Hiếu khách là một trong những đức tính mà các thi hào Thời Đường thường ca ngợi. Rượu là món không thể thiếu trong việc thực hiện lòng hiếu khách, kế đến mới tới thịt, cá, sơn hào hải vị. Lý Bạch còn gài cả sầu tha hương vào lòng hiếu khách. Sầu tha hương lồng trong rượu Lan Lăng Uất Kim là linh hồn của con yêu tinh Khách Trung Tác dưới đây.
Nguyên tác Dịch âm
客中作 Khách Trung Tác
蘭陵美酒鬱金香 Lan Lăng mỹ tửu Uất Kim hương,
玉碗盛來琥珀光 Ngọc uyển thịnh lai hổ phách quang.
但使主人能醉客 Đãn sử chủ nhân năng tuý khách,
不知何處是他鄉 Bất tri hà xứ thị tha hương.
Lan Lăng: Tên đất ở phía đông huyện Dịch, tỉnh Sơn Đông, nơi nổi tiếng có rượu ngon.
Dịch nghĩa
Rượu ngon đất Lan Lăng thơm mùi hoa uất kim,
Đựng trong chén ngọc sáng màu hổ phách.
Nếu như chủ nhân biết làm cho khách say,
Thì còn biết nơi nào là tha hương.
Dịch thơ
Thơ Làm Nơi Đất Khách
Uất Kim rượu qúy đất Lan Lăng
Chén ngọc khoe màu hổ phách sang
Nếu thấy chủ nhân ham chuốc rượu
Khách không còn biết tới tha hương!
Lời bàn
Bài thơ ngẫu hứng ca ngợi lòng hiếu khách của khổ chủ không quen biết. Tha hương mà được chủ nhân lạ mặt ân cần chuốc rượu cho say thì khách tha hương không còn cảm thấy mình tha hương nữa. Tuyệt cú mèo!
Con Cò
***
Các Bài Dịch Khác:
Làm Tại Quê Người.
Lan Lang rượu quý uất kim mời,
Chén ngọc nâu vàng óng ánh tươi.
Chủ khách ân cần say túy lúy,
Còn đâu nhớ tới cảnh quê người.
Mỹ Ngọc
Dec. 4/2022.
***
Thơ Làm Nơi Đất Khách
1- Đường luật:
Lan Lăng rượu quý nghệ thơm hương
Chén ngọc đong đầy rực ánh quang
Nếu chủ có tài mời khách sỉn
Chẳng nơi nào thể gọi tha hương!
2- Lục bát:
Lan lăng rượu quý nghệ hương
Hào quang chén ngọc mến thương rót đầy
Chủ nhân chiều khách đến say
Tha hương cũng nhận nơi này làm quê!
Lộc Bắc
***
Bài này thì có lẽ ai thích thơ Đường đều biết, nhưng BS lúc nào cũng thắc mắc, vì Uất Kim Hương là tên Việt Nam của hoa Tulipe, không có mùi thơm, nhờ anh Giám mò giùm mới hiểu, uất kim hương trong bài là mùi thơm của cây uất kim, tức là cây gừng. Thì ra Tàu uống rượu gừng.
Bài thơ ngắn, dễ hiểu: Lý là bợm rượu, lúc nào cũng nhậu, nên tới xứ nào, nếu được chủ nhân cho say khướt thì quên rằng mình đang tha hương..
Lan Lăng rượu quý ngát mùi hương,
Đựng trong chén ngọc tỏa hào quang,
Ví thử chủ nhân mời say khướt,
Xứ nào mà chẳng phải quê hương…
Bát Sách.
(Ngày 03 tháng 12 năm 2022)
***
Nguyên Tác: Phiên Âm:
客中作-李白 Khách Trung Tác - Lý Bạch
蘭陵美酒鬱金香 Lan Lăng mỹ tửu uất kim hương
玉碗盛來琥珀光 Ngọc uyển thịnh lai hổ phách quang
但使主人能醉客 Đãn sử chủ nhân năng túy khách
不知何處是他鄉 Bất tri hà xử thị tha hương
Tùy mộc bản, có 3 cách viết chữ uyển/oản = chung, chén nhỏ 椀(Đường) 盌(Tống) 碗(Thanh).
Bài tứ tuyệt được khắc đăng trong các sách :
Lý Thái Bạch Văn Tập - Đường - Lý Bạch 李太白文集-唐-李白
Lý Thái Bạch Tập Chú - Đường - Lý Bạch 李太白集注-唐-李白
Cổ Kim Thi San - Minh - Lý Phàn Long 古今詩刪-明-李攀龍
Văn Uyển Anh Hoa - Tống - Lý Phưởng 文苑英華-宋-李昉
Ngự Định Toàn Đường Thi Lục - Thanh - Từ Trác 御定全唐詩錄-清-徐倬
Ngự Định Toàn Đường Thi - Thanh - Thánh Tổ Huyền Diệp 御定全唐詩-清-聖祖玄燁
Ghi Chú:
Khách Trung Tác: còn có tựa là Khách Trung Hành
Lan Lăng: thị trấn nay thuộc huyện Thương Sơn, thành phố Lâm Nghi, tỉnh Sơn Đông
Mỹ tửu: rượu quý của Lan Lăng được cất với hương uất kim, vị ngọt
Uất kim: theo 鬱金 - 維基百科，自由的百科全書 (wikipedia.org) là một loại Nghệ (tên khoa học Curcuma aromatica) thuộc chi Curcuma trong họ gừng .
Hổ phách: nhựa tùng thông hóa đá, màu nâu vàng hoặc nâu đỏ trong suốt óng ánh, thường dùng làm nữ trang. Ở đây mô tả rượu màu đẹp như hổ phách.
Dịch Nghĩa:
Khách Trung Tác Làm Nơi Đất Khách
Lan Lăng mỹ tửu uất kim hương Lan Lăng sản xuất rượu thơm ngon cất từ hoa uất kim
Ngọc uyển thịnh lai hổ phách quang Trong chén ngọc, rượu ửng màu hổ phách vàng nâu lóng lánh *
Đãn sử chủ nhân năng túy khách Chỉ cần chủ nhà nhiệt tình đải rượu làm khách say
Bất tri hà xử thị tha hương Thì khách xa nhà, dù ở nơi nào, cũng không còn cảm thấy là xa quê hương.
*Đã có rượu quý, thơm ngon, lóng lánh màu hổ phách trong chén ngọc
Dịch Thơ:
Tha Hương
Lan Lăng rượu quý ngát hương hoa,
Chén ngọc long lanh hổ phách ngà.
Mời khách chân tình say túy lúy
Tha hương không nhớ cảnh xa nhà.
Written While Travelling by Li Bai
The good wine of Langling has a sweet smell it is brewed with a herb called Yujin.
In a jade bowl, this wine gives out a brilliant amber lustre.
If the host offers his guest this good wine and he got drunk,
Then the guest will feel at home wherever he is in a foreign land.
Notes:
Langling: a region now in Linyi City, Shandong Province
Yujin: tulip flower, special wine distilled fom tulip flower
Amber: petrified coniferous resin, translucent yellowish brown, used in jewelry.
Phí Minh Tâm
***
Góp ý:
蘭陵-Lan Lăng. Lan Lăng là tên của nhiều huyện thời cổ, một huyện thời Đông Tấn ở Sơn Đông, một huyện thời Nam Tống ở Giang Tô, và một huyện thời Lương, Nam Triều ở An Huy. Bài thơ nói tâm sự của một người tha hương và có lẽ bị đi đày về vùng Tiêu Tương nên Lan Lăng này có lẽ ở Giang Tô.
鬱金香=uất kim hương. Tìm tên thảo mộc tiếng Hán hay Hán-Việt đôi khi gặp rắc rối vì cùng một cây có thể có nhiều tên khác nhau khi dùng làm dược thảo. Theo Phạm Hoàng Hộ thì uất kim là:
nghệ; tên cây là 薑黃=khương hoàng, gừng vàng trong tiếng Việt. Tên khoa học là Curcuma domestica hay C. longa. C.aromatica là nghệ hoang hay nghệ trắng. Theo nhận xét của tôi, rắc rối về tên thảo mộc và dược thảo này có thể xuất nguồn gốc từ khuynh hướng giữ bí mật nghề nghiệp và thầy lang đặt tên thuốc khác với tên cây cỏ để người ngoài, kể cả bệnh nhân lẫn đồng nghiệp khó mà học lén. Các trang Wikipedia tiếng Việt, Hán và Anh không nói đến chuyện dùng gừng để ủ rượu cho dù các loại rượu ngâm nghệ có bán trên thị trường.
Điều rắc rối thứ nhì về cái tên này là 鬱金香 cũng là tên của loài hoa tulip (Tulipa gesneriana)!
琥珀 =hổ phách không phải là gỗ mà là nhựa cây (樹脂=thụ chi) hóa thạch. Trang zn.Wikipedia bảo hổ phách đến từ nhựa của loài thông nhưng điều này không hẳn đúng và nên nói là nhựa của các loài cây hằng xanh kể cả sồi, khuynh diệp.
Đã có lần tôi nêu ý kiến rằng tâm hồn của một bài Đường thi đôi khi nằm ngay trong tựa đề và nếu không để ý đến nó, người đọc không thể hiểu được ý của bài thơ.
Theo tôi chữ 客=khách ở đây không phải là khách của câu 'đất khách, quê người' mà là khách đang dự một buổi tiệc rượu trong một dinh quan. Các từ Lan Lăng, uất kim hương, ngọc uyển, hổ phách làm người đọc liên tưởng đến những dạ tiệc ở chốn triều đình nhưng hai chữ 但使=đãn sử đầu câu ba cho ta thấy rằng Lý Bạch không nghĩ là chủ nhân thật sự, hay có khả năng, hiếu khách. Và vì thế khách ở giữa buổi tiệc không thể vui say để quên chuyện nhớ nhà quên đi thân phận lưu vong.
Bài thơ này không phải chỉ nói đến nỗi buồn tha hương mà còn cho ta biết cảm tưởng của thi nhân họ Lý về giới quan quyền và triều đình thời đó, những người mở dạ tiệc không phải vì hiếu khách mà chỉ để khoe tư thế cao sang của họ.
Huỳnh Kim Giám
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét