Nguyên tác Dịch âm
流鶯 Lưu Oanh
流鶯漂蕩復參差 Lưu oanh phiêu đãng phục sâm si,
渡陌臨流不自持 Độ mạch lâm lưu bất tự trì.
巧囀豈能無本意 Xảo chuyển khởi năng vô bổn ý,
良晨未必有佳期 Lương thần vị tất hữu giai kỳ.
風朝露夜陰晴裡 Phong triêu lộ dạ âm tình lý,
萬戶千門開閉時 Vạn hộ thiên môn khai bế thì.
曾苦傷春不忍聽 Tằng khổ thương xuân bất nhẫn thính,
鳳城何處有花枝 Phụng thành hà xứ hữu hoa chi.
Chú giải:
Bài này tác giả mượn vật ngụ tình, phản ánh cuộc sống lưu lạc không gặp vận, không chốn nương thân, cuộc sống "mười năm ở chốn kinh thành đói và rét" (thập niên kinh sư hàn thả ngạ - Phàn Nam giáp tập tự) của tác giả.
Phiêu đãng phục sâm si: Phiêu đãng, sâm si: chỉ sự vật vờ, lưu lạc.
Phụng thành: Tức kinh thành. Bài thơ Dạ của Đỗ Phủ có câu: "Bộ thiềm ỷ trượng khan ngưu đẩu, Ngân Hán dao ưng tiếp phụng thành" (Đi dạo dưới trăng, chống gậy nhìn sao Ngưu Đẩu, Sông Ngân xa xa như sà xuống thành phượng). Triệu Thứ Công chú rằng: "Con gái Tần Mục Công là Lộng Ngọc thổi tiêu, chim phụng liền sà xuống thành, nên gọi là Đan phụng thành. Về sau người ta gọi kinh thành là phụng thành".
Dịch thơ
Chim Oanh Lưu lạc
Chim oanh phiêu lãng sống vật vờ,
Lúc ở ven sông lúc bụi bờ.
Bản tính hót hay là hữu ý,
Thanh bình vị tất đã nên thơ*.
Sương đêm gió sớm dầm mưa nắng,
Cửa đóng then cài chơi nhởn nhơ.
Từng xót thương xuân oanh muốn đậu,
Chỗ nào thành Phụng lắm cành hoa?
----
Bài thơ thuộc thể tỷ.
Lý Thương Ẩn dùng lời của chim oanh để viết tiểu sử của mình. Những câu trong ngoặc là nghĩa bóng, nói về Lý Thương Ẩn.
Câu 1:
Chim oanh sinh ra đời để sống phiêu lãng ca hát (mình sinh ra đời để làm thơ trữ tình).
Câu 2:
Nó sống vật vờ vô định, không nhà cao cửa rộng, chỉ đậu trên mấy cành hoa (mình chỉ được đời ban cho chức thư lại quèn và sống khiêm nhượng trong nhà tranh vách đất).
Câu 3 & 4:
Hót hay là bản chất của nó, lúc thanh bình thì chưa chắc nó hót hay như vậy (làm thơ hay là tài thiên phú của mình, nếu được hưởng hạnh phúc thì chưa chắc thơ mình hay như vậy).
Câu 5 & 6:
Nó hót trong trời nắng hay trời mưa, trong gió sớm hay sương chiều, ngàn nhà đóng cửa cài then thì nó hót ngoài vườn (mình làm thơ trong lúc vui, lúc buồn, lúc trẻ, lúc già, không có ai đọc thì cất thơ trong tủ).
Câu 7:
Chim oanh còn đậu trên cành là còn mùa xuân (mình còn sống thì còn làm thơ).
Câu 8:
Chỗ nào trong thành Phụng có nhiều cành hoa cho chim oanh đậu? (địa vị nào trong xã hội xứng cho mình thi thố tài năng?).
Bài thơ này thuộc tỷ (dùng sự việc để ám chỉ ý chính nhưng không nói rõ ý chính), khác với thể hứng (dùng sự việc để ám chỉ ý chính rồi nói rõ ý chính). Thể tỷ mới giúp LTẨ khoe khoang tài năng mà vẫn được đời khen là khiêm nhượng.
Con Cò
***
Chim Oanh Lưu Lạc
Con oanh phiêu lãng vật vờ trôi
Bờ ruộng, bến sông chẳng quyết đời
Hát khéo nào đâu không chủ ý
Sáng lành chưa hẳn trọn ngày tươi
Gió mai, sương tối trong mưa, nắng
Ngàn cửa, vạn nhà mở, khép nơi
Từng khổ thương xuân nghe chẳng nỡ
Phụng thành còn chỗ nhánh hoa lơi?
Lộc Bắc
Jul22
***
Chim Oanh Lưu Lạc
Chim oanh lưu lạc vật vờ bay,
Bất kể rừng sông khắp đó đây.
Hót khéo nào đâu không bản tính,
Ngày lành chẳng dễ xuất kỳ tài.
Sương chiều gió tối trời mưa nắng,
Vạn cửa ngàn nhà cổng mở cài.
Từng khổ thương xuân nghe chẳng đặng,
Phụng thành nao chốn có hoa cây.
Mỹ Ngọc
July 2/2022.
***
Cánh Chim Trời | Lãng Tử
Phiêu du khắp nẻo dặm đường xa
Bờ ruộng bến sông ấy cửa nhà
Chiều tối mưa sương ngày nắng giãi
An nhiên múa hót với ngâm nga
Cổng người khép, mở nào hay biết
Phát tiết tinh anh lọ gió hòa
Mỗi độ Xuân tàn lòng thống khổ
Đất lành chim đậu mách giùm ta
Yên Nhiên
***
Chim Oanh Lưu Lạc
Chim Oanh lưu lạc khắp nơi
Băng rừng xuyên ruộng biển khơi xoãi mình
Líu lo chẳng gợi ý tình
Chỉ mong nắng đẹp yên bình sớm mai
Sương đêm gió chuyển mưa đầy
Nhà nhà cửa đóng chim bay chẳng màng
Nỗi buồn cam chịu xuân tàn
Kinh thành liệu có an nhàn ẩn thân
Kim Oanh
***
1) Câu chót, vừa than cho chim oanh, vừa than cho mình: Ở kinh thành có cành nào cho chim đậu, và có chức quan nào cho ta? Oanh và ta đều lưu lạc, phong trần, lênh đênh khắp nơi.
2) Câu BS thích nhất và thông cảm nhất là số 4: "lương thần vị tất hữu giai kỳ": buổi sáng hiền lành chưa chắc đã có một ngày tốt đẹp.
Chim Oanh Lưu Lạc
Chim Oanh lưu lạc lại lênh đênh,
Ruộng lúa, ven sông chẳng tự mình,
Cất tiếng ca hay nào cố ý,
Sáng lành chưa chắc được ngày yên,
Sương đêm, gió sớm, dù mưa nắng,
Vạn cửa ngàn nhà đóng mở then
Tiếng hót thương xuân nghe chẳng nỡ,
Phụng thành đâu chốn có cành chen?
Bát Sách.
(ngày 02 tháng 07 năm 2022)
***
流鶯-李商隱 Lưu Oanh - Lý Thương Ẩn
流鶯漂蕩復參差 Lưu oanh phiêu đãng phục sâm si,
渡陌臨流不自持 Độ mạch lâm lưu bất tự trì.
巧囀豈能無本意 Xảo chuyển khởi năng vô bổn ý,
良晨未必有佳期 Lương thần vị tất hữu giai kỳ.
風朝露夜陰晴裡 Phong triêu lộ dạ âm tình lý,
萬戶千門開閉時 Vạn hộ thiên môn khai bế thì.
曾苦傷春不忍聽* Tằng khổ thương xuân bất nhẫn thính,
鳳城何處有花枝 Phụng Thành hà xứ hữu hoa chi.
Lý Nghĩa San Thi Tập Chú - Đường - Lý Thương Ẩn 李義山詩集注-唐-李商隱 và Ngự Định Toàn Đường Thi - Thanh - Thánh Tổ Huyền Diệp 御定全唐詩-清-聖祖玄燁 cho dị bản trong câu 7 với chữ tư思 thay vì nhẫn忍.
Ngự Định Bội Văn Trai Vịnh Vật Thi Tuyển - Thanh - Trương Ngọc Thư 御定佩文齋詠物詩選-清-張玉書 và Ngự Định Uyên Giám Loại Hàm - Thanh - Trương Anh 御定淵鑑類函-清-張英 không cho dị bản.
Lưu ý: Thi Viện phiên âm sai câu 5 và câu 7.
Ghi chú:
Lưu oanh: loại chim oanh không có chỗ ở nhất định; chữ lưu流 gồm 3 chữ thủy氵, khứ去 và xuyên川, lưu là chảy xuyên như nước, uyển chuyển
Phiêu đãng: đung đưa trong không khí với gió, lang thang vô định, lưu lạc
Sâm si: xuất hiện không đồng đều, đa dạng và phức tạp, không nhất quán; mâu thuẫn, vật vờ
Tự trì: tự kềm chế, sửa chữa, duy trì, kiểm soát hoặc đối phó với bản thân
Chuyển: chim quay lại và hót
Khởi năng: làm thế nào nó có thể được; làm thế nào nó có thể được.
Vô bổn: không có nguồn gốc, xuất xứ
Lương thần: ngày tốt lành; thần là lúc mặt trời mới mọc
Vị tất: không nhất thiết
Giai kỳ: thời gian tốt nhất, tuyệt vời
Phong triêu: buổi sớm nhiều gió; bài Sử Hoàn Đô Tương Đông Tác 使还都湘东作 của Trương Cửu Linh có câu: “phong triêu tân thụ lạc, nhật tịch lĩnh viên bi 風朝津樹落,日夕嶺猿悲”.
Lộ dạ: đêm sương phủ đầy
Âm tình: ẩn dụ cho đắc chí nhưng thất ý; thoả được lòng mong muốn của mình, nhưng không được vừa lòng
Vạn hộ thiên môn: thật nhiều người
Khai bế: mở và đóng, âm dương thay đổi
Thương xuân: nỗi buồn và sự chán nản do mùa xuân đến. Câu xưa nói đến hình phạt vào mùa xuân: trời không nắng nên gọi là xuân thương.
Bất nhẫn: không thể chịu đựng được, không thể chịu nổi, cảm thấy khó khăn về mặt tình cảm
Phụng/phượng thành: Kinh thành Trường An; bài thơ Dạ夜 của Đỗ Phủ có câu: “Bộ thiềm ỷ trượng khán Ngưu Đẩu, Ngân Hán dao ưng tiếp Phụng thành 步蟾倚杖看牛鬥,銀漢遙應接鳳城 Đi dạo dưới trăng, chống gậy nhìn sao Ngưu Đẩu, Sông Ngân xa xa như sà xuống Thành phượng”.
Triệu Thứ Công có ghi chú về bài thơ của Đỗ Phủ như sau: “Con gái Tần Mục Công là Lộng Ngọc thổi tiêu, chim phụng liền sà xuống thành, nên gọi là Đan Phụng Thành. Về sau người ta gọi kinh thành là phụng thành”.
Hoa chi: cành hoa, dùng để chỉ nơi sinh sống của chim oanh. Phượng Thành tuy rằng có hoa cùng cành, nhưng chim oanh không thể làm nhà, nên có đau thương xuân, không cam lòng nghe chim hót sầu đau.
Dịch nghĩa:
Chim Oanh Lưu Lạc
Chim oanh lưu lạc khắp nơi, bay lên đáp xuống,
Lúc ở bờ ruộng lúc ở bến sông, không tự chủ được mình.
Làm sao chim quay đầu hót mà không có ý,
Ngày tốt chưa chắc hẳn là có thời gian đẹp đẽ.
Dầu trong gió sớm sương đêm hay trời mưa trời nắng,
Bất kể muôn ngàn nhà cửa đóng hay mở chim oanh vẫn cứ bay.
Ta từng buồn khổ khi mùa xuân hết, không chịu nổi nghe tiếng chim hót,
Ở Kinh thành nơi nào có cành hoa cho chim oanh đậu không?
Dịch thơ:
Oanh Lưu Lạc
Chim oanh lưu lạc khắp nơi nơi,
Vườn ruộng bến sông rừng biển khơi.
Múa hót quay đầu không có ý,
Ngày lành chưa hẳn lúc vui chơi.
Dù cho sương gió ta thư thả
Bất kể dân tình như thảnh thơi.
Xuân hết chán nghe tiếng hót xướng,
Kinh thành nào chỗ được yên ngơi.
Wandering Oriole by Li Shang Yin
Oriole, wandering everywhere, flying up and down, in the paddy field, near the river, crossing his own path, unable to hold himself.
How could he have no intention to hum beautifully? When it comes to a good day, there may not be a good time.
It does not matter whether there is early wind on a sunny day or the night is overcast, and when the thousands of doors open and close.
I suffer the end of spring and couldn't bear to listen to his chirping anymore. Where are the flowering branches in the capital for him to perch?
Phí Minh Tâm
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét