Bạch Cư Dị 白居易 (772-846) tự Lạc Thiên 樂天, hiệu Hương Sơn cư sĩ 香山居士 và Tuý ngâm tiên sinh 醉吟先生, người Hạ Khê (nay thuộc Thiểm Tây). Ông là thi nhân tiêu biểu nhất giai đoạn cuối đời Đường, là một trong những nhà thơ hàng đầu của lịch sử thi ca Trung Quốc. Ông xuất thân trong một gia đình quan lại nhỏ, nhà nghèo nhưng rất thông minh, 9 tuổi đã hiểu âm vận, mười lăm tuổi đã bắt đầu làm thơ. Ông chủ trương thơ phải gắn bó với đời sống, phản ánh được hiện thực xã hội, chống lại thứ văn chương hình thức. Ông thường nói: "Làm văn phải vì thời thế mà làm... Làm thơ phải vì thực tại mà viết, mục đích của văn chương là phải diễn đạt tình cảm của nhân dân”. Thơ ông mang đậm tính hiện thực, lại hàm ý châm biếm nhẹ nhàng kín đáo. Họ Bạch chủ trương thơ ca phải giản dị để dân chúng đều hiểu được; tình cảm, tư tưởng phải giàu tính nhân dân, nói được nỗi lòng của mọi người trước thế sự. Thơ ông rất trữ tình. Khi ông bị đi đày từ Tràng An đến Tây Giang, ba bốn ngàn dặm, dọc đường thấy trường học, chùa chiền, quán trọ, hồ sen… đều có đề thơ của mình.
Mỗi câu trong bài Chu Trung Dạ Vũ mang một yếu tố buồn. Chất buồn trong hai câu kết là trọng tâm của bài thơ.
Nguyên tác Dịch âm
舟中夜雨 Chu Trung Dạ Vũ
江雲暗悠悠 Giang vân ám du du
江風冷修修 Giang phong lãnh tu tu!
夜雨滴船背 Dạ vũ trích thuyền bối
夜浪打船頭 Dạ lãng đả thuyền đầu
船中有病客 Thuyền trung hữu bệnh khách
左降向江州 Tả giáng hướng Giang Châu.
Năm Nguyên Hòa thứ 10 (815) Bạch Cư Dị bị giáng chức và đổi đi làm tư mã Giang Châu.
Dịch thơ:
Trong Thuyền Mưa Đêm
Mây trên sông đen màu
Gió trên sông lạnh mau
Mưa gõ thuyền trên nóc
Sóng xô thuyền ngay đầu
Trong thuyền một khách bệnh
Bị biếm tới Giang Châu
Lời bàn
Lúc kết thúc bài này là lúc buồn nhất đời của Bạch Cư Dị nhưng ông vẫn chế ngự được nỗi đau, không đến độ trầm cảm như Đỗ Phủ. Một phần vì ông không nghèo như họ Đỗ và trong thời ông sống không nhiều giặc giã như thời Đường Minh Hoàng. Họ Bạch tả nỗi buồn của một người ngồi trong một con thuyền chở mình tới nơi an nghỉ (chưa phải nơi an nghỉ cuối cùng).
Câu 1:
Tả đám mây đen trên đầu; chưa buồn mấy…
Câu 2:
Tả gió lạnh thổi trên sông; cũng chưa buồn nhiều…
Câu 3:
Tả mưa gõ trên mui thuyền; bắt đầu buồn nhiều hơn…
Câu 4:
Tả sóng xô ngay mũi thuyền; dường như nỗi buồn đang sửa soạn dâng lên…
Câu 5:
Tạm ngừng tả buồn, để nói tới vai chính trong thuyền đang bệnh nặng, báo động nỗi buồn lớn nhất sắp tới…
Câu 6:
Nỗi buồn lớn nhất tới rồi: Tuổi già + bệnh nặng + cô đơn + bị biếm đi Giang Châu xa vạn dặm chờ chết = Ắt là buồn Nhất.
Bạch Cư Dị tả nỗi buồn bị biếm bằng bài thơ ngũ ngôn lục cú, trông thì đơn sơ, nhưng thực ra nó là một nỗi buồn tiệm tiến (buồn lớn dần tới khi không thể buồn hơn… ). Bái phục.
Tái bút:
Có vài dị bản đổi cụm từ dạ vũ (mưa đêm) thành vũ dạ (đêm mưa) nhưng ÔC vẫn đồng ý với Thi Viện với 4 chữ trong đầu đề Chu Trung Dạ Vũ vì những lý do sau đây:
Trong 4 câu đầu tác giá đã nhấn mạnh 4 chữ vân, phong, vũ, lãng trong 4 cụm từ giang vân (mây trên sông), giang phong (gió trên sông), dạ vũ (mưa trong đêm), dạ lãng (sóng trong đêm) mà ÔC đã dịch thoát trong bài dịch ngũ ngôn lục cú nguyên bản của họ Bạch.
Con Cò
***
Các Bài Dịch Khác:
***
Đêm Mưa Trong Thuyền
Mây sông tối sẫm màu
Gió sông thổi lạnh sao
Mưa đêm rơi tí tách
Sóng vỗ mũi thuyền chao
Trong thuyền có người ốm
Giáng chức trực Giang châu
Kiều Mộng Hà
Austin.3.2.24
***
Đêm Mưa Trong Thuyền.
Mây sông phủ ngút dài
Gió lạnh thổi tung bay.
Mưa đêm ngoài mái táp,
Sóng gió mũi thuyền lay.
Bên trong người mỏi mệt,
Đến Giang Châu lưu đầy.
Lục Bát.
Mây sông phủ kín mịt mù,
Gió sông lạnh lẽo vi vu từng hồi.
Mưa đêm trên mái đổ rơi,
Mũi thuyền gió táp sóng nhồi lắc lư.
Trong thuyền người mỏi mệt nhừ,
Giang Châu thẳng tới an cư lưu đầy.
Mỹ Ngọc
Mar. 2/2024.
***
Đêm Mưa Trong Thuyền
Bên sông mây vần vũ
Gió lạnh thổi vù vù
Mưa đêm rơi ào ạt
Sóng dập vỗ lắc lư
Trong thuyền người yếu mệt
Đày Giang Châu tít mù
Thanh Vân
***
Đêm Mưa Trong Thuyền
Mây sông tối mịt mù
Gió sông lạnh vi vu
Mưa đêm mui thuyền gõ
Sóng đêm dập thuyền đầu
Trong thuyền có khách bệnh
Bị giáng hướng Giang Châu
Mây sông đen sẫm mịt mù
Gió sông lạnh lẽo vi vu kinh người
Mưa đêm mui lá rụng rơi
Sóng đêm vùi dập đầy vơi mũi thuyền
Trong khoang khách bệnh triền miên
Một thân bị giáng hướng miền Giang Châu
Lộc Bắc
***
Trong Thuyền Mưa Đêm
Mây giăng xám, trên sông sương khép
Gió vi vu, lạnh khiếp kinh người
Mui thuyền rả rích mưa rơi
Sóng đêm vỗ mạn buồn ơi tháng ngày
Trong khoang người bệnh đèn lay
Một thân phụng mệnh lưu đày Giang Châu!
Kim Oanh
Mar 2024
***
Nguyên tác: Phiêm âm:
舟中雨夜-白居易 Chu Trung Vũ Dạ - Bạch Cư Dị
江雲暗悠悠 Giang vân ám du du
江風冷修修 Giang phong lãnh tu tu!
夜雨滴船背 Dạ vũ trích thuyền bối
風浪打船頭 Phong lãng đả thuyền đầu
船中有病客 Thuyền trung hữu bệnh khách
左降向江州 Tả giáng hướng Giang Châu.
Dị bản:
Tựa bài thơ theo sách của BCD là Chu Trung Vũ Dạ 舟中雨夜 (Đêm Mưa Trong Thuyền).
Sách của Huyền Diệp cho một dị bản trong câu 4, chữ dạ夜=đêm thay vì phong風=gió. Chữ phong風 nguyên thủy của BCD đầy đủ ý nghĩa, tuy nhiên dị bản chữ dạ夜 cân đối, đẹp về hình thức (giang江 trong câu 1 và 2, dạ夜 trong câu 3 và 4).
Bạch Hương San Thi Tập - Đường - Bạch Cư Dị 白香山詩集-唐-白居易
Bạch Thị Trường Khánh Tập - Đường - Bạch Cư Dị 白氏長慶集-唐-白居易
Ngự Định Toàn Đường Thi - Thanh - Thánh Tổ Huyền Diệp 御定全唐詩-清-聖祖玄燁
Ghi chú:
Du du: rộng lớn và xa xôi, lang thang, dằng dặc
Tu tu: từ tượng thanh chỉ âm thanh của gió và mưa
Phong lãng: gió và sóng trên mặt nước
Bệnh: ốm đau, mệt mỏi
Tả giáng: bị giáng/cách chức
Giang Châu: nằm trên sông Dương Tử, cách Trường An khoảng 1000 km hướng đông nam, nay là thành phố Cửu Giang 九江, tỉnh Giang Tây 江西
Dịch nghĩa:
Chu Trung Vũ Dạ Đêm Mưa Trong Thuyền
Giang vân ám du du Mây đen trên sông dằng dặc,
Giang phong lãnh tu tu Gió lạnh trên sông thổi vù vù.
Dạ vũ trích thuyền bối Mưa đêm nhỏ giọt hai hông thuyền,
Phong lãng đả thuyền đầu Sóng gió vỗ mũi thuyền.
Thuyền trung hữu bệnh khách Trong thuyền có người mỏi mệt,
Tả giáng hướng Giang Châu Bị lưu đày đi Giang Châu.
Dịch thơ:
Đêm Mưa Trong Thuyền
Trên sông mây dằng dặc,
Gió lạnh thổi triền miên.
Bên ngoài mưa thảnh thót,
Sóng gió vỗ đầu thuyền.
Bên trong người mệt mỏi,
Giang Châu tận nam biên.
Raining Night in the Boat by Bai Ju Yi
Dark clouds on the river floated in the distance,
Cold winds blew incessantly.
Rain drops hit the sides of the boat in the night,
Wind and waves battered its bow.
A tired traveller in the boat,
Was exiled to Jiang Zhou.
Phí Minh Tâm
***
Bài của ÔC, theo Thi Viện, là Chu Trung DẠ VŨ, theo anh Tâm thì là VŨ DẠ. BS tìm trong mấy cuốn sách mình có thì chỉ tìm được bài này trong sách của Khương Hữu Dụng và Chi Điền Hoàng Duy Từ, cả hai đều ghi DẠ VŨ. Và phân vân, không biết theo ai. Thôi thì MƯA ĐÊM hay ĐÊM MƯA thì cũng vậy thôi.Khi dịch thì Trong Thuyền Mưa Đêm, hay Trong Thuyền Đêm Mưa có gì khác nhau. Nhưng câu sau nghe có vẻ hợp lý hơn, nên BS ngả về phía anh Tâm.
# Du là xa vời, lo lắng, buồn phiền.
Du Du làm BS nhớ tới câu tống quân khứ hề tâm du du trong Chinh Phụ Ngâm của Đặng Trần Côn mà bà Đoàn Thị Điểm đã dịch là đưa chàng lòng dằng dặc buồn. Chữ dằng dặc này hay lắm.
# Tu là tu hành, tu sửa, cao, xa, lâu dài.
# Trích là giọt nước. Nếu động từ thì là nhỏ xuống, rơi xuống.
# Bối là lưng. Bối thuyền là mui thuyền.
Trong Thuyền Đêm Mưa
Mây sông tối âm u,
Trên sông gió lạnh lùa,
Mui thuyền mưa đêm nhỏ,
Đầu thuyền sóng đêm khua,
Trong thuyền có khách bệnh,
Biếm Giang Châu mút mùa…
Như đã nói ở trên, BS thích chữ dằng dặc để dịch du du. Tu tu là lâu dài, BS dịch là đằng đẵng cho có vẻ Việt Nam, mà phải theo thể lục bát:
Mây sông dằng dặc đầy trời,
Gió sông đằng đẵng lùa hơi lạnh về,
Mui thuyền mưa nhỏ tỉ tê,
Đầu thuyền sóng vỗ bốn bề xôn xao,
Trong thuyền có khách đang đau,
Bị đầy tới tận Giang Châu tít mù..
Bát Sách.
(Ngày 03/03/2024)
***
@ Phí Minh Tâm trả lời:
Bạch Cư Dị ghi chép đầy đủ thơ của ông trong hai bộ sách còn lưu truyền đến ngày nay. Do đó nếu có sai lầm thì do người ngày nay sai, không do thi nhân. Cả hai sách của BCD :
Bạch Thị Trường Khánh Tập - Đường - Bạch Cư Dị 白氏長慶集-唐-白居易
Bạch Hương San Thi Tập - Đường - Bạch Cư Dị 白香山詩集-唐-白居易
và các sách chữ Hán khác đều cho tựa bài thơ là Chu Trung Vũ Dạ.
Chỉ thấy tựa Chu Trung Dạ Vũ ở VN, nhưng trước sau lại không giống nhau khi dịch ra Việt ngữ sai là Trong Thuyền Đêm Mưa thay vì Trong Thuyền Mưa Đêm (nghe hơi chướng tai nhưng dịch đúng). pmt
***
Góp Ý Thêm:
Tựa đề Chu Trung Dạ Vũ chỉ xuất hiện trong các trang internet tiếng Việt. Có vài bài thơ dưới tựa đề "舟中夜雨=chu trung dạ vũ", do các thi nhân thời Tống, Minh và Thanh làm nhưng chỉ có độc một bài thơ dưới tựa đề 舟中雨夜=chu trung vũ dạ trong các trang tiếng Hán với tên tác giả là Bạch Cư Dị, cho dù họ Bạch cũng có làm một bài thơ dưới tựa đề 夜雨 không tả cảnh ban đêm hay cơn mưa mà lại nói về tình tương tư. Cụm từ 'dạ vũ' thông thường hơn trong thi văn Hoa Lục nên người đọc phải phân vân tại sao họ Bạch lại dùng 'vũ dạ'.
Theo luật văn phạm Tàu, chữ đứng sau của 雨夜 là danh từ và là chữ chính để suy ra nghĩa của câu theo ý tác giả. Và vì thế, cho dù toàn bài thơ tả cảnh mưa quanh thuyền trên sông, trọng tâm của bài thơ nằm trong chữ 夜=dạ và hàm ý tâm trạng/tương lai 暗悠悠=ám du du của thi nhân/chính trị gia họ Bạch, lần đầu tiên bị biếm ra khỏi Tràng An (左降向江州=tả giáng hướng Giang Châu) vì cá tính bộc trực của ông ta làm các quyền thần trong triều lo ngại rằng ông sẽ làm chìm thuyền công danh của họ.
舟=chu là hình tượng của cuộc đời của họ Bạch đang trôi nổi bồng bềnh trong bão táp triều đình. 修修=tu tu là cụm từ chỉ thanh (擬聲詞) diễn tả tiếng gió thổi ù ù và gợi ý những lời đồn đãi xôn xao trong triều.
Huỳnh Kim Giám
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét