐詩-清-聖祖玄燁
Ngự Định Toàn Đường Thi Lục - Thanh - Từ Trác 御定全唐詩錄-清-徐倬
Văn Uyển Anh Hoa - Tống - Lý Phưởng 文苑英華-宋-李昉
Đường Thi Kỷ Sự - Tống - Kế Hữu Công 唐詩紀事-宋-計有功
Chúng Diệu Tập - Tống - Triệu Sư Tú 衆妙集-宋-趙師秀
Đường Âm - Nguyên - Dương Sĩ Hoằng 唐音-元-楊士弘
Cực Huyền Tập - Đường - Diêu Hợp 極玄集-唐-姚合
Ghi chú:
Ngoại đệ: anh em họ
Lư Luân: em họ của của Tư Không Thự, cũng là thi nhân trong nhóm Đại Lịch Thập Tài Tử 大曆十才子
Kiến túc: ngủ lại đêm
Hoang cư: nơi ở vắng vẻ. thường được sử dụng khiêm tốn cho nơi cư trú
Cựu nghiệp: sự nghiệp của tổ tiên
Bình sinh: thường xuyên; niềm vui bình thường, tình bạn; giao tiếp cũ; tình bạn cũ; cuộc sống này
Tự hữu phận: có riêng phần mình, có duyên phận riêng
Gia thân: người thân trong gia đình
Dịch nghĩa:
Hỷ Ngoại Đệ Lư Luân Kiến Túc Mừng Gặp Em Họ Lư Luân
Tĩnh dạ tứ vô lân Đêm khuya yên tĩnh bốn phía không có hàng xóm láng giềng,
Hoang cư cựu nghiệp bần Sống ở vùng hoang dã vì nhà nghèo khó.
Vũ trung hoàng diệp thụ Số phần như cây héo lá tắm trong mưa bảo,
Đăng hạ bạch đầu nhân Như lão già đầu bạc dưới ánh đèn mờ.
Dĩ ngã độc trầm cửu Mặc cảm vì đã cô đơn một thời gian dài ,
Quý quân tương kiến tần Không thể tránh khỏi cảm thấy xấu hổ khi bạn thường xuyên đến thăm an ủi.
Bình sinh tự hữu phận Hai ta là thi hữu, khi sinh ra đã có duyên phận,
Huống thị Thái gia thân Huống chi chúng ta cùng là người trong gia đình họ Thái.
Bình luận:
Theo Đường Tài Tử Truyện 唐才子傳,Tư có biệt tài, nhưng tnh tình cương trực, không thích kẻ quyền thế nên con đường công danh bấp bênh, gia cảnh bần hàn. Tư và Lư rất thân thiết, gần gũi nhau.
Bài thơ sử dụng kỷ thuật tương phản rất hiệu quả. Phần đầu tiêu cực, buồn bã, nghèo nàn; phần hai tích cực, vui tươi, đầm ấm. Bốn câu đầu mô tả ngôi nhà nơi hoang dã, yên tĩnh vào ban đêm, người nghèo cô độc như cây lá úa trong mưa lạnh, một lão già tóc bạc dưới ánh đèn. Một bức tranh về cuộc sống cô đơn, một hình ảnh đầy cay đắng và buồn bã. Bốn câu sau cho thấy có nềm vui khi bạn, mà cũng là thân nhân đến thăm. Mơ hồ có chút bi thương khi thấy hổ thẹn vì trầm cảm được an ủi khi có bạn đến thăm.
Bài thơ còn sử dụng một kỷ thuật văn chương khác gọi là “bỉ hứng” (hứng khởi và so sánh = exuberance and comparison), xài ví dụ tăng cường cho nhau. Hai câu:
Vũ trung hoàng diệp thụ,
Đăng hạ bạch đầu nhân,
vừa đối xứng hoàn hảo vừa là hai ẩn dụ, nhưng không phải là phép ẩn dụ bình thường. mà là một bước sử dụng hình ảnh so sánh để làm nổi bật ý. Sử dụng lá vàng rơi rụng trong mưa để so sánh với sự già nua của con người, mái đầu bạc dưới ánh đèn.
Dịch thơ: Vui Với Em Họ Lư Luân
Đêm vắng xa thôn làng.
Nhà nghèo ở đất hoang.
Cây khô trong gió bảo,
Đầu bạc dưới đèn vàng.
Trầm cảm trong hiu quạnh,
Tủi thân được hỏi han.
Bình sanh do số phận,
Huống nữa ta họ hàng.
Happy to Have His Cousin Lu Lun Staying Over by Si Kong Shu
In the quiet night having no neighbors in all four directions,
I live in the wilderness due to family poverty.
Like a tree with yellow leaves battered by the rain,
With same fate as a white hair old man under the lamp.
I feel depressed because of such long loneliness,
And ashamed of your frequent visits to encourage me.
As poets, we were born into our destiny,
Furthermore, we are cousins carrying the Thai family name.
Overjoyed when My Cousin Lu Lun Stays for the Night by Si Kong Shu
Translation by Betty Tseng
Out here without a neighbour in the still of night,
In ruins are family property leaving me to survive poverty in the wilds.
Surrounded by trees of yellowing leaves in the rain,
I sit by a lamp with a head of grey becoming senile.
Long and alone I have dwelled in frustration and deprivation,
Yet you come often to visit still, feeling ashamed I have little to say for myself.
Perhaps predestined is our fellowship in life,
Furthermore, related by blood we are, making us ever so tight.
Phí Minh Tâm
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét