Thất Lý Than Trùng Tống 七里灘重送 - Lưu Trường Khanh(Thịnh Đường)

(Kỷ niệm ngày giỗ thứ nhì của thi sĩ Hoàng Xuân Thảo)

Lưu Trường Khanh 劉長卿 (709-780) tự Văn Phòng 文房, người Hà Gian (nay là huyện Hà Gian, tỉnh Hà Bắc, Trung Quốc) đỗ tiến sĩ năm Khai Nguyên thứ 21, làm quan đến thứ sử Tuỳ Châu. Tác phẩm có Lưu Tuỳ Châu tập. Văn của ông thường bình đị, sáng sủa, trung thực và rất ít điển tích. Xin mời thường thức bài này.

Nguyên tá       Dịch âm

七里灘重送          Thất Lý Than Trùng Tống

秋江渺渺水空波 Thu giang diểu diểu thuỷ không ba,

越客孤舟欲榜歌 Việt khách cô chu dục bảng ca.

手折衰楊悲老大 Thủ chiết suy dương bi lão đại,

故人零落已無多 Cố nhân linh lạc dĩ vô đa.

Chú giải

灘 than: đất ven nước, bãi.

渺渺 diểu diểu: man mác, dài dằng dặc

空 không: trống, rỗng, cao lớn.

欲 dục: muốn

榜 bảng: cái mái chèo, chèo thuyền.

衰 suy: suy kém, trái lại với chữ thịnh

悲 bi: buồn, thương cảm.

老大 Lão đại: người bạn lớn tuổi nhất trong nhóm.

Thất lý than: là bãi sông dài bảy dặm, nước chảy xiết, đi lại rất nguy hiểm, nay ở phía tây huyện Nghiêm Lăng, tỉnh Chiết Giang. Vùng Chiết Giang là nước Việt thời Xuân Thu.

Dịch nghĩa

Lại tiễn đưa ở bãi sông bảy dặm

Nước sông thu man mác, sóng cao lớn,

Người khách đất Việt đã lên thuyền lẻ loi, phu chèo cất tiếng hát (thuyền chuẩn bị nhổ neo).

Bẻ một cành liễu khô héo, đưa cho bạn già cảm thương vô hạn (và tâm sự):

Bạn thân thiết mất dần chẳng còn bao nhiêu.

Dịch thơ

Lại tiễn đưa ở bãi sông bảy dặm

Sông thu man mác sóng cao to,

Khách Việt thuyền côi cất tiếng hò.

Bẻ nhánh dương gầy trao lão đại:

“Bạn xưa dần hết đệ âu lo”.

Lời bàn: 

Bài thất ngôn tứ tuyệt tả cảnh tiễn đưa của mấy người nước Việt thời Xuân Thu Chiến Quốc. Thủ tục tiễn đưa từ thời đó vẫn là bẻ tặng nhau cành liễu, chúc nhau bình an và hy vọng ngày gặp lại.

Trọng tâm của bài này nằm ở 2 câu cuối: bẻ cành liễu gầy trao cho bạn cao niên nhất (kêu bằng lão đại) và nói câu cảm động: “Bạn xưa gần hết đệ âu lo”.

Đầu tháng 6 năm 2021, khi nghe tin anh HXT Hoàng Ngọc Khôi tái nhập viện vì Covid 19, các anh em trong ban biên tập chúc anh chóng bình phục nhưng lòng buồn rầu âu lo… thế mà đầu tháng 6 năm nay đang chuẩn bị cái giỗ thứ nhì của anh rồi. Xin bấm vào link dưới đây để nghe lại Bobby Vinton hát bài Mr Lonely trong đó có hai câu “Tôi là một chiến sĩ, một chiến sĩ cô đơn, Xa nhà không do tôi mong muốn”. Kính chúc anh HXT, cựu y sĩ trung tá nhảy dù quân lực VNCH, cựu cố vấn diễn đàn LTCD thế kỷ 21, về với Chúa, vĩnh viễn không còn cô đơn nữa. Bobby Vinton - Mr. Lonely - YouTube

Lời bài hát

Lonely, I'm Mr. Lonely

I have nobody for my own

Now I am so lonely, I'm Mr. Lonely

Wish I had someone to call on the phone

Now I'm a soldier, a lonely soldier

Away from home through no wish of my own

That's why I'm lonely, I'm Mr. Lonely

I wish that I could go back home

Letters, never a letter

I get no letters in the mail

I've been forgotten, yes, forgotten

Oh, how I wonder, how is it I failed

Now I'm a soldier, a lonely soldier

Away from home through no wish of my own

That's why I'm lonely, I'm Mr. Lonely

I wish that I could go back home.

Dịch ra tiếng Việt

Cô đơn, tôi là người Cô đơn,

không có ai làm bạn với mình.

Tôi rất cô đơn, tôi là người cô đơn.

Ước gì có người gọi tôi qua điện thoại.

Tôi là một chiến sĩ, một chiến sĩ cô đơn,

xa nhà không do tôi mong muốn.

Đó là lý do tại sao tôi cô đơn, tôi là người cô đơn.

Tôi ước rằng tôi có thể trở về nhà.

Thư ư? không bao giờ có một lá thư;

tôi không nhận được thư trong hộp thư.

Tôi đã bị lãng quên, ừ, bị lãng quên.

Ồ, tôi tự hỏi làm thế nào tôi thất bại?

Bây giờ tôi là một chiến sĩ, một chiến sĩ cô đơn,

xa nhà không do tôi mong muốn.

Đó là lý do tại sao tôi cô đơn, tôi là người cô đơn.

Tôi ước rằng tôi có thể trở về nhà….

(Con Cò phỏng dịch.)

Con Cò

***

Lại Tiễn Đưa Ở Bãi Sông Bảy Dậm.

Sông thu sóng lớn chảy xa vời,

Khách Việt thuyền côi hát sắp dời.

Bẻ nhánh liễu gầy thương lão cả,

Người xưa ít ỏi cứ dần vơi.

Mỹ Ngọc phỏng dịch.

May 13/2023.

***

Nguyên tác: Phiên âm:

七里灘重送  Thất Lý Than Trùng Tống

劉長卿          Lưu Trường Khanh

秋江渺渺水空波 Thu giang miểu miểu thủy không ba

越客孤舟欲榜歌 Việt khách cô chu dục bảng ca

手折衰楊悲老大 Thủ chiết suy dương bi lão đại

故人零落已無多 Cố nhân linh lạc dĩ vô đa

Mộc bản trong các sách:

· Lưu Tùy Châu Tập - Đường - Lưu Trường Khanh 劉隨州集-唐-劉長卿

· Thủ Đường Nhân Tuyệt Cú - Tống - Hồng Mại 萬首唐人絕句-宋-洪邁

· Vạn Thạch Thương Lịch Đại Thi Tuyển - Minh - Tào Học Thuyên 石倉歷代詩選-明-曹學佺

· Ngự Định Toàn Đường Thi - Thanh - Thánh Tổ Huyền Diệp, Quyển 150 御定全唐詩-清-聖祖玄燁

· Ngự Định Toàn Đường Thi - Thanh - Thánh Tổ Huyền Diệp, Quyển 263 御定全唐詩-清-聖祖玄燁 cho dị bản với tựa Trọng Tống Tân An Lưu Viên Ngoại – Nghiêm Duy 重送新安劉員外-嚴維

Ghi chú:

Thất Lý than: một bãi sông dài bảy dặm, ở Nghiêm Lăng Sơn Tây, huyện Đồng Lư, tỉnh Chiết Giang; hai bên bờ là hai ngọn núi dựng lên vách đá, nước chảy xiết

Miểu miểu: mờ nhạt

Việt khách: khách từ nước Việt, ở miền nam Trung Hoa thời Xuân Thu, hoặc bất cứ khách nào từ nước ngoài

Cô chu: chiếc thuyền cô đơn

Bảng ca: bài hát của người chèo thuyền

Thủ chiết: người Trung Hoa ngày xưa có tục lệ bẻ cành liễu hay cành dương để tiễn người đi xa

Linh lạc: héo úa, suy xụp, ẩn dụ xa cách, chết

Dịch nghĩa:

Thất Lý Than Trùng Tống Lại Tiễn Đưa Ở Bãi Thất Lý

Thu giang miểu miểu thủy không ba Sông thu mờ nhạt, nước không gợn sóng,

Việt khách cô chu dục bảng ca Người khách Việt đã lên chiếc thuyền đơn độc, phu chèo cất tiếng hát.

Thủ chiết suy dương bi lão đại Tôi bẻ một cành dương khô héo, thương cảm tiễn đưa bạn già,

Cố nhân linh lạc dĩ vô đa Bạn thân thiết mất dần mất chẳng còn bao nhiêu người.

Dịch thơ:

Tiễn Đưa Ở Bãi Thất Lý

Sông thu mờ nhạt nước bình yên,

Tiếng hát như mời khách xuống thuyền.

Cành héo lòng thành thương tiễn bạn,

Bạn già thân thiết mất liên miên.

See off a Friend at Seven Mile Beach by Liu Chang Qing

Autumn river was hazy and the water was calm,

The Viet traveler got on the lonely boat as the boat master began to sing.

I picked a dried willow branch to say good bye to my sad old friend,

As lost dear old friends one by one, there were not too many left.

Phí Minh Tâm 

Góp Ý Cho Bài THẤT LÝ THAN TRÙNG TỐNG Của Lưu Trường Khanh.

***

Nhớ Hoàng Xuân Thảo

Sáng nay 14 tháng 5, 2023 ngày Mother’s Day, nhân đi dã ngoại ở Vasona County Park, Los Gatos, CA

Ngồi nhìn dòng nước chảy triền miên,

Lau sậy phất phơ, nhớ bạn hiền.

Lão đại đích danh Hoàng Xuân Thảo,

Thơ văn âm nhạc bậc thần tiên.

***

Phỏng dịch: 

Tiễn Đưa Trên Bãi Sông…

Sông thu man mác sóng nhô cao

Khách Việt ngùi trông phu hát chào

Chiết liễu chúc nhau trao lão trượng

Người thân bạn thiết có còn bao?

Lục Bát

Sông thu sóng nhấp nhô chào

Bùi ngùi Việt khách… phu cao giọng hò

Trao nhau cành liễu dặn dò

Đại huynh may mắn… đệ chờ tin vui

Kiều Mộng Hà

May15th2023

***

Nghĩa Tình Bằng Hữu

Đưa người tống tiễn bến sông,

Hút dài bảy dặm, cõi lòng miên man.

Vào mùa thu đổ lá vàng,

Muôn bề vắng vẻ, sóng hàng cuộn to.

Mái chèo, anh lái hát hò,

Đầu thuyền, khách Việt ơ thờ lẻ loi.

Ngắt nhành dương liễu héo rồi,

Cố nhân trao gởi cả trời luyến thương.

Bạn bè cặp sách chung trường,

Dần dà mất cả - chán chường còn bao?

Vấn vương bất tận thuở nao,

Tiếc thương vô hạn - xuyến xao thâm tình...

Khánh-Hưng

***

Thương Tiếc

(Tưởng Nhớ Giỗ 2 năm của Anh Hoàng Xuân Thảo)

Sông thu man mác nước lững lờ trôi

Phu chèo như cất giọng hát chào mời

Khách Việt xuống thuyền một mình đơn độc

Bẻ nhánh dương sầu lòng tiễn bạn tôi

Thân bằng cố hữu dần dần cách biệt

Thương tiếc khôn cùng…Rồi cũng xa thôi!

Kim Oanh

***

Cảm Đề

Tưởng Nhớ

Thầy Hoàng bỏ xứ viễn du

Tới Gia Nã Đại mùa thu vừa tàn

Binh đao, non nước vỡ tan

Tự do tìm tới tâm can rộn ràng

Tình nhà, nợ nước ngổn ngang

Ngoài đời sống mới thênh thang muôn chiều

Bỏ đời thơ gói nhiễu điều

Thiên thai nhả ngọc theo triều Liễu Trai

Đồ Cóc

***

(Tưởng nhớ huynh Hoàng Ngọc Khôi)

Thương tiếc huynh Hoàng Xuân Thảo
Nhớ nhiều huynh trưởng thật hiền hòa
Âm nhạc văn thơ nghệ thuật cao
Vẫn tính khiêm nhường luôn kín đáo
Tài năng nho nhả lẫn hào hoa

Cầu chúc huynh về nơi Chúa ngự
Người người thương tiếc biết là bao.

Thanh Vân

***

Góp ý:

Nhân ngày giỗ lần thứ hai của anh Hoàng Xuân Thảo sắp tới, ÔC đã chọn bài thơ của Lưu Trường Khanh rất hợp tình hợp cảnh làm BS rất thán phục, nhưng ÔC lại ghép với bài hát Mr Lonely của Bobby Vinton thì BS không đồng ý dù bài hát rất hay. Anh Khôi, bút danh Hoàng Xuân Thảo không bao giờ cô đơn cả, anh có bạn bè, đàn em ở khắp mọi nơi, đặc biệt là các thành viên của các diễn đàn tmg19 và LTCD 21.

Những chữ khó thì ÔC đã giải thích rồi, như Thất Lý than, diểu diểu, suy, bi…

BS muốn chú thích thêm vài chữ:

- Bảng là chèo thuyền, hay chỉ cái thuyền, mà bảng ca là tiếng kép, chỉ tiếng ca, tiếng hò của người chèo thuyền.

- Linh là mưa nhỏ, héo rụng; Linh Lạc là rơi rụng, chết (Dương hoa linh lạc uỷ thương đài)

BS thắc mắc về chữ Không. Chữ này có nhiều nghĩa: trống rỗng, uổng công, hão, bỏ không, hay không như tiếng Việt (Lai thị không ngôn khứ tuyệt tung) nhưng cũng có nghĩa là Cao, Rộng, Lớn. Vậy ở bài này phải dùng nghĩa nào?

Anh Tâm giải nghĩa không ba là không có sóng, ÔC theo Thi Viện cho là sóng lớn. Thất lý than là nơi nguy hiểm, chắc nước chảy xiết, sóng lớn thì có vẻ hợp lý hơn.

Lại Tiễn Đưa Ở Thất Lý Than

Sông thu man mác, sóng dâng trào,

Khách Việt thuyền côi, tiếng hát cao,

Bẻ nhánh liễu tàn thương bác cả,

Cố nhân rơi rụng chẳng còn bao.

Bát Sách.

(Ngày 15/05/2023)

***

Góp ý:

Chữ 空=không là một từ hài thanh, gồm bộ 穴=huyệt (hang động) và chữ 工=công với nghĩa nguyên thủy là trống rỗng; các nghĩa mở rộng nói về trời hay Phật lý cũng chỉ có nghĩa đó. Đặng Thế Kiệt cho nó nghĩa 'cao' trong câu 海闊天空=hải khoát thiên không nhưng đó là cương ẩu vì các trang chữ Hán đều nói thành ngữ đó có nghĩa rộng/mênh mang như trời, biển.

Ngoài bài thơ Thất Lý Than này. Lưu Trường Khanh còn có bài thơ 送李校書 適越謁杜中丞 (tống Lý giáo thư Thích Việt yết Đỗ trung thừa; không có trong Thi Viện) dùng ba chữ 水空波:

江风处处尽 giang phong xứ xứ tận

旦暮水空波 đán mộ thủy không ba

搖落行人去 diêu lạc hành nhân khứ

雲山向越多 vân san hướng việt đa

陳蕃淵吹待 trần phiền uyên xuy đãi

謝客枉帆過 tạ khách uổng phàm quá

相見耶溪路 tương kiến da khê lộ

逶迤入薜蘿 uy dĩ nhập bệ la

và điểm đặc biệt về ba chữ 水空波 là người Tàu (thời nay!) cũng không hiểu chúng có nghĩa gì vì đã có người hỏi nhưng không có ai trả lời! Thi Viện lấy nghĩa sóng lớn từ một trang về bài Thất Lý Than cho các nghĩa hồng ba (洪波) hay đại ba (大波) nhưng trang cho bài Tống Lý giáo thư thì lại cho nghĩa trống rỗng hay không có sóng.

Thất Lý than còn có tên Thất Lý lại (七里瀨), Thất Lý lang (七里泷) và Tiểu Tam Hạp (小三峡) là khúc sông Phú Xuân giang (富春江) của sông Tiền Đường ở Chiết Giang chảy giữa hai rặng núi và các tên 濑, 泷 (nước chảy xiết) gợi ý là có khi nước chảy xiết (trong mùa gió mùa cuối hạ) nhưng hình tượng này không hợp với hai chữ 渺渺=miểu miểu (mênh mang, mơ hồ), vì tác giả tiễn bạn (严维=Nghiêm Duy, ẩn cư ở núi Đồng Lư gần Thất Lý than) mùa thu mù sương, lúc nước nguồn chưa đổ xuống và vì thế mới thấy được 灘=than/bãi đất ven sông, thay vì thấy sóng.

Có nhiều thi/văn/họa sĩ bị khúc sông này quyến rũ nhưng vì nó mang nhiều tên, ít người biết là đang nhìn/đọc một khung cảnh.

Huỳnh Kim Giám

***

Phí Minh Tâm tiếp:

Cám ơn anh Giám đã giải thích dùm tôi vì sao tôi không dịch thủy không ba là nước sóng to trong câu 1 mà lại dịch là nước không gợn sóng cho phù hợp với miểu miểu vào thu khi chưa mưa nhiều.

Tôi cũng thấy có nơi cho khách được tiễn là Nghiêm Duy, nhưng không được thuyết phục cho lắm. Việt khách cho biết là khách ở xa không phải trong vùng, nên mới bi thương. Có thể nào khách đây là Linh Triệt, cũng là bạn của Lưu ở Việt Trung, Chiết Giang?

Ngư Định Toàn Đường Thi Quyển 263 còn cho bài thơ có thể là của Nghiêm Duy, một thi nhân có gần 70 bài được ghi nhận. 

Phí Minh Tâm

***

Lộc Bắc tiếp:

Phỏng dịch bài Thất Lý Than Trùng Tống của Vương Xương Linh:

Lại Đưa Ghềnh Bảy Dặm

Sông thu man mác nổi ba đào

Khách Việt thuyền cô, lái hát chào

Tay ngắt liễu khô buồn lão đại

Cố nhân tan tác chẳng còn bao!

Trong lúc tìm tài liệu để tưởng nhớ “đại ca” tình cờ đọc được một bài thơ chữ Hán của một nhà thơ người Hàn Quốc.

Đây là một trong năm bài thơ trong tập kỷ hành Vãng ngũ Thiên Trúc quốc truyện 往五天竺國傳 của Hye Jo. Hye Jo 혜초 (704-787) tên chữ Hán là Tuệ Siêu 慧超. Ông là cao tăng nước Silla, Hàn Quốc. Bài thơ trên được viết khi Hye Jo còn cư trú tại chùa Nalanda (Na lạn đà) nổi tiếng ở Ấn Độ. Tại đây, trong thời gian học Phật pháp, ông ở cùng với một nhà sư người Hán. Nhà sư ấy đã qua đời ở chùa này. Hye Jo viết bài thơ này để tưởng nhớ người bạn đồng đạo. (Thi viện)

Thấy bài này thích hợp nên chọn dịch để tưởng niệm nhân ngày giỗ lần thứ nhì của anh cố vấn Hoàng Ngọc Khôi.

哀北天竺那揭羅耶寺漢僧死 Ai Bắc Thiên Trúc Na Yết La Gia tự Hán tăng tử

故里燈無主， Cố lý đăng vô chủ,

他方寶樹摧。 Tha phương bảo thụ thôi.

神靈去何處， Thần linh khứ hà xứ,

玉貌已成灰。 Ngọc mạo dĩ thành khôi.

憶想哀情切， Ức tưởng ai tình thiết,

悲君願不隨。 Bi quân nguyện bất tuỳ.

孰知鄉國路， Thục tri hương quốc lộ,

空見白雲歸。 Không kiến bạch vân quy.

Phỏng dịch:

Tiếc Thương

Chốn cũ đèn vô chủ

Tha hương gẫy nhánh đời.

Thần linh đâu mất biệt?

Mặt ngọc hóa tro hôi

Tưởng nhớ lòng như cắt

Tiếc thương nguyện ước rời.

Đường xưa ai có biết?

Chỉ thấy trắng mây trôi!

Lộc Bắc

Mai23