Ôn Đình Quân 溫庭筠 (812-870), vốn tên Kỳ 岐, tự Phi Khanh 飛卿, người Thái Nguyên thời Vãn Đường (nay thuộc tỉnh Sơn Tây), là cháu của tể tướng Ôn Ngạn Bác 溫彥博. Ông tinh thông âm nhạc, là một thi nhân tài tử mẫn tiệp, từ trẻ đã nổi danh thi từ nhưng thi không đỗ nên đi chu du đây đó. Từ của ông lời rất đẹp, phái Hoa gian liệt ông vào người đứng thứ nhất đời Đường. Tác phẩm của ông có Hán Nam chân cảo và Ác Lan tập, song đều tán lạc không còn đầy đủ.
Nguyên tác Dịch âm
早秋山居 Tảo Thu Sơn Cư
山近覺寒早 Sơn cận giác hàn tảo,
草堂霜氣晴 Thảo đường sương khí tình.
樹凋窗有日 Thụ điêu song hữu nhật,
池滿水無聲 Trì mãn thuỷ vô thanh.
果落見猿過 Quả lạc kiến viên quá,
葉乾聞鹿行 Diệp can văn lộc hành.
素琴機慮靜 Tố cầm cơ lự tĩnh,
空伴夜泉清 Không* bạn dạ tuyền thanh.
Chú giải
晴 Tình: Tạnh
樹凋 Thụ điêu: cây tàn tạ, héo lá.
葉乾 diệp can: lá khô.
素 tố: tơ trắng.
機慮 cơ lự: Ưu tư.
空伴 không bạn: bạn hư không, hư ảo (suối mà làm bạn với người).
Dịch nghĩa
Tiết thu sớm ở nhà trên núi
Ở gần núi cảm thấy trời lạnh sớm,
Nhà cỏ thấy sương bay lúc trời tạnh.
Cây héo lá, cửa sổ có mặt trời,
Ao đầy, nước lặng lẽ.
Trái cây rụng thấy vượn đến,
Lá khô nghe rõ chân hươu đi.
Gảy đàn dây tơ, lòng lo nghĩ nhưng yên ổn,
Làm bạn hư không với tiếng suối ban đêm./.
Dịch thơ
Thu sớm ở nhà núi
Gần núi nghe lạnh sớm,
Nhà cỏ sương bay nhanh.
Lá úa song cửa nắng,
Ao đầy nước nín thinh.
Trái rụng mời vượn tới,
Lá khô nai phát thanh.*
Đường tơ gây tư lự,
Suối ảo đêm tỏ tình**.
** (Coi suối như bạn hư không (ảo), kêu (róc rách) tỏ tình ban đêm với người).
Lời bàn của Con Cò
Bài thơ ngũ ngôn bát cú tả căn nhà trên núi trong tiết thu sớm mà không dùng tới một chữ thu nào (cách này khá phổ thông trong Đường thi). Hãy lần lượt xét từng câu:
Câu 1:Nhà gần núi cảm thấy trời lạnh sớm: dường như mùa thu bắt đầu rồi.
Câu 2:Trời tạnh thấy sương bay quanh căn nhà cỏ. Không khí này rất thường thấy trong mùa thu.
Câu 3:Lá đã héo úa và có nắng ở song cửa: Đã thấy rõ phong cảnh thu rồi.
Câu 4:Ao đầy nước nhưng nước vẫn lắng dịu: Cái dáng của ao thu.
Câu 5:Vượn tới ăn trái cây rụng: Quang cảnh đặc thù mùa thu.
Câu 6:*Nai dẫm lên lá khô nghe xào xạc: Chỉ rừng thu mới có âm thanh này. (Nếu bạn chưa vẫn chưa nghe thấy tiếng xào xạc do chân nai đạp trên lá khô thì mời đọc bài Tiếng Thu của Lưu Trọng Lư ở Phụ bản).
Câu 7:Tiếng tơ đàn gây tư lự vẩn vơ (tư lự không lý do, không buồn phiền): Mùa thu thường gây ưu tư vẩn vơ cho người chơi đàn.
Câu 8:Kết bạn hư không với suối thu ban đêm; Nghe suốt thu chảy róc rách như đang tâm tình với mình.
Tất cả 8 câu đểu không có chữ thu nhưng có ý thu ở trong: rõ ràng là Tiết thu sớm ở nhà núi.
(Bài dịch cố gắng giữ mọi ý của nguyên bản).
Phụ bản
Tiếng Thu. Lưu Trọng Lư
Em không nghe mùa thu
dưới trăng mờ thổn thức.
Em không nghe rạo rực
hình ảnh kẻ chinh phu.
trong lòng người cô phụ.
Em không nghe rừng thu
lá thu kêu xào xạc
con nai vàng ngơ ngác
đạp trên lá vàng khô./.
Bài thơ ngũ ngôn trường thiên, (9 câu thơ). Nhưng Con Cò chia làm 3 câu theo nghĩa thông thường; viết xéo từ trên xuống dưới; không có dấu phẩy, chỉ có 2 dấu chấm và một dấu chấm hết. Câu thứ 3 (in nghiêng) giải nghĩa cho câu thứ 6 của Ôn Đình Quân. Toàn bài: Rất siêu việt. Rất tự nhiên. Rất độc đáo (không có đối thủ).
***Nguyên Tác: Phiên Âm:
早秋山居- 溫庭筠 Tảo Thu Sơn Cư - Ôn Đình Quân
山近覺寒早 Sơn cận giác hàn tảo
草堂霜氣晴 Thảo đường sương khí tình
樹凋窗有日 Thụ điêu song hữu nhật
池滿水無聲 Trì mãn thủy vô thanh
果落見猿過 Quả lạc kiến viên quá
葉幹聞鹿行 Diệp can văn lộc hành
素琴機慮靜* Tố cầm cơ lự tịnh
空伴夜泉清 Không bạn dạ tuyền thanh.
Dị bản: * tức息 (nghỉ ngơi) thay vì tịnh 靜 (yên tịnh)
Mộc bản trong sách Ngự Định Bội Văn Trai Vịnh Vật Thi Tuyển - Thanh -
Trương Ngọc Thư 御定佩文齋詠物詩選-清-張玉書 và Ngự Định Toàn
Đường Thi Lục - Thanh - Từ Trác 御定全唐詩錄-清-徐倬 cho văn bản
sạch, không ghi chú không dị bản.
Ngự Định Toàn Đường Thi - Thanh - Thánh Tổ Huyền Diệp 御定全唐詩-
清-聖祖玄燁 cho dị bản nói trên. Sách Ôn Phi Khanh Thi Tập Tiên Chú -
Đường - Ôn Đình Quân 溫飛卿詩集箋注-唐-溫庭筠 có ghi chú Tức Giang
Yêm Hận Phú tố cầm thần trương 息江淹恨賦素琴晨張 Sáng sớm khãy
đàn trong bài phú Hận của Giang Yêm.
Ghi chú:
-Tảo thu: đầu mùa thu
-Sơn cư: sống trong núi, nơi cư trú trên núi
-Thảo đường: nhà tranh của những ẩn sĩ ngày xưa, gọi thảo đường (phòng rộng lớn) cho thanh nhã
- Sương khí: hơi lạnh thấu xương
-Tình: tạnh, nắng ráo.
-Thụ điêu: cây héo tàn. Ở đây chỉ lá cây vàng rụng nên cành lá thưa thớt.
-Diệp can: lá khô
-Tố cầm: cây đàn mộc mạc không có trang trí hoa văn chạm trổ cho đẹp thêm.
-Cơ lự: cùng nghĩa với tư lự, nghĩ toan làm một việc gì
-Không bạn: không có bạn, bạn trong không gian ảo. Thanh thoát, yên tĩnh, nhẹ nhàn, dễ hiểu, không ẩn dụ, không điển tích, bài thơ Đường luật 5 chữ 8 câu đúng tiết tấu, niêm vận. Đối chiếu hoàn hão về
từ, thanh và ý:
Thụ điêu song hữu nhật đối với:
Trì mãn thủy vô thanh
Quả lạc kiến viên quá đối với:
Diệp can văn lộc hành
Dịch nghĩa:
Tảo Thu Sơn Cư Thu Sớm Trong Núi
Sơn cận giác hàn tảo Sống gần núi nên có cảm giác trời lạnh sớm,
Thảo đường sương khí tình Nhà tranh khô ráo khí lạnh thấu xương.
Thụ điêu song hữu nhật Cây héo lá, ngoài cửa sổ có ánh mặt trời,
Trì mãn thủy vô thanh Ao ngập đầy nước lặng lẻ, nhớ đến Ao thu lạnh lẽo nước trong veo trong Thu Điếu của Nguyển Khuyến.
Quả lạc kiến viên quá Trái cây chín rụng, thấp thoáng thấy bóng vượn,
Diệp can văn lộc hành Lá khô nghe tiếng chân hươu đi rào rạc, nhắc
Con nai vàng ngơ ngác Đạp trên lá vàng khô
trong Tiếng Thu của Lưu Trọng Lư.
Tố cầm cơ lự tịnh Gãy đàn mộc mạc, lòng nghĩ đến sự thanh tịnh,
Không bạn dạ tuyền thanh Không có bạn, ban đêm chỉ có tiếng róc rách của suối.
Dịch thơ:
Thu Trong Núi
Núi gần lạnh đến sớm
Nhà lá buốt hơi sương
Cây úa nắng ngoài cửa
Ao đầy nước tợ gương
Quả chín vượn thăm viếng
Lá vàng hươu vấn vương
Gãy đàn lòng tịch tịnh
Tiếng suối bạn đêm trường.
Early Autumn in the Mountain by Wen Tinh Yun
Close to the mountain, I feel the coolness early
The thatch house is dry of vapor
The trees wither and the sun is outside of the windows
The pond is full and the water cold and quiet
Ripe fruit drop and sometimes gibbons pay a quick visit
Roe-deers walk to and fro on dried yellow leaves
I play a unadorned lute to calm my mind (to relax)
Without friends, the creek whisper keeps me company at night.
Phí Minh Tâm
***
Nhà Núi Thu SớmNúi gần nên sớm lạnh,
Trời tạnh lều sương bay.
Song nắng hanh, cây héo
Ao yên tĩnh, nước đầy.
Trái rơi thấy bóng vượn,
Lá vụn nghe chân nai.
Đàn gẩy vơi phiền muộn,
Đêm về suối giải khuây.
Mỹ Ngọc.
Dec. 1/2021.
***
Tiết Thu Sớm Trên Núi
Mặt nước đầy ao chuôm im ắng
Muôn cây cành rủ nắng ngoài song
Phím tơ ngân tạnh cõi lòng
Đêm thanh hòa điệu bên dòng tiểu khê
Trái rơi rụng vượn về nhặt quả
Bước chân hươu khua lá úa vàng
Tan sương lều cỏ trời quang
Hắt hiu tiết lạnh sớm tràn non cao
Early autumn in the mountains
Autumn comes early in the mountains
Fog has rolled off the cottage
Outside the window, the barren branches bathe in sunlight
The pond overflows, the water is tranquil
Falling fruits attract gibbons
Deer trample through the crisp dry leaves
Playing an unadorned zither, my soul’s at ease
Night air and murmuring streams are in unison
Yên Nhiên
***
Sớm Thu Núi
1-
Gần non hơi lạnh sớm
Nhà cỏ sương mong manh
Cây úa, trời bên cửa
Ao đầy nước lặng thinh
Quả rơi đưa vượn đến
Lá rụng bước hươu quanh
Lo nghĩ, đàn yên ổn
Bên trời suối góp thanh
1-
Gần non hơi lạnh sớm
Nhà cỏ sương mong manh
Cây úa, trời bên cửa
Ao đầy nước lặng thinh
Quả rơi đưa vượn đến
Lá rụng bước hươu quanh
Lo nghĩ, đàn yên ổn
Bên trời suối góp thanh
2-
Gần non khí lạnh biết nhanh
Nhà tre sương lạnh trong lành khói bay
Cây khô cửa sổ nắng lay
Ao sen lặng lẽ nước đầy biếc xanh
Quả rơi vượn đến chuyền cành
Lá vàng hươu dạo quẩn quanh núi đồi
Đàn lên, lo nghĩ thảy nguôi
Suối đêm to nhỏ góp lời họa theo
Lộc Bắc
***
Thu Trong Núi
Sống gần núi mới cảm trời lạnh sớm
Nhà tranh khô khí lạnh chớm hơi sương
Cây lá úa vàng ánh dương ngoài cửa
Ao thu đầy lặng lẽ sáng như gương
Thấp thoáng vượn vui mùa trái rụng
Lá úa nhầu xào xạc bước chân hươu
Khảy đàn, tiếng tơ lòng thôi tư lự
Đêm suối tự tình không có bạn ư?
Sống gần núi mới cảm trời lạnh sớm
Nhà tranh khô khí lạnh chớm hơi sương
Cây lá úa vàng ánh dương ngoài cửa
Ao thu đầy lặng lẽ sáng như gương
Thấp thoáng vượn vui mùa trái rụng
Lá úa nhầu xào xạc bước chân hươu
Khảy đàn, tiếng tơ lòng thôi tư lự
Đêm suối tự tình không có bạn ư?
Kim Oanh
***
Hôm nay là ngày 01-12 (ngày đầu của tháng cuối của mùa thu),...
Thiệt không rứa! Cách phân chia năm thành 4 mùa khác nhau tùy văn hóa như phản ảnh trong câu này từ e.Wikipedia
Some cultures regard the autumnal equinox as "mid-autumn", while others with
a longer temperature lag treat the equinox as the start of autumn.
và vì thế, khi ta bàn về mùa thu trong cổ thi Hoa Lục ta nên hiểu người Tàu định vị mùa thu thế nào, vì nếu không thì khó mà đồng thanh tương ứng với các thi nhân ta đang ca ngợi. Zh.Wikipedia cho ta
二十四节气中从立秋开始到立冬的前一日结束农历（太阴历）中的七月・
八月・九月 nhị thập tứ tiết khí trung tòng lập thu khai thủy đáo lập đông đích tiền nhất nhật kết thúc nông lịch (thái âm lịch) trung đích thất nguyệt・ bát nguyệt・ cửu nguyệt. Dịch đại khái thành trong 24 tiết khí, mùa thu bắt đầu từ lập thu đến ngày đầu của lập đông; các tháng 7, 8 và 9 trong âm lịch.
Thời còn bé tôi hiểu sai tiết khí của Hoa Lục và được thân phụ sửa. Lập thu là ngày đầu thu, ngày 7 tháng 8 dương lịch, trung thu là ngày giữa thu, và lập đông là ngày đầu đông, ngày 7 tháng 11 dương lịch. Vì 24 tiết khí đặt căn bản trên vị trí của quả đất trên hoàng đạo quanh mặt trời, những ngày 7-8 tới 7-11 đúng vĩnh viễn.
Và thế có nghĩa là chúng ta đã ở trong ngày cuối tuần thứ 3 của mùa đông rồi vì hôm nay là 27-10 âm lịch!
***
Sáu câu đầu của bài thơ tả cảnh mùa thu trong rừng núi thật nhưng 2 câu cuối mới thật sự phản ảnh tâm trạng của thi sĩ. Tiểu sử của Ôn Đình Quân cho ta thấy, vì hoàn cảnh và tính khí, ông không thành công trong hoạn vận và trở thành người thất chí, bất cẩn. Không ai biết rõ năm sinh của họ Ôn nhưng những liên hệ với các nhân vật đương thời cho các nhà nghiên cứu đoán ông
sinh quanh năm 812, và từ quan đời Tuyên Tông (cuối thập niên 850), bỏ mộng công danh tương đối sớm để sống lang bạt kỳ hồ. Nai là hình tượng của sự ngây thơ, trong trắng trong thi văn, vượn xuất hiện trong các bài thơ nói về đời sống ly hương miền Nam Hoa Lục. Hình tượng nai và vượn trong bài thơ cho thấy tâm trạng của một người thất chí sống đơn côi giữa chốn khỉ ho cò gáy vì nai và vượn không sống chung đụng với loài người.
素琴機慮靜 tố cầm tơ lự tĩnh. Tố cầm là cây đàn không có trang trí màu mè như đàn trong cung điện hay kỷ viện. Chơi đàn một cách thanh bạch giúp lòng hết ưu tư; và hiểu như thế thì dịch thành "đường tơ gây tư lự" không đúng.
空伴夜泉清 không bạn dạ tuyền thanh. 空=không là bầu trời, 伴=bạn là (động từ) phụ họa. Không gian họa (vào tiếng đàn) bằng tiếng suối.
Đọc hai câu thơ và có cảm tưởng rằng họ Ôn nghĩ mình là người độc nhất trên trần thế. Đơn côi đến thế là cùng
Viết thêm: Đã đành rằng tựa đề nói về cảnh buổi sáng mùa thu trên núi, thu trong văn chương cũng là hình tượng của phần đầu của thứ nhì trong một đời người, khi ta không còn ... trẻ để tranh đua, lập nghiệp hay thành danh. Đây là bài thơ tả mùa thu trong đời Ôn Đình Quân lúc ông mới quanh 50 tuổi nhưng đã bỏ cuộc chơi, lên núi ẩn cư, an phận (tự tĩnh) sống trong một nhà tranh (thảo đường) và tiêu khiển với một cây đàn mộc mạc (tố cầm), làm bạn với vượn,
nai.
Huỳnh Kim Giám
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét