Nguyên tác Dịch âm
春盡 Xuân Tận
惜春連日醉昏昏 Tích xuân liên nhật tuý hôn hôn,
醒後衣裳見酒痕 Tỉnh hậu y thường kiến tửu ngân.
細水浮花歸別浦 Tế thủy phù hoa quy biệt phố
斷雲含雨入孤村 Đoạn vân hàm vũ nhập cô thôn.
人閒易得芳時恨 Nhân gian dị đắc phương thì hận,
地迥難招自古魂 Địa huýnh nan chiêu tự cổ hồn.
慚愧流鶯相厚意 Tàm quý lưu oanh tương hậu ý,
清晨猶為到西園 Thanh thần do vị đáo tây viên.
Hàn Ốc
Dịch nghĩa
Xuân tàn
Vì tiếc xuân nên say mấy ngày liền
Sau khi tỉnh còn thấy vết rượu trên áo xiêm
Dòng nước nhỏ đã đưa hoa về khe nước khác
Đám mây đem mưa đổ xuống thôn xóm lẻ loi
Ở cõi nhân gian, dễ gặp những mối hận vào thời điểm tốt đẹp
Chỗ đất xa xôi khó mời những mảnh hồn cổ kính
Ta thẹn với ý tình nồng nàn của chim oanh
Vì ta mà sáng sớm đã đến khu vườn phía tây
Dịch thơ
Xuân Tàn
Tiếc Xuân say khướt mấy ngày qua
Tỉnh dậy rượu còn ướt áo ta
Nước chảy trôi hoa về suối khác
Mây đem mưa xối xuống thôn xa
Nhân gian dễ gặp kỳ ân hận
Đất lạ khôn dung hồn cổ xưa
Thẹn với chim oanh mang ý đẹp
Vì ta sáng đã viếng hiên nhà
Lời bàn
Bài thơ thuộc thể tỷ. Văn phong nửa thật nửa rỡn tạo cho nỗi buồn, thoạt trông có vẻ não nuột, trở thành hời hợt. Hàn Ôc tả một nỗi buồn gây ra bởi mùa xuân vừa tàn nhưng kỳ thực nó là một cuộc thất tình nho nhỏ (phảng phất trong 4 câu cuối). Những chữ in nghiêng là ý chủ quan của Con Cò.
- Hai câu mở đề nói: uống say khướt trong mấy ngày liền vì tiếc xuân đã tàn. Uống nhiều lắm, khi tỉnh dậy còn thấy rượu rớt ra làm ướt cả áo. Cái gì đã làm ông mê man đến nỗi đổ cả rượu ra áo mà lúc tỉnh mới nhận ra? Rượu đã làm ông mê man chứ chả còn lý do nào khác.
- Hai câu thực nói rằng cơn mưa trong thôn vắng làm cho hoa trôi về suối khác; Nghĩa bóng ngụ ý rằng tác giả yêu ai đó nhưng nàng đã sang ngang về nhà khác.
- Hai câu luận nói mơ hồ rằng trong đời người, rất thường gặp kỳ ân hận (thế thì cái buồn này chả có gì là sâu đậm). Mình tới đất lạ, lại có tư tưởng bảo thủ thì khó được lòng mọi người (cô nhân tình, trong tình trạng lén lút, cũng phải e dè người vợ chính thức của Hàn chứ!). Hai câu này phù hợp với mối thất tình nho nhỏ mà ÔC đã nghi ngờ trong đoạn đầu của lời bàn.
- Hai câu kết nói rằng ta cảm ơn con chim oanh mới tảng sáng đã tới viếng vườn Tây để làm mát mắt ta. Hai câu này (cũng như hai câu luận) cho biết nỗi buồn của Hàn không sâu đậm lắm: vừa nhác trông thấy con chim oanh mà nỗi buồn đã tiêu thì sâu đậm cái nỗi gì? Có lẽ Hàn đã lén vợ yêu một cô nào đó và cô vừa bỏ Hàn, lọt vào tay người khác rồi. Cái thích thú nhất trong thơ Đường là bài thơ nào cũng tả những sự việc hiện thực chứ không thương vay khóc mướn như các loại thơ khác của thế gian.
Tái bút: Bài này không phải thơ say mà là thơ làm lúc vừa tỉnh rượu.
Con Cò
***
Tàn Xuân
Tiễn Xuân chếnh choáng đất/trời quay
Rượu đẫm xiêm y xỉn mấy ngày
Nước cuốn hoa trôi bèo dạt gió
Mây giăng mưa đẩy bướm chùn bay
Ta bà cõi tạm ai thèm đến!
U tịch có mời khách vãng lai?
Hổ thẹn xuân chào không yến tiệc
Sớm mai oanh hót nhộn hiên tây
Lục Bát
Xuân đi trời đất chắc buồn
Còn ta lướt khướt quay cuồng ngày đêm
Hoa trôi xa bến… buồn thêm
Mây chiều hiu hắt bên rèm lẻ loi
Cõi dương gian chín năm rồi
Tự chôn mình chốn vắng người đáo lai
Hỏi lòng còn nhớ bóng ai?
Sáng nghe chim hót chiều loay hoay vườn
Kiều Mộng Hà
Mar25th2023
***
XuânTàn.
Tiếc xuân say khướt mấy ngày liền,
Rượu lấm áo khăn tỉnh giấc miên.
Giòng cạn trôi hoa về biệt xứ,
Mây thưa thả nước khắp hoang miền.
Trần gian tưởng khổ trong thời tốt,
Đất vắng khôn lưu mãi khách hiền.
Tự thẹn tình oanh còn thắm thiết,
Đầu ngày đã tới viếng tây hiên.
Mỹ Ngọc
Mar. 25/2023.
***
Hết Xuân
Tiếc xuân mấy bữa khướt la đà
Tỉnh giấc áo xiêm ngấn rượu nhòa
Nước cuốn hoa trôi khe suối khác
Mây đem mưa trút xóm làng xa
Trần gian dễ có hờn xuân ngát
Đất hẻo khó vời vía cũ qua
Hổ thẹn oanh hư tình ý đậm
Vườn tây sớm viếng chỉ riêng ta!
Lộc Bắc
Fev23
***
Theo bài của LB gửi thì chỉ thấy một mình anh Tâm góp ý.
Đúng như anh Tâm viết, tựa đề là xuân tận, nhưng đâu có gì liên quan tới xuân.
Hai câu đầu nói về việc mình say rượu, đổ tội cho sự tiếc xuân.
Hai câu sau tả cảnh nước chảy, hoa trôi, có mây nhiều và mưa.
Câu 5 và 6 là cảm nghĩ của tác giả về cuộc đời, về nhân tình thế thái.
Hai câu chót, cám ơn chim oanh đã hậu đãi, vì mình mà tới. Còn chim oanh thì mùa xuân đâu đã hết.
Kỳ này ÔC lấy bài ở đâu mà đúng hết sức, vì Thi Viện sai tới mấy chỗ:
- Tửu ngân thì phiên âm là Lệ ngân.
- Quy biệt Phố, lại phiên âm là biệt Giản.
- Hàm vũ, viết Hàm, nhưng phiên âm là Tương…
BS có thắc mắc: TÀM và QUÝ đều có nghĩa là hổ thẹn, tại sao tác giả lại dùng cả 2 chữ trong câu 7?
Xuân Tàn
Tiếc xuân nhiều bữa tít cung thang,
Tỉnh dậy, áo quần thấy rượu loang,
Nước nhẹ lùa hoa về bến khác,
Mây dầy đưa nước tới thôn làng,
Người đời dễ hận mùa thơm hết,
Đất rộng khôn vời những hồn hoang,
Thẹn với ân tình oanh hậu ý,
Vì ta, buổi sáng tới ca vang.
Bát Sách.
(ngày 26 tháng 3 năm 2023)
***
Cuối Mùa Xuân
Tiếc Xuân đã vội chóng tàn,
Mấy ngày say xỉn, rượu tràn xiêm y.
Còn đây dấu vết li ti,
Khi choàng tỉnh giấc, sầu bi ngập tràn.
Suối đưa hoa rụng lớp hàng,
Về nơi khe nước ngút ngàn phương xa.
Xóm thôn khách vắng vào ra,
Đám mây đen nghịt, mưa sa xuống rồi!
Thế gian trần tục mù khơi,
Ngày xanh mang hận, ỉ ôi riêng mình.
Xa xăm đất lạ hữu tình,
Tâm tư hoài cổ - hồn linh khó vời.
Tiếng oanh thánh thót chơi vơi,
Nồng nàn tình ý - mọc mời sớm mai.
Tây viên vang vọng ngân dài,
Khiến ta hổ thẹn - hình hài về đâu?
Khánh-Hưng
***
Góp ý:
Dị bản:
Bài thơ được đăng trong các sách:
Đường Bách Gia Thi Tuyển - Tống - Vương An Thạch 唐百家詩選-宋-王安石
Thạch Thương Lịch Đại Thi Tuyển - Minh - Tào Học Thuyên 石倉歷代詩選-明-曹學佺
Đường Âm Thống Thiêm - Thanh - Hồ Chấn Hanh 唐音統籤-清-胡震亨
Ngự Định Toàn Đường Thi - Thanh - Thánh Tổ Huyền Diệp 御定全唐詩-清-聖祖玄燁
Doanh Khuê Luật Tủy - Nguyên - Phương Hồi 瀛奎律髓-元-方回
Đường Thi Cổ Xuy - Kim - Nguyên Hảo Vấn 唐詩鼓吹-金-元好問
Sách NĐTĐT đời Thanh cho bốn dị bản:
* dạng漾 = sóng sánh thay vì phù 浮 = nổi trên mặt nước
phố浦 = bến sông thay vì giản澗 = suối
** đắc得 = được thay vì hữu有= có
*** thắng勝 = được thay vì huýnh 迥 = xa xôi vắng vẻ
Riêng sách đời Kim dùng chữ nhàn 閑 trong câu 5 thay vì nhàn 閒 như các sách khác, cả hai chữ nhàn 閑/閒 cùng một nghĩa.
Các trang web đáng tin cậy bên dưới giải nghĩa 人閒 là nhân nhàn:
Trang Cổ Thi Văn Võng 古诗文网 (gushiwen.cn)
Trang Bách Độ Bách Khoa của Hồng Kông 百度百科 (baidu.hk)
Trang Giáo Dục Nghệ Thuật của Đài Loan 中華古詩文古書籍網 (arteducation.com.tw)
Trang Cổ Thi Từ Phiên Dịch Võng 古詩詞翻譯網 (mmtw.cc)
Trang Cổ Thi Đại Toàn 古诗大全_经典古诗词名句鉴赏 (slkj.org)
Hầu hết các trang web chữ Hán khác xài hai chữ 人閑 trong văn bản thay vì 人閒 và, dĩ nhiên, giải nghĩa là nhân nhàn.
Chữ 閒 còn phiên âm là gian như trong nhân gian. Hầu hết các trang web Việt Nam hiểu câu 5, 人閒 là nhân gian. Tuy nhiên khi dịch câu 人閒桂花落 nhân nhàn quế hoa lạc trong bài Điểu Minh Giản của Vuơng Duy thì không ai dịch 人閒 là nhân gian mà là nhân nhàn. Như thế nhân nhàn 人閒 có được xử dụng trong thi văn Việt Nam. Ngự Định Toàn Đường Thi có hơn 40 bài thơ với 人閒 trong mộc bản. Có nhiều bài trong đó 人閒 nghĩa là nhân nhàn như: Điểu Minh Giản đã nói trên, Nguyệt Tịch của Thôi Đạo Dung, Đề Nguyên Lục Sự Khai Nguyên Sở Cư của Lưu Trường Khanh… Chắc cũng có nhiều bài trong đó 人閒 có nghĩa nhân gian. Chữ Hán còn có một chữ khác để chỉ gian間 chính xác như trong: dương gian 陽間 • không gian 空間 • nhân gian 人間 • thế gian 世間 • thời gian 時間 • trần gian 塵間 • trung gian 中間 …
Ghi chú:
Tích xuân: tiếc xuân vì yêu thích màu sắc mùa xuân trước khi xuân tàn
Tỉnh hậu: tỉnh rượu thì đã hết xuân
Hôn hôn: mê man, mù mịt, không còn biết chi
Tửu ngân: vết rượu, dấu vết bẩn của rượu để lại
Biệt giản: một khe khác ở hạ lưu hay trên con sông khác
Nhân nhàn: Hàn Ốc tự nói về mình khi bị giáng chức đi Bộc Châu, phụ thuộc vào người khác, không có việc gì làm
Phương thì: thời lúc tốt đẹp
Phương thời hận: chán ghét mùa Xuân
Địa huýnh: địa cư xa xôi
Cổ hồn: tinh hồn của bạn cũ đã quá cố
Lưu oanh: tiếng oanh kêu lưu loát, dễ nghe, tình cảm sâu sắc
Thanh thần: sáng sớm
Dịch nghĩa:
Xuân Tàn
Vì tiếc xuân nên say mù mịt nhiều ngày liên tiếp
Sau khi tỉnh cơn say còn thấy vết rượu trên quần áo
Dòng nước nhỏ đã đưa hoa trôi nổi về khe nước khác
Đám mây đem mưa đổ xuống thôn làng xa cách lẻ loi
Người nhàn cư dễ nhàm chán và có những nỗi buồn vào thời điểm tốt đẹp
Chỗ vùng xa xôi khó mời những tâm hồn cổ kính
Tự thẹn với ý tình nồng hậu của chim oanh
Đã đến khu vườn phía tây từ sáng sớm để tiếp tục vui xuân.
Dịch Thơ:
Hết Xuân
Nhớ xuân say xỉn mấy ngày qua
Vết rượu đầy quần lúc tỉnh ra
Theo suối hoa trôi đến xứ lạ
Mây chiều đem nước tưới làng xa
Nhàn cư lắm lúc buồn vô lý
Vùng hẻo nhiều khi vắng khách qua
Tự thẹn tình xuân kém hậu hĩ
Sớm mai oanh lại viếng vườn nhà.
End of Spring by Han Wo
Missing spring I got completely drunk several days in a row.
Waking up, I could still see wine stains on my cloth.
The small creek brings the floating flowers to a different tributary.
Water laden clouds bring rain to an isolated hamlet.
With too much leisure time, I find sadness in the best of time.
Faraway places do not attract conservative minds.
I was ashamed with myself when, with warm spring spirit,
The oriole came to the West garden early in the morning.
Bàn thêm:
Bài thơ này không có gì là xuân tình theo thường tình của thơ Hàn Ác. Hai câu nhập đề biện minh cho say sưa vì tiếc xuân. Hai câu kế tả cảnh hoa trôi và mây mưa của trời đất. Hai câu kế nói về nhàn cư nhàm chán, nên chán ghét xuân. Hai câu kết nói thật tâm tình, xấu hổ với chim oanh. Lâu lắm mới thấy một bài thơ luật thất ngôn bát cú có đối chiếu rất hoàn chỉnh về thanh, từ và ý trong cặp câu 3, 4 và 5, 6.
Tế thủy phù hoa quy biệt phố đối với
Đoạn vân hàm vũ nhập cô thôn
Nhân nhàn dị đắc phương thì hận đối với
Địa huýnh nan chiêu tự cổ hồn
Thêm lý do vì sao chữ nhàn cần được xử dụng trong bài, nhàn tĩnh từ đối với huýnh cũng tĩnh từ.
Phí Minh Tâm
Góp ý:
Tam sao thất bổn, và thất nghĩa!
Anh Tâm cho người đọc biết rằng bài thơ này có vài dị bản. Rất nhiều trang internet về bài thơ này, kể cả trang 古诗文网 =Cổ Thi Văn Võng (tương đương với trang Thi Viện tiếng Việt) cùng dùng một câu thứ 5 với chữ 闲=nhàn thay vì 閒=gian
人闲易有芳时恨 nhân nhàn dị hữu phương thì hận
Chỉ thay đổi một chữ, từ kép thông dụng “nhân gian” (the human world) biến thành “nhân nhàn” vô nghĩa và các người Hoa Lục tân thời không hiểu tác giả nói gì rồi cương ẩu:
人闲：作者在朱全忠当权时，被贬到濮州，后来依附他人，终日无所事事。nhân nhàn ： tác giả tại Chu Toàn Trung đương quyền thì, bị biếm đáo Bộc Châu, hậu lai y phụ tha nhân, chung nhật vô sở sự sự. Thời Chu Toàn Trung cầm quyền, tác giả bị biếm tới Bộc Châu, từ đó phải sống nhờ tha nhân, suốt ngày không có việc gì làm!
Huỳnh Kim Giám
***
Bài Cảm Tác:
Anh đi chiến trận xa vời
Giặc thù, vận nước một đời đấu tranh
Không nào quên em của anh
Đầu Xuân nghỉ phép về nhanh
Về em trực chỉ tay cành đào tươi
Anh đang ước một nụ cười
Nào ngờ em đã một đời bay xa!
Đồ Cóc
bài rất hay
Trả lờiXóa