Nguyên tác Dịch âm Dịch thơ
秋夜思 Thu Dạ Tứ* Ý Nghĩ Đêm Thu
旅夢何時盡 Lữ mộng hà thời tận, Bụi đời bao giờ dứt?
征途望每賒 Chinh đồ vọng mỗi xa. Đường đi xa mỗi ngày
晚秋淮上水 Vãn thu Hoài thượng thúy, Sông Hoài cuối thu ngủ,
新月楚人家 Tân nguyệt Sở nhân gia. Nhà Sở sau tháng này.
猿嘯空山近 Viên khiếu không sơn cận, Con vượn kêu đồi trọc,
鴻飛極浦斜 Hồng phi cực phố tà. Chim hồng cuối phố bay.
明朝南岸去 Minh triêu nam ngạn khứ, Bờ nam đi sáng sớm,
言折桂枝花 Ngôn chiết quế chi hoa. Cành quế bẻ cầu may.
Lưu Phương Bình*Tên bài có nơi chép "Hoài thượng thu dạ" 淮上秋夜 (Đêm thu trên sông Hoài).
Lời bàn:
Câu 1: Cụm từ lữ mộng (giấc mộng của lữ khách) rất khó dịch bằng hai chữ tương đương. Dựa vào nghĩa của toàn bài tả cuộc đời phiêu lưu bất định của Lưu Phương Bình, bài dịch dùng cụm từ bụi đời để dịch thoát câu này: Bụi đời bao giờ dứt?
Câu 2: Chữ mỗi và chữ xa của nguyên bản đã được Việt hóa, không cần phải dịch nữa. Sẽ dịch câu này là: Đường đi xa mỗi ngày!
Câu 3 & 4: Cuối thu thì sống trên sông Hoài. Tháng tới (tháng mới) thì ngủ nhờ nhà người nước Sở.
Câu 5 & 6: (Khi thì như con) vượn hú trên ngọn núi trống không (núi trọc), (khi thì như) chim hồng bay tà tà ở cuối phố.
Câu 7 & 8: (Tới) một buổi sáng sớm, (khi đã chán cành sông Hoài thì) đi khỏi bờ sông phía nam, (tiện thể) bẻ cành hoa quế (để) cầu may.
Con Cò
***
Ý Đêm Thu
Hoang mộng khi nao dứt?Đường về ngóng mỗi xa
Cuối thu, Hoài trọ sóng
Trăng mới, Sở thuê nhà
Vượn hú bên đồi vắng
Nhạn bay xéo bến qua
Bờ nam mai sớm bước
Nói bẻ quế cành hoa!
Lộc Bắc
Sept22
***
Đêm Thu Nghĩ Ngợi Lan Man Vượn lạc bầy hú bên đồi trọc
Nhạn là đà bay dọc ven sông
Cuối thu sóng nước xuôi dòng
Tháng sau cập bến thong dong đất lành
Nơi quê người mộng thành gắng đợi
Đường còn xa vời vợi ngút ngàn
Nơi quê người mộng thành gắng đợi
Đường còn xa vời vợi ngút ngàn
Sớm mai qua viếng bờ nam
Hái cành hoa quế đăng đàn cầu may.
Yên Nhiên
***
Đêm Thu Gợi Ý
Bao giờ khách hết mộng,
Mơ viếng quá nhiều nơi.
Thu cuối sông Hoài nghỉ,
Trăng đầu nhà Sở ngơi.
Vượn kêu đồi vắng dạo,
Én lượn phố phường chơi.
Mai sớm bờ nam vượt,
Bẻ cành quế theo lời.
Mỹ Ngọc
Oct. 8/2022.
Dịch Thơ:
Đêm Thu Tên Sông Hoài
Mộng ước bao giờ thành
Công danh lại mỏng manh
Cuối thu sông vắng lặng
Tháng tới đất yên lành
Vượn hú vang trong núi
Nhạn hồng bay khuất nhanh
Bờ nam qua sáng sớm
Hoa quế bẻ nguyên cành.
Autumn Thought/Autumn Night On the Huai River by Liu Fang Bing
When will the travel in the foreign land end,
As the plan seems more ambitious each day.
It is the end of autumn on the upper Huai river,
Next month, we will in the land of Chu.
Apes cry in the nearby empty mountains,
And pink egrets fly to far away water edges.
Early next morning, I will go to the south river side,
To collect a cinnamon flower branch for you, my love.
Yên Nhiên
***
Đêm Thu Gợi Ý
Bao giờ khách hết mộng,
Mơ viếng quá nhiều nơi.
Thu cuối sông Hoài nghỉ,
Trăng đầu nhà Sở ngơi.
Vượn kêu đồi vắng dạo,
Én lượn phố phường chơi.
Mai sớm bờ nam vượt,
Bẻ cành quế theo lời.
Mỹ Ngọc
Oct. 8/2022.
***
Về bài Thu dạ tứ, ý thu chỉ phảng phất, BS thật tình không mấy xúc động: trong câu 3, có hai chữ vãn thu, câu 6 nhắc tới chim hồng, vậy là hết.Tác giả cảm khái vì mình là lữ khách, đi xa, lang thang, nhưng vì không có nhiều chi tiết về tiểu sử nên mình khó đoán. BS nhớ, khi bàn về bài Vu Sơn Cao của Thẩm Thuyên Kỳ,mình có nhắc tới bài Vu Sơn Thần Nữ của Lưu...Tác giả này không nhiều thơ, và cũng không nổi tiếng lắm.
Lữ mộng, theo ÔC là mộng của lữ khách, nghe hơi lạ, BS xin dịch là mộng khách.
Chữ Ngôn ở câu cuối cũng lạ,có lẽ là trợ từ,để chơi vậy thôi, không giúp gì thêm cho ý của câu thơ.
Đây là bài dịch,làm khi mất ngủ:
Mộng khách chừng nào hết.
Nhìn đường ngày càng xa.
Tàn thu nằm Hoài thủy,
Đầu tháng tại Sở gia,
Vượn hót gần đỉnh núi.
Hồng lượn phố tà tà,,
Sáng mai đi nam nhé,
Cố bẻ cành quế hoa.
Bát Sách.
***
Nguyên Tác: 秋夜思-劉方平*
旅夢何時盡
徵途望每賒
晚秋淮上水
新月楚人家
猿嘯空山近
鴻雁極浦斜
明朝南岸去
定折桂枝花**
Phiên Âm: Thu Dạ Tứ - Lưu Phương Bình
Lữ mộng hà thời tận
Chinh đồ vọng mỗi xa
Vãn thu Hoài thượng thúy
Tân nguyệt Sở nhân gia
Viên khiếu không sơn cận
Hồng phi cực phổ tà
Minh triêu nam ngạn khứ
Định chiết quế chi hoa.
Dị bản:
Theo mộc bản trong Ngự Định Toàn Đường Thi:
*淮上秋夜 Hoài Thượng Thu Dạ (Đêm Thu Trên Sông Hoài).
**定định thay vì 言ngôn
Mộc bản trong các sách khác:
· Ngự Lãm Thi - Đường - Lệnh Hồ Sở 御覽詩-唐-令狐楚 狐
· Văn Uyển Anh Hoa - Tống - Lí Phưởng 文苑英華-宋-李昉
· Ngự Định Toàn Đường Thi Lục - Thanh - Từ Trác 御定全唐詩錄-清-徐倬
· Ngự Định Bội Văn Trai Vịnh Vật Thi Tuyển - Thanh - Trương Ngọc Thư 御定佩文齋詠物詩選-清-張玉書
· Ngự Định Toàn Đường Thi - Thanh - Thánh Tổ Huyền Diệp 御定全唐詩-清-聖祖玄燁
Phân tích bài thơ:
Đây là một bài ngũ ngôn luật thi, luật trắc (thanh chữ 2 câu 1), hoàn chỉnh về niêm, vận, tiết tấu và đối chiếu.
Về niêm, câu 2 niêm với câu 3, câu 4 niêm với câu 5, câu 6 niêm với câu 7 và câu 8 niêm với câu 1 khép kín bài thơ.
Vần bằng ở các câu 2, 4, 6 và 8: xa gia tà hoa.
Tiết tấu: 2/3 trong mỗi câu.
Đối chiếu về từ, thanh và ý:
Câu 3: Vãn thu Hoài thượng thủy đối với
Câu 4: Tân nguyệt Sở nhân gia
Câu 5: Viên khiếu không sơn cận đối với
Câu 6: Hồng phi cực phổ tà
Ghi chú:
Ý nghĩ đêm thu: bài thơ mô tả quang cảnh sông Hoài đêm mùa thu. Không gian lạnh, vắng lặng, u buồn biểu lộ tâm trạng cô đơn và trầm cảm của lữ khách, như người đi thi rớt trên đường về quê nhà.
Lữ mộng: giấc mơ nhớ nhà của lữ khách, mục đích của hành trình.
Hà thời: khi nào, tỏ hoài nghi
Sông Hoài: Sông Hoài, dài 1110 km, bắt nguồn từ núi Đồng Bách thuộc tỉnh Hà Nam. Nó chảy qua miền nam Hà Nam, bắc An Huy và bắc Giang Tô, chảy vào sông Dương Tử tại Giang Đô, Dương Châu.
Thượng thủy: thượng lưu sông, thượng nguồn
Sở nhân gia: nhà người Sở, lưu vực sông Hoài trước kia là nước Sở.
Không sơn: núi rừng sâu thẳm vắng người
Cực phổ: bờ sông, bến nước xa xôi
Minh triêu: sáng sớm, ngày mai
Quế chi: cành quế, trang sức của phụ nữ
Dịch Nghĩa:
Thu Dạ Tứ Ý Nghĩ Đêm Thu
Lữ mộng hà thời tận Nơi đất khách ước mộng bao giờ thành,
Chinh đồ vọng mỗi xa Hành trình mỗi ngày có vẻ xa thêm.
Vãn thu Hoài thượng thủy Cuối thu trên thượng nguồn sông Hoài,
Tân nguyệt Sở nhân gia Tháng tới sẽ vào đất Sở.
Viên khiếu không sơn cận Vượn hú trong núi vắng gần bên,
Hồng phi cực phổ tà Hồng nhạn bay tận biên nước xa xôi.
Minh triêu nam ngạn khứ Sáng sớm ngày mai qua bờ nam,
Ngôn chiết quế chi hoa Với ý định bẻ một cành hoa quế.
Đêm Thu Tên Sông Hoài
Mộng ước bao giờ thành
Công danh lại mỏng manh
Cuối thu sông vắng lặng
Tháng tới đất yên lành
Vượn hú vang trong núi
Nhạn hồng bay khuất nhanh
Bờ nam qua sáng sớm
Hoa quế bẻ nguyên cành.
Autumn Thought/Autumn Night On the Huai River by Liu Fang Bing
When will the travel in the foreign land end,
As the plan seems more ambitious each day.
It is the end of autumn on the upper Huai river,
Next month, we will in the land of Chu.
Apes cry in the nearby empty mountains,
And pink egrets fly to far away water edges.
Early next morning, I will go to the south river side,
To collect a cinnamon flower branch for you, my love.
Phí Minh Tâm
***
Cảm Tác:
Thu Tàn
Thu tàn trời buồn làm sao
Trăng mờ, sao lặn, sông, hào âm u
Đường đi xa tắp mù mù
Bẻ cành hoa quế bớt lu tháng ngày.
Đồ Cóc
***
Góp ý
Lưu Phương Bình, không rõ năm sinh và tử (c.742 – c.779), là người Hung Nô, cháu 11 đời của La Thần [?], chắt của Lưu Chánh Hội, quê quán Lạc Dương (Hà Nam, Lạc Dương ngày nay), có tiếng đẹp trai, nước da trắng, dung nhan trẻ rất lâu; đỗ tiến sĩ thời Thiên Bảo, làm quan sớm nhưng từ chức sau tuổi tam thập đi ở ẩn tại Toán Thủy (Nhữ Hà, An Huy bây giờ). Ông là bạn của Hoàng Phủ Nhiễm, Nguyên Đức Tú, Lý Kỳ, v.v...; ngoài tài làm thơ (để lại 26 bài) còn có tài họa sơn thuỷ. Đa số bài thơ của LPB tả cảnh cố quận với tình hoài hương.
Các hình ảnh, từ ngữ trong bài thơ nói về tâm trạng của người tha phương cuối mùa thu trên bờ sông Hoài, và có lẽ là đang trên đường đi thi vì thành ngữ 折桂=chiết quế trong điển cố nói về chuyện thi đậu.
Huỳnh Kim Giám
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét