Ôn Đình Quân (溫庭筠, 812-870), vốn tên Kỳ (岐), tự Phi Khanh (飛卿); là nhà thơ, và là nhà làm từ thời Vãn Đường.
Ông là người đất Kỳ, phủ Thái Nguyên (nay là huyện Kỳ, tỉnh Sơn Tây), là cháu nội của Ôn Ngạn Bác, tể tướng triều Đường Cao Tông.
Ông thông minh, giỏi văn thơ, âm nhạc ; nhưng dung mạo xấu xí và có tính phóng đãng. Ông thường cùng bọn con em vô lại các nhà quý tộc ra vào nơi ca lâu, rượu chè, bài bạc, say đắm nữ sắc, vì thế bị các sĩ đại phu đương thời khinh rẻ, suốt đời không đỗ được tiến sĩ.
Có một thời, ông hay lui tới nhà quan tướng quốc Lệnh Hồ Đào (con Lệnh Hồ Sở), nhưng sau vì việc riêng, Hồ Đào đâm ra ghét ông.
Đến khi người ông quen là Từ Thương đi trấn giữ Tương Dương, ông được theo làm tuần quan, nhưng rồi vì bất đắc chí, ông xin thôi chức để sống đời phiêu lãng.
Mãi đến khi tuổi đã cao, đời vua Đường Tuyên Tông, ông mới nhận làm chức úy ở Phương Thành, rồi đổi sang huyện Tùy. Năm 866, ông được cử làm chủ thí, cuối cùng làm Quốc tử trợ giáo. Sau, ông lại bỏ chức, từ giã kinh thành Trường An, đi lưu lạc giang hồ cho đến khi mất.
Trước đây, người ta thường coi Lý Thương Ẩn và Ôn Đình Quân là hai nhà thơ cùng một phái, và gọi là “Ôn Lý”. Song, theo các nhà nghiên cứu văn học gần đây, thì gọi như thế có phần không chính xác, vì phong cách nghệ thuật của hai ông rất khác nhau. Về thành tựu thơ ca, Ôn Đình Quân còn kém xa Lý Thương Ẩn, vì thơ ông có phần “phù phiếm, nông cạn, thiếu những tình cảm chân thành”; nhưng nói về từ thì ông có nhiều bài rất đặc sắc. Từ của Ôn Đình Quân hiện còn hơn 70 bài trong Kim thuyên tập, nội dung hầu như đều viết về phụ nữ, về những mối sầu tương tư; và lấy màu sắc nồng đượm, lời lẽ hoa mỹ, tạo thành phong cách “thơm tho mềm mại, tràn ngập hương vị son phấn” của riêng ông. Phong cách này có ảnh hưởng đến các nhà làm từ đời sau, hình thành “Phái trong hoa” (Hoa gian phái) mà ông được tôn vinh là người đứng đầu.
Cho nên khi nói về từ đời Đường, học giả Nguyễn Hiến Lê cũng đã có lời khen ngợi từ của ông như sau:
Từ Ôn Đình Quân rất diễm lệ, lại sáng tác được nhiều điệu mới, ảnh hưởng đến đời sau rất nhiều. Ông đứng đầu trong nhóm từ gia có tác phẩm chép trong bộ “Hoa gian tập”. Ông chiếm một địa vị đặc biệt ở giữa cái thời thơ suy mà từ thịnh.
Tác phẩm của ông có Hán Nam chân cảo và Ác Lan tập, song đều tán lạc không còn nhiều.
Bài Bồ tát man kỳ I là một trong 14 bài trích từ Bồ Tát Man chú giải - Ôn Đình Quân - HHD Bellephoto. Google.
Nguyên tác Dịch âm
菩薩蠻其一 Bồ tát man kỳ 1
小山重疊金明滅 Tiểu sơn trùng điệp kim minh diệt,
鬢雲欲度香腮雪 Mấn vân dục độ hương tai tuyết.
懶起畫娥眉 Lãn khởi hoạ nga mi,
弄妝梳洗遲 Lộng trang sơ tẩy trì.
照花前後鏡 Chiếu hoa tiền hậu kính,
花面交相映 Hoa diện giao tương ánh.
新帖繡羅襦 Tân thiếp tú la nhu,
雙雙金鷓鴣 Song song kim giá cô.
Chú giải
Bồ Tát Man 菩薩蠻: tên một điệu từ, còn viết là Bồ tát man菩萨鬘, Tử dạ ca子夜歌, trùng điệp kim重叠金….; gồm 44 chữ; 2 đoạn; mỗi đoạn có 4 câu: 2 câu vần trắc vần với nhau và 2 câu vần bằng cũng vần với nhau.
小山重叠 tiều sơn trùng điệp: chỉ hình vẽ sơn thủy trên tấm bình phong. Vì bình phong gồm 2, 3 tấm nối lại với nhau cho nên nói là trùng điệp.
滅 diệt: giết, tắt (lửa).
欲度 dục độ: muốn che.
腮 tai: gò má.
娥眉 nga mi: lông mày đẹp.
懶起 lãn khởi: biếng dậy.
弄妝 lộng trang: Hóa trang.
梳 sơ: chải tóc.
洗 tẩy: rửa mặt.
遲 trì: trễ.
照花 chiếu hoa: soi gương xem bông hoa cắm trên tóc mình.
前後鏡 tiền hậu kính: kính trước mặt và kính sau lưng.
花面 hoa diện: mặt đẹp của người con gái.
交相映 giao tương ánh: ánh phản chiếu nhau (bông hoa và mặt cô gái).
帖 thiếp, thiệp: Viết chữ vào lụa. Ðời xưa chưa có giấy, phải viết vào lụa gọi là thiếp. Ðời sau viết vào giấy cũng gọi là thiếp.
繡 tú: thêu thùa.
羅襦 la nhu: áo cánh lụa, vải lụa mềm.
雙雙 Song song: đi sóng đôi.
Dịch nghĩa
Bồ tát man kỳ 1
Núi nhỏ trùng điệp trên bình phong, ánh vàng lúc sáng lúc mờ,
Tóc mây phất phơ che khuôn mặt trắng như tuyết.
Uể oải thức dậy vẽ chân mày,
Trang điểm chải đầu rửa mặt muộn.
Dùng 1 gương đằng trước và 1 gương đằng sau để nhìn bông hoa (cài trên mái tóc),
Hoa và mặt phản chiếu lẫn nhau.
Mặc cái áo ngắn mới, có thêu thùa...
2 con chim giá cô được thêu bằng chỉ vàng.
Dịch từ
Bồ tát man kỳ 1
Núi non trùng điệp bình phong đẹp,
Tóc mây uốn lượn da như tuyết.
Biếng dậy vẽ lông mày,
Điểm trang môi tóc tai.
Hoa mặt cùng phản ảnh,
Trong trước sau hai kính.
Mặc áo lụa thêu thùa:
Song đôi chim giá-cô.
Lời bàn
Kỳ 1 trong một chuỗi từ theo điệu Bồ tát man, một đầu đề đã xuất hiện từ thời Thịnh Đường. Thể từ Bồ Tát Man có 8 câu, 44 chữ; 2 câu thất ngôn và 6 câu ngũ ngôn. Từng cặp câu vần trắc vần với nhau và từng cặp thơ vần bằng cũng vần với nhau. Đời Đường Tuyên Tông, nhân thấy người nước Nữ-Man ai cũng đeo chuỗi hạt có tên là Bồ-tát-man bèn phổ lời vào một điệu dân ca và đặt tên là điệu Bồ-tát-man; Sau này các thi nhân thời Vãn Đường và thời Tống phổ lời thơ ngẫu hứng của mình vào điệu nhạc này làm cho nó trò thành rất phổ thông.
Nhân vật chính của bài này là một cô gái ở tuổi dậy thì, tuy hơi lười dậy sớm, trang điểm, rửa mặt, chải đầu… nhưng nhan sắc rất mỹ miều, lại thích ăn diện như cài bông hoa trên tóc rồi dùng 2 tấm gương (một gương trước mặt và một gương sau lưng) coi xem bông hoa cài trên tóc có chỉnh hay chưa. Cuối cùng cô mặc cái áo lụa thêu đôi chim giá cô đi song song!
Lời thơ diêm dúa, và lãng mạn.
Xin bấm vào link màu xanh dưới đây để nghe Diêu Bối Na hát bài Bồ Tát Man do Lưu Hoan biên khúc phỏng theo bài từ của Ôn Đình Quân: https://youtu.be/xrzSzAuuvDE
Con Cò
***
Bồ Tát Man Kỳ 1
Tóc mây xõa mặt da thơm ngát.
Uể oải dậm mày ngài,
Khoan thai chải tóc tai.
Soi gương hoa đẹp ý,
Hoa mặt cùng cao quý.
Yếm mới tơ thêu tô,
Một đôi kim giá cô..
Thất Ngôn
Chập chùng núi nhỏ ánh vàng vơi,
Gò má mịn thơm tóc rối bời.
Uể oải tô mày cong lá liễu,
Khoan thai chải tóc mướt mây trời.
Gương soi sau trước hoa vừa ý,
Kính chiếu mặt hoa ánh tuyệt vời.
Khoác áo tơ mềm thêu kiểu mới,
Chỉ vàng lóng lánh giá cô đôi.
Mỹ Ngoc
Jun.19/2022.
***
Bồ Tát Man Kỳ 1
Núi nhỏ chập chùng, khi sáng tắt
Tóc mây muốn che trắng da mặt
Thức, lười vẽ mày ngài
Trang điểm trễ sơ sài
Ngắm hoa kính sau trước
Mặt-hoa phản chiếu mượt
Áo lụa mới, thêu thùa
Đôi chim vàng giá cô!
Chuỗi núi nhỏ, ánh tỏ mờ
Tóc mây phơ phất che cho tuyết bày
Dậy trưa lười vẽ mày ngài
Vội vàng trang điểm sơ sài cho xong
Cài hoa sau trước kính trông
Mày-hoa phản chiếu sắc hồng khó so
Thêu thùa khéo léo áo tơ
Song song một cặp giá cô chỉ vàng!
Lộc Bắc
Jun22
***
Bồ Tát Man Kỳ 1
Núi non trùng điệp vàng phai hết,
Tóc mai xõa chạm da như tuyết,
Biếng dậy vẽ mày ngài,
Chậm trau chuốt tóc tai.
Ngắm hoa, nhìn sau trước,
Hoa, mặt cùng đẹp mướt.
Mang áo lót năm mầu,
Thêu đôi chim cạnh nhau.
Bát Sách.
(Ngày 30 tháng 3 năm 2023)
***
Dịch Nghĩa:(Hình) Núi nhỏ (trên bình phong) trùng điệp, (ánh) vàng lúc sáng lúc mờ,
Mái tóc mây (phất phơ) muốn che khuôn mặt trắng như tuyết.
Lười uể oải thức dậy vẽ chân mày,
Trang điểm chải đầu rửa mặt muộn.
Dùng gương đằng trước và gương đằng sau để xem bông hoa (cắm trên mái tóc),
Hoa và gương mặt ánh chiếu lẫn nhau.
Mặc cái áo ngắn mới có thêu thùa...
Hai con chim đa đa được thêu bằng chỉ vàng.
(Re'f. Google.com)
Choàng Tỉnh Giấc Điệp
Bình phong, sơn thủy điệp trùng,
Có hòn non nhỏ mông lung ánh vàng.
Đen tuyền mái tóc mỹ nhân,
Ảo mờ che khuất khuôn trăng mơ màng.
Làn da như tuyết ngoài đàng,
Mùi hương sực nức - chiếu màn đẫm hơi.
Hãy còn thiêm thiếp khắc thời,
Biếng lười uể oải - chơi vơi giấc nồng.
Muộn màng trang điểm cạnh song,
Mày ngài chau chuốt - ngắm trông kỹ càng.
Gương soi sau trước lan man,
Trâm cài điểm xuyến rỡ ràng há chê.
Hớp hồn mặt ngọc đê mê,
Như hoa giắt tóc mọi bề đến hay.
Lụa tơ ngũ sắc yếm này,
Giá cô thêu cặp - ngất ngây đợi
Khánh-Hưng
***
Bồ Tát Man Kỳ 1
Tóc che cô gái da tươi đứng
Chưa kẽ cặp mày ngài
Quên tô môi, tóc mai
Mặt/hoa gương phản chiếu
Nét đẹp, người hiền dịu
Yếm lụa chỉ vàng thêu
Một đôi chim đáng yêu
Lục Bát:
Bình phong dãy núi xanh rì
Có cô gái tuổi dậy thì mơ xuân
Tóc loà xoà chửa cài trâm
Môi chưa tô thắm còn nằm ngắm mây
Chợt bừng tỉnh mộng vừa xây
Chải đầu trang điểm má hây hây hồng
Soi gương phản chiếu hài lòng
Yếm đào thêu cặp chim lồng bên nhau
Kiều Mộng Hà
Mar31st2023
***
Nguyên tác: Phiên âm:
菩薩蠻其一 -溫庭筠 Bồ Tát Man Kỳ 1 – Ôn Đình Quân
小山重疊金明滅 Tiểu sơn trùng điệp kim minh diệt,
鬢雲欲度香腮雪 Mấn vân dục độ hương tai tuyết.
懶起畫娥眉 Lãn khởi hoạ nga mi,
弄妝梳洗遲 Lộng trang sơ tẩy trì.
照花前後鏡 Chiếu hoa tiền hậu kính,
花面交相映 Hoa diện giao tương ánh.
新帖繡羅襦 Tân thiếp tú la nhu,
雙雙金鷓鴣 Song song kim giá cô.
Bài từ này là bài 1 trong 15 điệp khúc Bồ Tát Man của Ôn Đình Quân theo các trang web Việt Nam và có đăng trong các sách:
Bồ Tát Man chú giải - Ôn Đình Quân ~ HHD Bellephoto
● Bài thơ: Bồ tát man kỳ 1 - Ôn Đình Quân - (thivien.net)
Ngự Định Toàn Đường Thi - Thanh - Thánh Tổ Huyền Diệp 御定全唐詩-清-聖祖玄燁
Hoa Thảo Đọt Biên - Minh - Trần Diệu Văn 花草稡編-明-陳耀文
Từ Tống - Thanh - Chu Di Tôn 詞綜-清-朱彝尊
Hoa Am Từ Tuyển - Tống - Hoàng Thăng 花菴詞選-宋-黃昇
Ghi chú: 詩詞 溫庭筠 菩薩蠻 其一 (sou-yun.cn)
Bồ Tát Man: Theo Hán Điển Zdic.net, Bách Độ Bách Khoa 百度百科, trang web Sưu Vân cũng như Hán Ngữ Đại Từ Điển 漢語大詞典, Bồ Tát Man là một bài từ, bài ca, bài hát của Giáo Phường thời Đường, còn có tên Tử Dạ Ca, Trọng Diệp Kim và nhiều tên khác. Một nghĩa khác là tiếng người Trung Hoa thời Tống gọi người Hồi. Theo Wiktionary, Bồ tát man = 菩薩蠻 = (bính âm) púsàmán là phiên âm của tiếng Ba Tư مسلمان (mosalmân). Chữ bồ tát ở đây không có nghĩa thông thường người giác ngộ của Phật giáo, chữ man 蠻viết giống như trong Nam man南蠻, không biết có hậu ý là man rợ hay không. Tiếng Pháp musulman có lẽ cũng do phiên âm tiếng mosalmân mà ra.
Bồ Tát Man là một điệu từ có 44 chữ. chia làm 2 đoạn, mỗi đoạn 4 câu. Hai câu đầu 7 chữ và có vần trắc. Sáu câu còn lại mỗi câu 5 chữ. Câu 3 và 4 có vần bằng. Câu 5 và 6 có vần trắc. Câu 7 và 8 có vần bằng. Các chữ trong câu phải có thanh bằng hay trắc như bản bên dưới. Trình tự gieo vần trong bài này là vần liền aabbccdd, từng cặp câu.
B B T T B B Tv X B X T B B Tv
B B T T B B Tv X B X T B B Tv
T T T B Bv X T T B Bv
T B B T Bv X B X T Bv
T B B T Tv X B B T Tv
T T B B Tv X T X B Tv
B T T B Bv X T T B Bv
B B B T Bv X B X T Bv
Ghi chú
B: thanh bằng không bắt buộc
B: thanh bằng bắt buộc
Bv: thanh bằng vần
T: thanh trắc không bắt buộc
T: thanh trắc bắt buộc
Tv: thanh trắc vần
X: thanh bằng hay trắc cũng được
Tiểu sơn trùng điệp: hình vẽ núi non nối tiếp nhau trên tấm bình phong; tiểu sơn còn chỉ một kiểu vẽ lông mi của phụ nữ gọi là "tiểu sơn mi"
Kim minh diệt: ánh sáng vàng chiếu lấp lánh ẩn hiện trên bình phong; cũng ám chỉ những đồ trang sức lấp lóe cắm trên mái tóc người phụ nữ
Mấn vân: tóc mây, mái tóc mai của một người phụ nữ đẹp như những đám mây
Dục độ: muốn che trùm, mái tóc dài che trước mặt.
Hương tai: má mặt thơm của phụ nữ
Nga mi: lông mày đẹp của phụ nữ, nhỏ dài và cong như râu của con ngài lộng trang: ăn mặc, trang điểm, sửa soạn sắc diện
Sơ tẩy: chải đầu và rửa mặt, cũng chỉ trang điểm
Chiếu hoa tiền hậu: soi gương trước sau, xem bông hoa cắm trên tóc
Hoa diện: khuôn mặt đẹp như hoa
Tương ánh: làm nổi bật lẫn nhau
La nhu: áo ngắn bằng tơ lụa
Giá cô: trông như chim trĩ cái, với đầu chim cút, có chấm trắng giống như những viên ngọc trai trên ngực. Loài chim này sống ở miền nam Trung Hoa và hay bay về phương nam, như bạn đồng hành với các quan bị lưu đày, do đó chim giá cô bị coi như chim mang đến điềm xấu. Giá cô còn thường được sử dụng trong các bài thơ để thể hiện nỗi nhớ nhà của khách đường xa.
Dịch nghĩa:
Bồ Tát Man Kỳ 1 – Ôn Đình Quân
Tiểu sơn trùng điệp kim minh diệt
Núi nhỏ trùng trùng điệp điệp ánh vàng lúc tỏ lúc mờ,
Mấn vân dục độ hương tai tuyết
Mái tóc mây bồng bềnh như che khuôn mặt thơm trắng như tuyết.
Lại khởi họa nga mi
Uể oải dậy vẻ lông mày cong và dài,
Lộng trang sơ tẩy trì
Thong thả rửa mặt, chải đầu và trang điểm cẩn thận.
Chiếu hoa tiền hậu kính
Dùng gương trước sau để cài hoa trên tóc,
Hoa diện giao tương ánh
Mặt người và hoa phản chiếu ánh lẫn nhau.
Tân thiếp tú la nhu
Mặc chiếc áo lụa ngắn mới có thêu.
Song song kim giá cô
Hai con chim giá cô thêu chỉ vàng bay song song
Dịch từ:
Luật bằng trắc Bồ Tát Man 1: Thiếu Phụ
X B X T B B Tv Núi non trùng điệp mờ mờ tỏ,
X B X T B B Tv Tóc che khuôn mặt nhìn không rõ.
X T T B Bv Uể oải vẻ lông mày,
X B X T Bv Điểm trang đẹp cả ngày.
X B B T Tv Hoa cài gương lấp lánh,
X T X B Tv Hoa mặt như cùng ánh.
X T T B Bv Mặc áo lụa thêu hoa,
X B X T Bv Giá cô vàng lượn qua.
Dịch thơ:
Bồ Tát Man 1: Thiếu Phụ
Trùng trùng điệp điệp núi mờ mờ,
Mái tóc bồng bềnh che nét thơ.
Uể oải kẽ mày cong đậm nét,
Chải đầu rửa mặt điểm trang sơ.
Dùng gương sau trước cài hoa tóc,
Tương phản mặt hoa ánh mộng mơ.
Mặc chiếc áo tơ màu sắc mới,
Đôi chim vàng giá như chần chờ.
Pu Xa Man 1 by Wen Ting Yun
On the screens, mountains after mountains appear and disappear with the light,
Her thick floating hair almost covers her flagrant snow white face.
Lazily, she draws long curved and slender eyebrows,
She takes her time to wash face, comb hair and make up carefully.
Using back and front mirrors to attach flowers to her hair,
Face and flowers reflect identical hues.
She puts on a new embroidered short blouse,
A pair of golden birds seem to fly side by side.
Nghe hát:
Thật ra các bài từ, trong đó có bài Bồ Tát Man, không phải để đọc mà để hát và nghe. Lời mỗi bài có thể khác nhau, nhưng âm điệu giống nhau cho tất cả các bài Bồ Tát Man. Bên dưới mời nghe bài số 1 của Ôn Đình Quân, hát bằng tiếng bính âm (màu nâu đậm). Nhớ mở âm thanh và lưu ý số chữ trong bài hát là: 7 /7 /5 /5 /5 /5 /5 /5.
Diêu Bối Na - Hậu Cung Chân Hoàn Truyện 姚貝娜 -后宫甄嬛传
Diêu Bối Na - Cao Thanh Bản 姚贝娜 - 高清版
Chân Hoàn Truyện Bồ Tát Man 甄嬛傳 菩薩蠻
Pú Sà Mán Qí 1 - Wēn Ting Yún
Shào shān zhòng dié jīn míng miè
Bìn yún āi dù bì sāi lián
Lǎn dì huà é kān
Lòng zhuāng shū xǐ chí
Yù huā qián hòu jìng
Huā miǎn jiāo xiāng yìng
Xīn bēn xiù luó rú
Shuāng shuāng jīn zhè gū
Phí Minh Tâm:
***
Góp ý:
Tại sao điệu từ Bồ Tát Man dùng chức vị thiêng liêng của Phật giáo làm đầu đề cho những bài từ lãng mạn?
Tống Sử Nhạc Chí (宋史, 樂志) bảo rằng 菩薩蠻隊=Bồ Tát Man đội là tên triều Đường thời Tuyên Tông đặt cho một nhóm vũ công do người Man tiến cống. Các vũ công này búi tóc cao, đeo đầy vàng ngọc. Các nhà điếm thời đó nhân dịp đặt ra loại nhạc bồ tát man. Đường Tô Ngạc (唐蘇鄂) kể trong Đỗ Dương Tạp Biên (杜陽雜編) rằng Đường Tuyên Tông mê nhạc này và Lệnh Hồ Đào (令狐綯) sai Ôn Đình Quân đặt lời để dâng vua. Họ Ôn làm 14 bài trong Hoa Gian Tập (花間集).
Bài từ này của ÔĐQ còn có tên 重疊 金=Trọng Điệp Kim, lấy từ các chữ gần cuối trong câu đầu. Có một thuyết nói 小山=tiểu sơn là tên của một lối vẽ lông mày, và một thuyết khác bảo tiểu sơn chỉ hai cái vú của người phụ nữ dậy trễ trong nắng ban mai, kim minh nói đến ánh nắng trên ngực.
Huỳnh Kim Giám
bài rất hay
Trả lờiXóa