Xuân Nhật Tuý Khởi Ngôn Chí 春日醉起言志 - Lý Bạch

Đọc một bài thơ Đường tả một thi nhân nốc rượu như nước lã, ca hát như điên khùng rồi nằm lăn trên lan can mà ngủ thì đoán ngay thi nhân đó là Lý Bạch. Đỗ Phủ cũng nốc rượu như điên nhưng khi say thì rên rỉ, than thở, chửi đời. Lý Thương Ẩn cũng nốc rượu không kém nhưng khi say thì chỉ muốn liều mình như gục mặt xuống đường mương. Bạch Cư Dị thì chỉ chuốc rượu người khác, còn mình thì uống cầm chừng. Tác phong say rượu của những thi sĩ khác cùng thời thì không có gì đáng nói: chỉ uống sơ sơ khi thù tiếp bạn bè hoặc để giải khuây.

Bài Xuân Nhật Túy Khởi Ngôn Chí dưới đây là một con ma men đã vô tình tố cáo tung tích của chủ nó (Lý Bạch).

Nguyên tác       Dịch âm

春日醉起言志 Xuân Nhật Túy Khởi Ngôn Chí

處世若大夢 Xử thế nhược đại mộng

胡為勞其生 Hồ vi lao kỳ sinh

所以終日醉 Sở dĩ chung nhật túy

頹然臥前楹 Đồi nhiên ngoạ tiền doanh

覺來眄庭前 Giác lai miện đình tiền

一鳥花間鳴 Nhất điểu hoa gian minh

借問此何時 Tá vấn thử hà nhật

春風語流鶯 Xuân phong ngữ lưu oanh

戚之欲歎息 Cảm chi dục thán tức

對酒還自傾 Đối tửu hoàn tự khuynh

浩歌待明月 Hạo ca đãi minh nguyệt

曲盡己忘情 Khúc tận dĩ vong tình

Chú giải:

Hồ vi: làm chi.

Đồi nhiên: lăn ra.

Doanh: hiên nhà.

Miên, miến: ngó nhìn.

Tả vấn: hỏi thầm.

Cảm chi: xúc động trước cảnh ấy.

Đãi: chờ, đợi.

Dịch thơ

Ngày Xuân Say Nói Chí Mình

Thế sự như mộng lớn

Hơi đâu mà nhọc thân

Say cho ngày tiêu hết

Ra hiên mái ngủ lăn

Tỉnh dậy nghe sân trước

Khóm hoa chim hót vang

Tự hỏi ngày mấy nhỉ?

Lời oanh trong gió xuân

Tức cảnh sinh cảm khái

Nghiêng bình rót đầy tràn

Hát vang chờ trăng tỏ

Bài dứt phiền tiêu tan

Lời bàn:

Tất cả những bài thơ say của Lý Bạch đều tuyệt tác. Tương Tiến Tửu đứng riêng một cõi như đã nói lần trước.

Những bài thơ say kế tiếp cũng thuộc hàng siêu việt (chỉ thua Tương Tiến Tửu). Chúng bạt mạng, bất cần hư danh, bất cần đời. Âm điệu lè nhè mà không nhảm nhí. Lý luận một chiều mà vẫn thâm thúy. Đúng là luận điệu của một nho sĩ trong cơn say. Thật là tuyệt diệu.

Phụ bản

(Nhái bài Xuân Nhật Túy Khởi Ngôn Chí Chí của Lý Bạch)

Ngày Xuân Say Khướt

Thế sự như ác mộng

Hơi đâu mà thở than

Say cho ngày tiêu hết

Nằm xuống thảm ngủ lăn

Tỉnh dậy nghe chim hót

Xuân lấp ló ngoài sân

Hỏi: Việt Tàu hữu nghị?

Hay giành giựt biển Nam?

Nhìn cuộc cờ xoay hướng

Nghiêng bình rót đầy tràn

Hát vang chờ cơ hội

Bài dứt sầu tiêu tan

Con Cò

***

Ngày Xuân Say Tỏ Chí Mình

Cõi đời như mộng lớn.

Sao lại khổ tồn sinh?

Cả ngày luôn say khướt

Nằm lăn trước hiên đình

Tỉnh dậy nhìn ra sân

Giữa hoa hót một mình

Xin hỏi ngày nào vậy,

Xuân gió líu lo oanh?

Cám cảnh muốn than thở

Trước cảnh tự nghiêng bình

Hát lớn chờ trăng sáng

Ca xong cũng cạn tình!

Lộc Bắc

***

Nguyên Tác:   Phiên Âm: Dịch Thơ:

春日醉起言志 Xuân Nhật Tuý Khởi Ngôn Chí Nói Chí Mình

李白                 Lý Bạch

處世若大夢 Xử thế nhược đại mộng Nếu đời giấc mộng to

胡為勞其生 Hồ vi lao kỳ sinh? Vì sao nhọc lắng lo

所以終日醉 Sở dĩ chung nhật túy Cả ngày say be bét

頹然臥前楹 Đồi nhiên ngọa tiền doanh Trước hiên ngủ lăn bò

覺來盼庭前 Giác lai miện đình tiền Thức dậy nhìn ra cổng

一鳥花間鳴 Nhất điểu hoa gian minh Giữa hoa chim líu lo

借問此何時 Tá vấn thử hà thì? Tự hỏi ngày nào đó

春風語流鶯 Xuân phong ngữ lưu oanh Gió xuân tiếng oanh hò

感之欲嘆息 Cảm chi dục thán tức Cảm xúc thở dài vắn

對酒還自傾 Đối tửu hoàn tự khuynh Rót thêm một chén to

浩歌待明月 Hạo ca đãi minh nguyệt Hát vang chờ trăng sáng

曲盡已忘情 Khúc tận dĩ vong tình Quên hết nỗi dày vò.

Vài sách có mộc bản bài thơ:

Lý Thái Bạch Văn Tập - Đường - Lý Bạch 李太白文集-唐-李白

Lý Thái Bạch Tập Chú - Đường – Lý Bạch 李太白集注-唐-李白

Lý Thái Bạch Tập Phân Loại Bổ Chú - Đường - Lý Bạch 李太白集分類補註-唐-李白

Đường Văn Túy - Tống - Diêu Huyễn 唐文粹-宋-姚鉉

Thạch Thương Lịch Đại Thi Tuyển - Minh - Tào Học Thuyên 石倉歷代詩選-明-曹學佺

Ngự Định Toàn Đường Thi Lục - Thanh - Từ Trác 御定全唐詩錄-清-徐倬

Ngự Định Toàn Đường Thi - Thanh - Thánh Tổ Huyền Diệp 御定 全唐詩-清-聖祖玄燁

Ngự Tuyển Đường Tống Thi Thuần - Thanh - Cao Tông Hoằng Lịch 御選唐宋詩醇-清-高宗弘曆

Ghi chú:

Xử thế: Sống trong thế giới loài người, tham gia vào các hoạt động chính trị hoặc xã hội.

Đại mộng: chỉ cuộc sống

Hồ vi: là gì và tại sao

Sở dĩ: nguyên nhân và lý do

Chung nhật: cả ngày, thời gian dài

Đồi nhiên: một cách tự nhiên, ngang tàng, phóng túng

Tá vấn: câu hỏi giả thiết

Hà thì: khi nào bày tỏ sự nghi ngờ

Phong ngữ: tiếng động của gió

Lưu oanh: loại chim oanh; chữ lưu流 gồm 3 chữ thủy氵, khứ去 và xuyên川, lưu là chảy xuyên như nước, uyển chuyển

Thán tức: thở dài

Đối tửu: đối mặt với rượ

Hạo ca: hát to

Khúc tận: kiệt sức

Vô tình: không có cảm xúc vui, giận, buồn, vui.

Dịch Nghĩa:

Ngày xuân say rượu tỉnh dậy nói chí mình

Nếu cõi đời giống như giấc mộng lớn

Thì sao lại mệt nhọc trong cuộc sống?

Vì vậy cả ngày ta say sưa

Nằm ngủ ì ngoài hiên

Khi tỉnh dậy nhìn qua sân

Thấy một con chim hót trong đám bông

Tự hỏi hôm nay là ngày nào?

Chim oanh lại hót trong gió xuân

Cảnh làm cảm xúc muốn thở than

Lại rót thêm rượu

Hát lớn tiếng chờ trăng lên

Hát xong quên hết nỗi ưu phiền.

The Best of Life Is But by Li Bai Translation by H.A. Giles

What is life after all but a dream ?

And why should such bother be made ?

Better far to be tipsy, I deem,

And doze all day long in the shade.

When I wake and look out on the lawn,

I hear midst the flowers a bird sing;

I ask "Is it evening or dawn ?"

The mango-bird whistles, "'Tis spring."

Overpowered with the beautiful sight,

Another full goblet I pour,

And would sing till the moon rises bright,

But soon I'm as drunk as before.

Phí Minh Tâm

***

Ngày Xuân Tỉnh Rượu Nói Chí Mình.

Đời tựa giấc chiêm bao,

Cần chi chuốc khổ vào.

Suốt ngày say bởi thế,

Ngoài cửa ngủ lăn nhào.

Tỉnh rượu nhìn sân trước,

Trong hoa chim sốn sao.

Hỏi thầm ngày tháng mấy?

Oanh đón xuân ồn ào.

Cám cảnh buồn day dứt,

Rượu ngon dốc cạn bàu.

Ca vang chờ nguyệt tỏ,

Hết hát, tình quyên mau.

Lục Bát:

Cuộc đời như giấc chiêm bao,

Hơi đâu đem khổ buộc vào tấm thân.

Suốt ngày rượu chẳng ngại ngần,

Dưới hiên say ngủ nằm lăn trước nhà.

Trên thềm tỉnh rượu nhìn ra,

Có con chim hót trong hoa ồn ào,

Hôm nay tự hỏi ngày nào?

Tiếng oanh sao lại lẫn vào gió xuân.

Cảnh làm cảm xúc thương thân,

Sẵn đây có rượu ân cần tận vui.

Hát to chờ ánh trăng soi,

Vừa xong khúc nhạc là vơi nỗi lòng.

Mỹ Ngọc.

May 6/2023.

***

Ngất Ngưởng Trời Xuân 

Nếu như thế tục cõi trần,

Đời như giấc mộng bần thần lớn lao.

Tội chi vất vả xiết bao ?

Mặc thây cuộc sống đảo chao khôn dừng.

Suốt ngày ta xỉn vô chừng,

Hàng hiên ngủ kỷ, không mùng gối chăn.

Khi choàng tỉnh giấc mê man,

Hoa viên nhìn thấy chim vàng líu lo.

Tự mình thắc mắc vẩn vơ:

Hôm nay đích thật là vô ngày nào ?

Xuân phong làn gió lao xao,

Tiếng oanh thánh thót giọng cao vút dài.

Cảnh quan vạn vật ai hoài,

Khiến ta xúc cảm thở dài ỉ ôi.

Chén quỳnh tay rót đầy vơi,

Giọng ca hào sảng mọc mời nguyệt lên.

Hát xong, phiền muộn vội quên,

Chí mình nhất quyết - chả nên trù trừ...

Khánh-Hưng

***

Ngày Xuân Say Rượu ... Quên Tình.

Trần gian như mộng ảo

Sao phải sống nhọc nhằn?

Thôi thì ta cứ xỉn

Lăn quay ngủ ngoài sân

Tỉnh dậy nhìn sau/trước

Nghe chim hót hoa chào

Giật mình hôm nay mấy ?

Oanh non ríu rít… nhào

Cảm xúc toan ngâm vịnh

Lại thèm rượu… nghiêng bình

Nghêu ngao chờ trăng sáng

Hát đoản khúc… quên tình

Lục Bát

Cuộc đời có khác cơn mơ

Nửa say nửa tỉnh ơ hờ mà vui

Nhìn kia! Ngày rụng tháng rơi

Sao không say khướt bên đồi ngủ say

Giật mình chim hót bên tai

Mai vừa rộ nở đắm say đất trời

Bình minh vừa mở cửa mời

Oanh non tập hót gió cời cành xao

Nắng xuân hồng thắm má đào

Bồ đào mỹ tửu nhấp vào ngất ngây

Nghêu ngao hát khúc trăng đầy

“Điệu Thanh Bình” dứt… tình này cũng buông

Kiều Mộng Hà

May10th2023

***

Xuân Nhật Tuý Khởi Ngôn Chí 

Bài này thuộc loại Ngũ Ngôn Cổ Phong, thay vì tứ tuyệt hay bát cú thì lại có tới 12 câu. Chữ thứ 2 trong câu 10, ÔC và anh Tâm viết chữ TỬU, nhưng những sách của Trần Trọng Kim, Trần Trọng San, Nguyễn Đức Lân thì viết chữ CHI như câu 9. Anh Tâm có thấy dị bản này không.?

Bài thơ cũng vui, tỏ được quan niệm sống của Lý, nhưng BS tự hỏi, nếu quanh năm say xỉn như vậy thì lấy tiền đâu mua rượu và nuôi vợ con? Hồ vi lao kỳ sinh thì ai chả muốn vậy: uống say khướt, tỉnh dậy nghe chim hót, không biết là ngày nào, lại rót rượu ra uống nữa, ca hát om sòm… đúng là sướng thật! BS vốn méo mó nghề nghiệp, thắc mắc sao Lý không bị bệnh chai gan? Lý thường uống rượu một mình: Nguyệt Hạ Độc Chước 4 bài, Xuân Nhật Độc Chước, và bài này nữa chỉ có Tương Tiến Tửu thì mới uống với bạn. BS thì lâu lâu mới say khi có dịp vui gặp bạn bè, một mình thì chưa bao giờ say cả.

 Ngày Xuân Tỉnh Rượu Tỏ Ý Mình.

Cuộc đời như giấc mộng,

Sao vất vả triền miên?

Cứ cả ngày say khướt,

Hồn nhiên khểnh trước hiên.

Tỉnh dậy thấy trước nhà,

Chim hót trong khóm hoa,

Thử hỏi ngày nào vậy?

Oanh trong gió xuân ca,

Cảm thương muốn than thở,

Chán chường rót rượu ra,

Hát vang chờ trăng sáng,

Hết khúc, tình bay xa.

Bát Sách.

***

Góp ý của Lộc Bắc:

Bàn thêm về dị tự chi 之 thay vì tửu 酒 của câu thứ mười trong các sách của Trần Trọng Kim, Trần Trọng San và Nguyễn Đức Lân.

Lộc Bắc tìm đọc trong sách Đường thi của thầy Trần Trọng San thì thấy ghi như sau:

戚之欲歎息, Cảm chi dục thán tức (9)

對之還自傾 Đối chi hoàn tự khuynh (10)

Trần Trọng San dịch nghĩa 2 câu này như sau:

Cảm xúc trước cảnh ấy ta muốn thở than.

Ở trước cảnh ấy ta vẫn còn rót rượu.

Và dịch vần như nhau:

Buồn lòng những muốn thở than

Thuận tay, vẫn cứ rót tràn mãi thôi

Ngẫm lại chữ chi 之 trong câu (10) cũng có lý vì phù hợp với tính phóng khoáng của Lý Bạch, lại vừa liền lạc về ý với câu thứ 9; câu 9 cảm xúc của tác giả là “muốn” (dục =欲) thở than, nhưng hành động lại theo bản tính của mình là rót rượu uống cho tiêu nỗi sầu.

Bèn đọc lại bài phỏng dịch của mình và sửa lại lời theo bản dẫn của Trần Trọng San:

Cám cảnh muốn than thở

Trước cảnh rượu nghiêng bình (LB)

***

Bài Cảm Tác:

Xứ mình trong tay nước người
Gì đây xoay sở một thời nhiễu nhương?
Chẳng ai thiết, chẳng ai thương
Cuộc đời khốn nạn còn đường nào đi
Bao năm nô lệ có ra gì!
Tương tàn huynh đệ đường đi tối mò
Rượu vò tiêu tán nỗi lo
Say mềm, say khướt mặc trò thế gian.

Đồ Cóc