Thính Vũ 聽雨 - Nguyễn Trãi

(Nguyễn Trãi)

Nguyên tác  Phiên âm: 

聽雨            Thính Vũ

寂寞幽齋裏 Tịch mịch u trai lý 

終宵聽雨聲 Chung tiêu thính vũ thanh

蕭騷驚客枕 Tiêu tao kinh khách chẩm

點滴數殘更 Điểm trích sổ tàn canh

隔竹敲窗密 Cách trúc xao song mật

和鐘入夢清 Hòa chung nhập mộng thanh

吟餘渾不寐 Ngâm dư hồn bất mị

斷續到天明. Đoạn tục đáo thiên minh .

阮廌              Nguyễn Trãi 

Thể thơ: ngũ ngôn bát cú, trong Ức Trai thi tập. Thơ làm trong khi chưa thành đạt. 

Chú thích từ ngữ: 

Tịch mịch (寂寞): yên lặng. 

U (幽): vắng vẻ, tối tăm, sâu kín // cửu u 九幽: nơi âm phủ. 

U cư: 幽居: ở ẩn. U trai (幽齋): thư phòng vắng lặng, tối tăm. 

Lý (裏): phía trong 

Tiêu (宵): đêm. Trung tiêu: nửa đêm. Chung tiêu(終宵): suốt đêm, từ tối cho tới sáng. 

Thính (聽): nghe 

Tiêu tao (蕭騷): buồn bã, sầu não, tiêu điều. 

Chẩm (枕): gối nằm 

Trích (滴):dt là giọt nước, quyên trích 涓滴 : giọt nước tí tẹo// đt là nhỏ giọt. 

Sổ ( 數): số đếm, vài ba. 

Sổ nhật: vài ba ngày. 

Xao (敲): gõ, đập. Xao môn: 敲門 gõ cửa. 

Mật (密): kín, dày, đầy, rậm rạp, liền kín. Mật mật tằng tằng 密密層層: chập chồng liền kín. 

Ngâm dư (吟餘): sau khi ngâm xong. 

Mị (寐): ngủ 

Đoạn tục (斷續): đứt nối, mưa ngưng rồi tiếp tục lại. 

Dịch nghĩa: 

Nghe Mưa

Trong thư phòng, vắng vẻ tối tăm, 

Suốt đêm nghe tiếng mưa rơi 

Buồn áo não, làm kinh động gối khách,
Giọt mưa tí tách suốt mấy canh tàn.
Cách bụi trúc, tiếng khua nhặt đập vào cửa sổ,
Hòa lẫn với tiếng chuông vẳng vào trong giấc mộng.
Ngâm vịnh mãi rồi vẫn không ngủ được,
Nghe đứt nối cho đến trời bình minh. 

Lời bàn: 

Nguyễn Trãi 阮廌 (1380-1442) hiệu Ức Trai là một nhà thơ nổi tiếng cũng là một nhà chính trị tài ba. Ông là một đại công thần của nhà Lê ( Lê Lợi tức Lê Thái Tổ). Ông có công trong việc giúp Lê Lợi kháng chiến chống quân Minh từ 1418 cho tới lúc thành công 1428. Ông là một nhà chính trị tài ba giúp Lê Lợi đưa ra kế sách, vận động toàn dân đứng lên chống xăm lăng. Sau khi giành được độc lập (1428) ông viết bài Bình Ngô đại cáo ( 平吳大誥), thay lời Bình Định Vương Lê Lợi để tuyên cáo về việc giành chiến thắng trong cuộc kháng chiến chống quân Minh, khẳng định sự độc lập của nước Đại Việt. Đây được coi là bản Tuyên ngôn độc lập thứ hai của Việt Nam. Bình Ngô Đại Cáo là tác phẩm văn học với chức năng hành chính quan trọng đối với lịch sử dân tộc Việt Nam và là tác phẩm có chất lượng văn học cao. Thơ Nguyễn Trãi chủ yếu nằm trong Ức Trai Thi Tập, gồm 105 bài thơ chữ Hán, là một trong các tập thơ chữ Hán đặc sắc của Nguyễn Trãi, trong đó có 17 bài tồn nghi. Đa số các bài trong tập này là thơ thất ngôn bát cú; thất ngôn tứ tuyệt, ngũ ngôn, chỉ có 2 bài theo thể trường thiên là "Côn Sơn ca" và "Đề Hoàng ngự sử Mai tuyết hiên". Về sau thêm vào 234 bài thơ chữ Nôm, làm thành Quốc Ăm Thi Tập còn truyền tụng và lưu giữ cho tới ngày nay. 

“Thính vũ” là một bài thơ trữ tình được sáng tác trước khi cuộc kháng chiến thành công. Như vậy có thể nói bài nầy được sáng tác trước 1428. Bài thơ bộc lộ tâm trạng một cách sâu sắc. 

Cha của Nguyễn Trãi là Nguyễn Phi Khanh làm quan dưới triều nhà Hồ ( Hồ Hán Thương) giữ những chức vụ quan trọng. Năm 1407 quân Minh xăm lược nước ta, bắt Hồ Quý Ly giải về Tàu, Nguyễn Phi Khanh cũng cùng chung số phận. Khi đó Nguyễn Trãi chạy theo cha khóc lóc thảm thiết, đến Ải Nam Quan thì cha bảo Nguyễn Trãi hãy quay về Thăng Long tìm cách diệt giặc trả thù cho cha rữa hận cho nước, chứ theo khóc lóc mà làm gì? Ông nghe lời cha quay về lo chuyện phục thù. "Khi Bình Định Vương Lê Lợi về đánh ở Lỗi Giang Nguyễn Trãi xin đến yết kiến và lên bài sách Bình Ngô. Bình Định Vưng xem xong khen hay, dùng ông làm tham mưu. Ông giúp Bình Định Vương bày mưu định kế để lo sự bình định (Việt Nam Sử Lược của Trần Trọng Kim). 

Chính trong thời gian làm tham mưu cho Bình Định Vương mà Nguyễn Trãi đã sáng tác bài thơ "Thính Vũ" nầy. Bắt đầu là cảnh trời mưa, chàng trai trẻ Nguyễn Trãi hồi đó đã thức thâu đêm một mình trong phòng vắng, ở một lữ quán nào đó trên đường đi công tác bí mật, tránh sự dòm ngó của quân thù. Ông lắng nghe tiếng mưa rơi mà lòng rầu rỉ lo âu chuyện đời, việc nước. Trong thư phòng nhỏ lạnh lẽo, vắng lặng, tối tăm, nói lên nỗi cô đơn trống vắng giữa không gian u tịch mênh mông. Cảnh tượng mưa đêm, có tiếng gió lay xào xạc, tiếng tí tách trên tàu lá, trên mái tranh, trên khóm trúc là những hình ảnh rất thật có tác dụng xoáy vào tâm tư Nguyễn Trãi, một con người đang ôm ấp một hoài bão lớn. Tiếng mưa rơi cũng là tiếng lòng của tác giả đã chạm vào chốn sâu thẳm trong tim chứa đựng một ước mơ. 

Ta thấy cảm xúc trong ông thật đậm đà nhưng nóng bỏng tình yêu quê hương đất nước tưởng như tới cực độ, dồn nén trong lòng, vượt quá sự ức chế. Ông trằn trọc, lo âu, day dứt mong cho dứt cơn mưa nhưng sao mưa cứ mưa mãi mưa hoài suốt năm canh cho tới sáng hôm sau! Tiếng động của mưa gió làm ông giật mình không ngủ, phải chăng ông đang lo nghĩ tới ngày mai, biết bao giờ cuộc kháng chiến mới thành công? Ông lo lắng tự hỏi sao cơn mưa cứ kéo dài mãi, chẳng khác nào cuộc kháng chiến hiện tại đã trải qua gần 10 năm rồi ! Ông mong cho mưa chấm dứt tức cuộc kháng chiến thành công. 

Trong tiếng mưa, dường như có cả tiếng chuông chùa từ xa vọng lại. Tiếng chuông như động vào giấc mơ, làm nhà thơ bừng tỉnh. Một giấc mơ dấu kín trong lòng, của người đang thao thức, mong cho trời mau sáng. Tác giả tả tâm trạng của một người có chí khí lớn qua hình ảnh và âm thanh thật đặc sắc vừa gợi hình, gợi cảm vừa ẩn dụ sâu xa. Quả thật là một bài thơ hay, cô đọng ! 

Dịch thơ: 

1. Diễn dịch bằng thơ lục ngôn: 

Nghe Mưa

Trời tối thư phòng vắng lặng 
Suốt đêm nghe tiếng mưa rơi 
Áo não kinh hồn gối khách 
Giọt mưa tí tách chưa thôi 
Khóm trúc xạt xào cửa sổ 
Chuông ngân hòa mộng chơi vơi 
Ngâm vịnh không tròn giấc ngủ 
Mưa hoài tới sáng nào ngơi! 

Nguyễn Cang 

2. Diễn dịch bằng thơ thất ngôn: 

Nghe Mưa

Tối tăm phòng vắng, lặng êm đềm 
Mưa suốt năm canh chạnh ngóng thêm 
Buồn bã giật mình, lay gối khách 
Eo sèo mưa thấm, lạnh trời đêm 
Gió khua bụi trúc vang khung cửa 
Hòa tiếng chuông chùa khuấy mộng êm 
Ngâm vịnh trở trăn thao thức mãi 
Mưa đêm khoan nhặt sáng dần im!!! 

Nguyễn Cang 

3. Bản dịch:  

Nghe Mưa

Thư phòng vắng vẻ càng u-tịch, 
Thao thức nghe mưa tí tách ngoài. 
Phơn phớt gió lùa lay gối khách, 
Mưa rơi rả rích suốt đêm dài. 
Mở lòng tiếng trúc khua cùng gió, 
Hoà nhịp chuông ngân giấc mộng lay. 
Ngâm vịnh vẫn không sao ngủ được, 
Tiếng mưa thưa nhặt đến ban mai. 

Hương Lệ Oanh