Nguyên Hoà thập niên, dư tả thiên Cửu Giang quận tư mã. Minh niên thu, tống khách Bồn phố khẩu, văn thuyền trung dạ đàn tỳ bà giả, thính kỳ âm, tranh tranh nhiên hữu kinh đô thanh; vấn kỳ nhân, bản Trường An xướng nữ, thường học tỳ bà ư Mục, Tào nhị thiện tài. Niên trưởng sắc suy, uỷ thân vi cổ nhân phụ. Toại mệnh tửu, sử khoái đàn sổ khúc, khúc bãi mẫn nhiên. Tự tự thiếu tiểu thời hoan lạc sự, kim phiêu luân tiều tuỵ, chuyển tỷ ư giang hồ gian. Dư xuất quan nhị niên điềm nhiên tự an, cảm tư nhân ngôn, thị tịch, thuỷ giác hữu thiên trích ý, nhân vi trường cú ca dĩ tặng chi, phàm lục bách nhất thập lục ngôn, mệnh viết Tỳ bà hành.
Năm Nguyên Hoà thứ 10, ta về giữ chức tư mã ở quận Cửu Giang. Qua mùa thu năm sau, đêm ra tiễn khách bên bến sông Bồn, chợt nghe thuyền ai có tiếng đàn tỳ bà vọng lại. Nghe trong tiếng đàn thánh thót, âm vang điệu nhạc ở kinh đô. Bèn hỏi gốc gác. Người đàn bà trả lời rằng “Tôi vốn là con hát, quê ở Trường An, học đàn tỳ bà với hai danh sư Mục và Tào. Nay tuổi đã cao, nhan sắc tàn tạ, lấy chồng làm con buôn (thường theo thuyền buôn đi đây đi đó)”. Nghe vậy, cho dọn rượu ra đãi, xin nàng đàn lại cho nghe. Đàn xong cảm xúc vô vàn, nàng bèn kể lại cuộc đời mình từ lúc còn trẻ, vui sướng, cho tới lúc lưu lạc giang hồ khổ nhọc. Ta về đây làm quan đã được hai năm thanh thản yên ổn. Hôm nay nghe nàng nầy nói chuyện, cảm thương cho số phận lưu đầy! Bèn làm một bài thơ dài tặng nàng ta, gồm 616 chữ, gọi là Tỳ bà hành.
Diễn Nôm lời tựa:
Tỳ Bà Hành
Nguyên Hòa niên hiệu thứ mười
Ta về Tư Mã dưới trời Cửu Giang
Thu sau tiễn khách lên đàng
Thuyền ai đàn vẳng vọng sang tỳ bà
Kinh đô điệu nhạc kiêu sa
Lần tìm gạn hỏi gần xa rõ ràng
Thưa rằng: con hát Trường An
Mục, Tào sư phụ bảo ban dạy nghề
Tuổi cao, nhan sắc ê chề
Lấy chồng thương lái không về đã lâu
Nghe ra, dọn rượu giải sầu
Xin nàng đàn lại mấy câu tâm tình
Đàn xong cảm xúc vô minh
Nàng bèn kể chuyện đời mình truân chiên
Trẻ măng vui sướng đảo điên
Về già lưu lạc khắp miền khổ đau
Hai năm giáng chức qua mau
Bình yên, thanh thản ưu sầu nhạt phai
Nghe nàng giãi bạch hôm nay
Lại thương số phận lưu đày bấy lâu!
Trên thuyền giấy bút tuôn mau
Bài thơ dài dặc nhiều câu tặng nàng
Sáu trăm mười sáu chữ vàng
“Tỳ Bà Hành” tựa, ngổn ngang ân tình!
Sept21
***
Tỳ Bà Hành
Bến Tầm Dương đêm khuya tiễn khách
Lá phong rơi, lau lách buồn thiu
Người xuống ngựa, khách thuyền neo
Rượu nâng dợm uống, sáo-tiêu ước gì!
Buồn chia tay sông đẫm bóng trăng
Tỳ bà chợt vẳng mông lung
Chủ nhân nán lại, khách không lên đàng
Lần tiếng đàn tìm sang dò hỏi
Tỳ bà im, giọng nói ngại ngùng
Cập thuyền xin gặp khiêm cung
Thắp đèn, thêm rượu để cùng chung vui
Mời mọc mãi đáp lời lần lữa
Ôm tỳ bà che nửa mặt hoa
So dây, vặn trục vài ba
Dẫu chưa nên khúc, nghe ra hữu tình
Dây dây nhấn, thanh thanh có ý
Chẳng khúc nao đắc chí với đời
Cau mày gảy mãi không ngơi
Giãi bày tâm sự đâu đuôi ngọn ngành
Nhẹ nắn vuốt, chậm nhanh gảy tiếp
Đầu Nghê Thường, sau khúc Lục Yêu
Ào ào dây lớn mưa chiều
Nỉ non dây nhỏ riêng điều héo hon
Tiếng rào rào, nỉ non lẫn lộn
Châu nhỏ to rắc chốn ngọc bàn
Trong hoa oanh hót đùa vang
Ngập ngừng suối nước chảy tràn bãi khe
Suối đóng băng, đàn nghe ngưng bặt
Việc không thông đàn thoắt lặng câm
Sầu riêng u uẩn trong tâm
Vô thanh vượt trội thanh âm rộn ràng
Nước tung tóe vỡ tan bình bạc
Như kỵ binh dáo mác sáng ngời
Khúc xong vuốt giữa đàn; Thôi
Bốn dây lụa xé vang trời một phen!
Thuyền đông tây lặng yên tức khắc
Chỉ trăng thu vằng vặc giữa dòng
Trầm ngâm dắt phím đàn xong
Sửa sang y phục, thong dong nét mày!
Tự thưa thốt thiếp đây thành phố
Lăng Hà Mô nhà trọ kinh kỳ
Mười ba học được đàn tỳ
Giáo phường đệ nhất tiếng đi xa gần
Gảy hết khúc, thầy đàn cũng phục
Điểm trang xong, ấm ức Thu Nương
Ngũ Lăng trai trẻ tranh cuồng
Một bài khen thưởng cả rương lụa đào
Vành lược bạc, trâm đầu gõ vỡ
Quần lụa hồng, rượu ố đó đây
Năm nao cũng vậy vui vầy
Thu trăng, xuân gió hây hây an nhàn
Em đi lính, rồi tang dì chết
Nhan sắc tàn chiều hết, sớm đi
Trước nhà vắng vẻ ngựa xe
Về già mới được yên bề khách thương
Chồng tham lợi coi thường ly biệt
Đến Phù Lương mải miết mua trà
Cửa sông đơn độc lại qua
Quanh thuyền trăng sáng sương sa lạnh lùng
Giữa đêm khuya, trẻ trung nhớ lại
Khóc mộng nhòe má tái, nhạt son.
Tỳ bà nghe tiếng đã buồn
Lại thêm tâm sự nguồn cơn ngậm ngùi
Cùng luân lạc bên trời lận đận
Gặp gỡ nhau chẳng hẳn thân quen
Năm rồi từ biệt đế kinh
Lưu đầy ngọa bệnh bên thành Tầm Dương
Xứ hẻo lánh Tầm Dương không nhạc
Suốt cả năm đàn hát chẳng nghe
Sông Bồn đất thấp, nhiều khe
Lau vàng, trúc võ quanh hè gió đưa
Ở chốn đây sớm trưa nghe được:
Vượn hú buồn, quốc gọi máu văng
Xuân hoa nở. Thu ánh trăng
Thường thường uống rượu muộn mằn mình ta
Cũng chẳng thiếu sơn ca, thôn địch
Thật khó nghe cúc kích, ê a
Đêm nay nghe tiếng tỳ bà
Tựa nghe tiên nhạc âm ba rõ ràng
Xin nán lại dạo đàn một khúc
“Tỳ bà hành” sáng tác vì nàng
Lời cảm động, đứng tần ngần
Rồi ngồi xuống gẩy muôn phần luyến dây
Đàn buồn thảm, trước đây chưa cất
Thẩy bao người che mặt xót xa
Chiếu này ai khóc thiết tha?
Giang Châu tư mã lệ nhòa áo xanh!
Lộc Bắc
Sept21
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét