Trương Thuấn Dân 張舜民 là văn học gia, họa gia đời bắc Tống, hiệu là Phù Hưu Cư Sĩ 浮休居士, rồi lại lấy hiệu nữa là Khang Trai 矴齋, quê ở Bần Châu 邠州 (Tỉnh Thiểm Tây 陝西, TH). Ông đỗ tiến sĩ đời vua Anh Tông 英宗. Cuộc đời hoạn lộ của ông rất thong dong cho đến khi tể tướng Tư Mã Quang 司馬光phế bỏ biến pháp của Vương An Thạch 王安石thì ông bị biếm chức và an trí ở Thương Châu 商州 (Tứ Xuyên).
江神子 - 張舜民 Giang Thần Tử - Trương Thuấn Dân
（癸亥陳和叔會于賞心亭）(Quý hợi Trần Hòa Thúc hội vu Thưởng tâm đình)
七朝文物舊江山。 Thất triều văn vật cựu giang san.
水如天。 Thủy như thiên.
莫憑欄。 Mạc bằng lan.
千古斜陽，無處問長安。Thiên cổ tà dương, Vô xứ vấn Trường An.
更隔秦淮聞舊曲， Cánh cách Tần Hoài văn cựu khúc,
秋已半， Thu dĩ bán,
夜將闌。 Dạ tương lan.
爭教潘鬢不生斑。 Tranh giao Phan mấn bất sinh ban.
斂芳顏。 Liễm phương nhan.
抹麼弦。 Mạt ma huyền.
須記琵琶，子細說因緣。Tu ký tỳ bà, Tử tế thuyết nhân duyên.
待得鸞膠腸已斷， Đãi đắc loan giao trường dĩ đoạn,
重別日， Trùng biệt nhật,
是何年。 Thị hà niên.
Chú Thích
1- Giang thần tử 江神子: tên từ bài, tên khác là giang thành tử 江城子, thủy tinh liêm 水晶帘, đơn điệu hoặc song điệu, bình bận hoặc trắc vận. Bài này là song điệu, 70 chữ, bình vận. Cách luật:
X B X T T B B vận
T B B vận
T B B vận
X T X B, X T T B B vận
X T X B B T T cú
B X T cú
T B B vận
X B X T T B B vận
T B B vận
T B B vận
X T X B, X T T B B vận
X T X B B T T cú
B X T cú
T B B vận
B: bằng thanh; T: tắc thanh; X: bất luận; cú: hết câu; vận: vần
2- Quý hợi 癸亥: năm âm lịch quý hợi.
3- Trần Hòa Thúc 陈和叔: vốn tên là Trần Mục 陈睦, tiến sĩ, bạn của tác giả.
4- Thưởng tâm đình賞心亭: tại tỉnh Kim Lăng金陵 (Nam Kinh 南京, TH) là chỗ ngắm cảnh huớng về sông Tần Hoài 秦淮.
5- Thất triều 七朝: Văn chương thường hay nói tới lục triều 六朝 gồm Đông Ngô東吳, Đông Tấn東晉, Tống宋, Tề 齊, Lương 梁, Trần陳 đã liên tục thay phiên nhau ngự trị vùng giang nam. Tác giả dùng chữ “Thất triều 七朝” có lẽ muốn gồm cả “Nam Đường 南唐” chăng?
6- Thủy như thiên 水如天: nước phản ánh mầu trời nên trời và nước cùng một mầu.
7- Bằng lan 憑欄: dựa lan can.
8- Thiên cổ tà dương 千古斜陽: ánh tà dương từ ngàn xưa đến nay.
9- Vô xứ 無處 = vô nhất xứ 無一處: không có một xứ nào. Trong bài này chữ vô xứ hàm nghĩa “Không có lý do nào”, “Không có dịp nào”.
10- Cựu khúc舊曲: tức là bài hát Ngọc thụ hậu đình hoa玉树後庭花 do Nam triều Trần hậu chủ 南朝陳後主sáng tác được người đời sau xem là một bài ca vong quốc. Cánh cách Tần Hoài văn cựu khúc更隔秦淮聞舊曲: Tác giả mượn ý bài thơ Bạc Tần Hoài泊秦淮 của Đỗ Mục杜牧 để nói lòng tiếc nuối các triều đại đã qua:
“煙籠寒水月籠沙，Yên lung hàn thủy nguyệt lung sa,
“夜泊秦淮近酒家。Dạ bạc Tần Hoài cận tửu gia.
“商女不知亡國恨，Thương nữ bất tri vong quốc hận,
“隔江猶唱後庭花。Cách giang do xướng Hậu đình hoa.”
Khói bao trùm nước lạnh, ánh trăng bao trùm cát,
Đêm đến, đậu thuyền ở bến sông Tần Hoài, gần quán rượu.
Gái buôn không biết sầu vong quốc, (Nam triều cũ đã mất về nhà Tùy, Đường)
Cách sông còn hát khúc Hậu đình hoa.
11- Dạ tương lan 夜將闌: đêm sắp cạn, sắp hết.
12- Tranh爭: sao, thế nào. Giao 教: làm cho, để cho.
13- Phan mấn (tấn) 潘鬓: mái tóc của họ Phan. Phan Nhạc 潘岳đời Tấn晉, còn gọi là Phan An 潘安, có văn tài và nghi dung đẹp trai, khi 30 tuổi đã bắt đầu có tóc bạc. Sau này văn chương dùng chữ Phan mấn để chỉ người trung niên có tóc hoa râm.
14- Sinh ban 生斑: sinh ra lẫn lộn đen và trắng.
15- Mạt 抹: một kiểu gẩy đàn tỳ bà.
16- Ma huyền 麼弦: hay còn gọi là yêu huyền 幺弦, là dây đàn thứ 4 và nhỏ nhất của cây đàn tỳ bà 琵琶, phiếm chỉ đàn tỳ bà.
17- Tử tế 子细 = tử tế 仔细: kỹ lưỡng.
18- Nhân duyên 因缘: tiếng nhà Phật, chỉ cái nguyên nhân đã gây ra cái hậu quả nhận được.
19- Loan giao 鸞膠: chất keo chế bằng cánh chim Loan. Truyện kể đời vua Hán Võ đế 漢武帝, người tiên ở Phụng Lân Châu 鳳麟州 nơi Tây Hải 西海, dâng vua chất loan giao. Vua dùng để nối 2 đoạn dây đàn bị đứt, rất tốt. Vua gọi là “Tục huyền giao 续弦胶”. Về sau người ta dùng chữ “tục huyền” để chỉ người đàn ông đã góa vợ mà lấy vợ lần nữa.
Dịch Nghĩa
(Tác giả làm bài này trong lúc bị triều đình biếm chức đầy đi xa).
Tác giả ghi chú: năm quý hợi, cùng Trần Hòa Thúc gặp gỡ trên Thưởng Tâm Đình
Giang sơn cũ là chỗ văn vật, nơi bẩy triều đại đã nối tiếp nhau cai trị (nay đã không còn).
Nước với trời cùng một mầu. (tả cảnh đẹp của nước non NamTriều)
Chớ nên dựa vào lan can. (Bất nhẫn dựa lan can trông xa để rồi buồn vì giang sơn đổi thay, đời mình thay đổi).
Ánh tà dương chiếu trên đất này từ ngàn xưa đến nay,
(Mình) không có lý do gì để hỏi (chuyện chính sự ở) kinh đô. (Không được triều đình dùng nữa)
Lại cách sông Tần Hoài nghe hát bài “Hậu đình hoa”. (thêm 1 nỗi buồn hoài cổ)
Mùa thu đã qua đi 1 nửa,
Đêm đã sắp cạn.
Làm sao mà tóc tôi không thành hoa râm?
Nét mặt xịu xuống.
Gẩy đàn tỳ bà.
Hồi nhớ lại tiếng tỳ bà (hoan lạc) năm xưa, kỹ lưỡng nghĩ về nhân duyên của nhà Phật (vì sao nên nỗi).
Chờ được loan giao để nối dây đàn (kỳ đãi tới ngày triều đình trọng dụng lại, mình cũng như dây đàn đứt được nối lại) thì tâm hồn đã buồn tan nát, (biết đến bao giờ?)
Lúc gặp lại nơi từ biệt bạn bè năm xưa,
(Sẽ) là năm nào? (Khi nào mới về lại chỗ năm xưa mình đã từ biệt bạn bè. Tác giả không dùng chữ “trùng phùng” mà dùng chữ “trùng biệt” để ám chỉ trùng phùng)
Phỏng Dịch
Kiếp Lưu Đầy
Bẩy triều văn vật giang sơn cũ,
Nước biếc trời không một sắc mầu.
Lan can chớ tựa khơi tâm sự,
Thiên cổ tà dương đượm nỗi sầu.
Chính trị kinh đô chẳng có ta,
Cách sông nghe khúc Hậu đình hoa.
Thu đi thấp thoáng mùa còn nửa,
Đêm sắp về khuya bóng nguyệt xa.
Tóc xanh sao chẳng hóa hoa râm,
Bao nét ưu tư mặt lạnh câm.
Dạo khúc tỳ bà tìm ấm cúng,
Ngày vui quá khứ với tình thâm.
Ngồi đây nghiền ngẫm thuyết nhân duyên,
Hậu quả vai mang trước nhãn tiền?
Chờ được phục hồi hồn đứt đoạn,
Khi nào trùng biệt bạn vong niên?
HHD 11-2020
***
Bản Dịch của Lộc Bắc
Giang Thần Tử
1-
Bẩy triều văn vật cựu giang san
Trời nước liền
Chớ dựa hiên
Từ xưa nắng tàn, chẳng gì hỏi Trường An
Lại cách Tần Hoài nghe khúc cũ.
Thu quá nửa
Đêm sắp tàn!
Làm sao tóc ta bạc chẳng lan
Xụ dung nhan
Gẩy dây đàn
Nhớ tiếng tỳ bà, kỹ lưỡng nghĩ nhân duyên
Chờ được keo loan ruột đà đứt
Ngày gặp lại
Năm nao gần?
2-
Bẩy triều văn vật nước non
Đất trời liền lạc, hiên son chớ kề
Nắng tà từ cổ đề huề
Trường An đừng hỏi, chốn quê một thời
Cách sông nghe khúc Tần Hoài
Thu đà quá nửa, đêm dài sắp qua!
Làm sao tóc chẳng nhuốm hoa
Nét mày xụ xuống tỳ bà tiếng lên
Nghe đàn gợi nhớ nhân duyên
Keo loan chờ nối, ruột bên đứt lìa
Trùng phùng tại chốn cách chia
Năm nao gần gũi đi về có nhau!?
Lộc Bắc
Jan21
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét