Tân Thiêm Thanh Dương Liễu Chi 新添聲楊柳枝 - Ôn Đình Quân

Ôn Đình Quân 溫庭筠 (812-870), vốn tên Kỳ 岐, tự Phi Khanh 飛卿, người Thái Nguyên thời Vãn Đường (nay thuộc tỉnh Sơn Tây), là cháu của tể tướng Ôn Ngạn Bác. Ông tinh thông âm nhạc, là một thi nhân tài tử mẫn tiệp, từ trẻ đã nổi danh thi từ nhưng thi không đỗ nên đi chu du đây đó. Từ của ông lời rất đẹp, phái Hoa gian liệt ông vào người đứng thứ nhất đời Đường. Tác phẩm của ông có Hán Nam chân cảo và Ác Lan tập, song đều tán lạc không còn.

1/ Tình yêu trường cửu của Ôn Đình Quân, cuối thế kỷ thứ 9:

Nguyên tác        Dịch âm

新添聲楊柳枝 Tân thiêm thanh Dương Liễu Chi*

井底點燈深燭伊 Tĩnh để điểm đăng thâm chúc y,
共郎長行莫圍棋 Cộng lang trường hành mạc vi kỳ.
玲瓏骰子安紅豆 Linh lung đầu tử an hồng đậu,
入骨相思知不知 Nhập cốt tương tư tri bất tri?

Chú giải.

* Lời mới thêm vào khúc Dương Liễu Chi: Tác giả đã viết một tổ thơ 8 bài thất ngôn tứ tuyệt với tựa đề Dương liễu chi, nay lại thêm bài này nữa không kể vào tổ thơ đó.

底 để: đáy, như thuỷ để 水底 đáy nước.
點 điểm: chấm, điểm.
燭 chúc: ngọn đuốc.
伊 y: y, hắn, anh ta, chị ta.
圍 vi: vây quanh, bao quanh.
棋 kỳ: cờ, bàn cờ.

** Hồng đậu:
Loài đậu mọc ở Lĩnh Nam, hạt màu đỏ, rất xinh, có thể làm kẹp cài đầu. Tích xưa có người chết ngoài thành, bên cây hồng đậu. Vợ chôn chồng xong, ngồi bên cây hồng đậu khóc thương cho tới chết. Nhân đó, người đời gọi cây hồng đậu tượng trưng cho tình yêu, hạt hồng đậu là hạt tương tư, đeo hạt hồng đậu để tỏ ra đang nhớ tới ai đó.

Dịch nghĩa

Lời mới thêm vào khúc Dương Liễu Chi

Dưới đáy giếng sâu có phản chiếu bóng hình em,
(Anh) Cùng em đi đường dài đừng vào ngõ cụt.
Hạt hồng đậu trên kẹp tóc sáng lung linh trên đầu,
Rõ ràng để nhớ nhau, phải không em?

Dịch thơ

Lời mới thêm vào khúc Dương Liễu Chi*

Đáy giếng đèn soi hình bóng em,
Cùng đi đường thẳng chớ đi xiên.
Lung linh hồng đậu** cài trên tóc,
Rõ mặt yêu nhau anh với em!

Con Cò

***

Nguyên tác:      Phiên âm:

新添聲楊柳枝 Tân Thiêm Thanh Dương Liễu Chi

溫庭筠             Ôn Đình Quân

井底點燈深燭伊 Tỉnh để điểm đăng thâm chúc y

共郎長行莫圍棋 Cộng lang trường hành mạc vi kỳ

玲瓏骰子安紅豆 Linh lung đầu tử an hồng đậu

入骨相思知不知 Nhập cốt tương tư tri bất tri

Dị bản:

Bài tứ tuyệt bên trên là Thủ 2 của bài Nam Ca Tử Từ Nhị Thủ 南歌子詞二首 đăng trong Ngự Định Toàn Đường Thi. Bài thơ còn có một tựa khác là Tân Thiêm Thanh Dương Liễu Chi 新添聲楊柳枝 và được khắc bản trong nhiều sách qua các thời đại:

· Ôn Phi Khanh Thi Tập Tiên Chú - Đường - Ôn Đình Quân 溫飛卿詩集箋注-唐-溫庭筠

· Vân Khê Hữu Nghị - Đường - Phạm Sư 雲谿友議-唐-范攄

· Đường Nhân Vạn Thủ Tuyệt Cú Tuyển - Tống - Hồng Toại 唐人萬首絕句選-宋-洪遂

· Hoa Thảo Đọt Biên - Minh - Trần Diệu Văn 花草稡編-明-陳耀文

· Từ Uyển Tùng Đàm - Thanh - Từ Cầu 詞苑叢談-清-徐釚

· Ngự Định Toàn Đường Thi - Thanh - Thánh Tổ Huyền Diệp 御定全唐詩-清-聖祖玄燁

Tất cả các sách đều có chữ điểm點 trong câu 1 khắc dưới dị thể 㸃 không tìm thấy trong từ điển hiện hành.

Ghi chú:

Nam Ca Tử: một ca khúc thời Đường với giai điệu giọng nam

Thâm chúc: nến/đuốc thâm sâu, dặn dò sâu sắc, ngụ ý sâu sắc

Y: đại danh từ - bạn, em, anh

Trường hành: đi đường xa, một hành vi cao quý, một trò chơi bình dân thời Đường

Vi kỳ: cờ vây, một trò chơi của người Trung Hoa. Đồng âm “vi kỳ” còn có nghĩa là trái ký, lở hẹn

Linh lung: tinh xảo, tinh tế, rõ ràng

Đầu tử: con xúc xắc có 6 mặt, mỗi mặt được khắc 1 đến 6 lõm tròn, mặt 1 và 4 sơn đỏ, các mặt còn lại sơn đen, các lõm đỏ được gọi là hồng đậu. Ban đầu, xúc xắc được làm từ đá quý, sau làm từ xương trắng.

Hồng đậu: tên gọi chung của hạt giống thực vật như cây đậu đỏ, có hột hình tròn, màu sắc tươi hồng, hình dạng đáng yêu, thường làm trang sức trên mái tóc phụ nữ. Các tác phẩm văn học thường được sử dụng hồng đậu để tượng trưng cho tình yêu hoặc tương tư. Bài thơ Tương Tư của Vương Duy cho biết Hồng đậu sinh nam quốc (Lĩnh Nam?)

Nhập cốt: các chấm đỏ trên xúc xắc ăn xâu vào xương ẩn dụ cho tương tư thấm vào xương cốt.

Tương tư: tình cảm nhớ thương mà không gặp nhau được

Tri bất tri: có biết chăng, nhấn mạnh ý nghĩa câu kết

Dịch nghĩa:

Tân Thiêm Thanh Dương Liễu Chi Mới Thêm Vào Khúc Dương Liễu Chi Tỉnh để điểm đăng thâm chúc y Em thắp đèn dưới đáy giếng để sâu sắc dặn dò chàng,

Cộng lang trường hành mạc vi kỳ Cùng chàng trước hành trình (cuộc sống) dài lâu, chàng đừng quên ngày về.

Linh lung đầu tử an hồng đậu Rõ ràng hồng đậu đã ăn sâu vào xúc sắc,

Nhập cốt tương tư tri bất tri Chàng biết chăng, tình yêu em dành cho chàng đã thâm nhập vào xương cốt em.

Bình luận:

Dùng lời người phụ nữ, Ôn Đình Quân viết một bài thơ tình bốn câu ngắn ngủi, tỏ tình cảm sâu đậm của người phụ nữ với tình lang. Bài thơ sâu sắc, dùng nhiều nhiều kỹ thuật từ ngữ như:

· ẩn dụ (hồng đậu chỉ lõm đỏ trên xúc xắc, tương tư)

· đồng âm, đồng từ, khác nghĩa (thâm chúc, trường hành)

· đồng âm, khác từ, khác nghĩa (vi kỳ),

· cụm từ cùng nghĩa (tỉnh để điểm đăng=thâm chúc, đầu tử an hồng đậu= nhập cốt tương tư) làm người đọc thoáng qua thấy khó hiểu nếu không muốn nói là không hiểu chính xác được nghĩa.

Nhưng nếu để chút thời giờ tìm hiểu tất cả các thủ pháp hài âm song quan trong bài thơ, ta sẽ thấy nó thâm thúy, hàm súc, và vô cùng ý vị.

Trong câu 1, thâm chúc nghĩa đen đuốc/ nến thâm sâu gần như cùng nghĩa với tỉnh để điểm đăng=đèn sâu dưới đáy giếng. Theo từ điển 全站搜索 (zdic.net), thâm chúc còn có nghĩa là ngụ ý sâu sắc 寓意深遠, sâu sắc khó lường 寓意深長…Ở đây phương pháp tu từ hài âm được sử dụng để viết về người phụ nữ dặn dò tình lang (Âm hài thâm chúc, thử xử dụng đích thị hài âm song quan đích tu từ thủ pháp, tả nữ tử “thâm chúc” tình lang 音諧深囑, 此處用的是諧音雙關的修辭手法, 寫女子”深囑”情郎. In the term deep exhortation, the rhetoric/melodic technique of homophonic/harmonic pun is used here to write a woman's "deep exhortation" to lover.)

Câu 2 với bốn chữ cộng lang trường hành cho biết nàng mới chia tay và có lời nhắn nhủ chàng đừng quên ngày về. Theo 长行的解释|长行的意思|汉典“长行”词语的解释 (zdic.net), trường hành có 2 nghĩa: đi dài lâu và một trò chơi bình dân thời Đường. Trong bài thơ này, Ôn Đình Quân dùng cả hai nghĩa. Cũng trong câu 2, vi圍 kỳ棋=trò chơi cờ vây. Thi nhân lại dùng đồng âm vi kỳ để dặn dò người yêu đừng quên ngày về, đừng lỗi hẹn, vi違=trái, kỳ期= kỳ hẹn.

Câu 3 nói hồng đậu (lõm đỏ) ăn sâu vào hột xúc xắc làm bằng xương khác chi nghĩa câu 4 khi tương tư đã nhập vào xương cốt nàng. 

Trong câu 4, có thể nói là nội tâm của nàng đã đạt tới giới hạn tột cùng, làm cho người đọc cảm nhận được tình yêu sôi động của người phụ nữ đa tình muốn chia sẻ tình cảm cùng chồng khi hỏi: Chàng có biết không (tri bất tri)? Thâm tình cùng với tương tư khắc cốt ghi tâm của nàng, được nhiều người yêu thích dùng để biểu đạt tình ý của chính mình.

Bài thơ kết thúc ở đây, nhưng tình yêu chân thành và nóng bỏng trong trái tim người phụ nữ vẫn còn đó. Phải chăng nam tử nào cũng thích có một phụ nữ yêu thương mình như thế!

Dịch thơ:
Dương Liễu Chi Từ

Thắp đèn đáy giếng dặn dò chàng,
Phải nhớ ngày về chớ muộn màng,
Hồng đậu ăn sâu vào xúc xắc.
Thấu xương có biết thâm tình nàng.

Song of the Willow Branch by Wen Tingjun

Lighting the lamp at the bottom of the well, I am with you on the long journey and deeply exhort you not to forget the return date.
The red dots are engraved in the dices like my love for you is deeply engraved in my bones.

Phí Minh Tâm
***
Mới Thêm Vào Bài Dương Liễu Chi

Đáy giếng in hình lửa đuốc bay,
Cùng anh sánh bước, tránh cờ vây,
Hồng đậu long lanh trên mái tóc,
Xương khắc tương tư, anh có hay.

Bát Sách.
(25/03/2022)
***

Hãy Cứ Rong Chơi, Thiếp Vẫn Chờ

Tình quân hỡi trăng soi đáy nước
Cuộc giải khuây đánh cược cờ vây
Dẫu cho chàng đó thiếp đây
Vẫn chim liền cánh, vẫn cây liền cành

I'm still waiting

My ardent love for you
Sheds light on the bottom of the well
While you indulge in gambling and entertainment
We're apart but inseparable
Like birds with wings and trees with branches

Yên Nhiên
***

Lời Mới Thêm Vào Khúc Liễu Chi

1-
Đáy giếng nến cô chiếu dáng hình
Đường quang chung bước tránh u minh
Lung linh đậu đỏ trâm cài tóc
Khắc cốt ghi tâm tình hỡi tình!

2-
Phòng khuya thắp nến dặn dò nghe
Chung sống dài lâu nhớ lối về
Xúc xắc tràn trề tâm sắc đỏ
Lậm tim, xương buốt nỗi đam mê!

Lộc Bắc
Mars22
***
Lời Mới Thêm Vào Khúc Dương Liễu Chi*

Đáy giếng thắp đèn dặn kỹ nhau,
Đường dài sóng bước hẹn về mau.
Rõ điểm hồng chìm xương xúc xắc,
Tương tư, có biết cũng thâm sầu!!!!

Mỹ Ngọc 
Mar. 27/2022.