Dương Liễu Chi Bát Thủ Kỳ 4 楊柳枝八首其四 - Bạch Cư Dị (772 - 846)

Lời phi lộ

Bạch Cư Dị chủ trương thơ phải giản dị, vừa với tầm hiểu biết của dân chúng. Tình cảm, tư tưởng phải có “nhân dân tính” nói lên được những điều xảy ra hàng ngày trong xã hội và phản ảnh nỗi lòng của người dân trước thế sự.

Thơ ông rất trữ tình. Khi bị đi đày từ Tràng An đến Tây Giang, cách xa bốn ngàn dặm, dọc đường thấy trường học, chùa chiền, quán trọ, sự lam lũ của nhân dân… ông đều có đề thơ, bày tỏ lòng mình.

Thơ của ông gồm nhiều chủ đề khác nhau; bài nào cũng bay bướm, ý ở ngoài lời; khi thì chân thành ca tụng (Quan Ngải Mạch), khi thì mỉa mai kín đáo (Khinh Phì, Lập Bi), khi thì dạy luân lý (Thái Hoàng Gỉa, Thanh Thạch); khi thì hoà đồng vào cảnh ngộ của nhân vật (Dương Liễu Chi Bát Thủ Kỳ 3-7). Bài nào cũng buồn thương vời vợi hoặc đượm vẻ từ bi.

Trong bài 楊柳枝八首其四 Dương Liễu Chi Bát Thủ kỳ 4, Bạch Cư Dị không tả hình dáng yêu kiều của một cây liễu như trong kỳ 3, mà tả một hàng liễu đóng vai những tiếp đãi viên mời khách vào quán rượu thưởng xuân.

Nguyên tác             Dịch âm

楊柳枝八首其四    Dương Liễu Chi Bát Thủ kỳ 4

紅板江橋青酒旗    Hồng bản giang kiều thanh tửu kỳ,

館娃宮暖日斜時    Quán Oa cung noãn nhật tà thì.

可憐雨歇東風定    Khả liên vũ yết đông phong định,

萬樹千條各自垂    Vạn thụ thiên điều các tự thùy.

白居易                    Bạch Cư Dị (772 - 846)

***

Chú thích:

Quán Oa: tên cung điện, do Ngô Phù Sai xây cho Tây Thi ở khi nàng vừa từ

Việt đến Ngô, di chỉ nay trên núi Linh Nham, phía tây nam huyện Ngô, tỉnh Giang Tô.

Đông phong: Gió thổi từ hướng đông, tức gió mùa xuân ở Trung Hoa.

Điều: cành non thẳng, hình vóc dài mà nhỏ (thon thon), cành rụng, cành cây gẫy.

Dịch nghĩa

Tám Bài Nhành Dương Liễu kỳ 4

Biển quảng cáo màu đỏ, cờ rượu màu xanh bên cây cầu bắc ngang sông
Ánh tà dương chiếu vào quán Oa ấm áp
Cảm thông với mưa gío mùa xuân
Vạn cây ngàn cành uốn rủ xuống

Dịch thơ

Tám Bài Nhành Dương Liễu Kỳ 4

Biển đỏ cầu sông cờ rượu xanh
Quán Oa ấm áp nắng ngang mành
Cảm thông gió lặng mưa xuân tạnh
Vạn gốc muôn cây uốn rủ cành

Con Cò

***

Các Bài Dịch Khác:

Nguyên tác             Dịch âm

楊柳枝八首其四    Dương Liễu Chi Bát Thủ kỳ 4

紅板江橋青酒旗    Hồng bản giang kiều thanh tửu kỳ,

館娃宮暖日斜時    Quán Oa cung noãn nhật tà thì.

可憐雨歇東風定    Khả liên vũ hiết đông phong định,

萬樹千條各自垂    Vạn thụ thiên điều các tự thùy.

Chú thích:

Dịch nghĩa:

Cành Dương Liễu Kỳ 4

Cầu ván sơn đỏ bắc ngang sông, cờ quán rượu bằng vải xanh

Cung Quán Oa trong một buổi chiều ấm áp.

Tiếc thay mưa tạnh, gió xuân đã ngưng thổi

Ngàn cành [liễu] trên vạn cây đều tự rủ xuống.

 

Dịch thơ: 

Cành Dương Liễu Kỳ 4

Qua sông cầu đỏ quán cờ xanh

Cung ấm Quán Oa ở ngoại thành

Mưa tạnh gió xuân cùng hết thổi

Vạn cây phất phới rũ ngàn cành.

Dịch thơ:

Cành Dương Liễu Kỳ 4

Qua sông cầu đỏ quán cờ xanh
Cung ấm Quán Oa ở ngoại thành
Mưa tạnh gió xuân cùng hết thổi
Vạn cây buồn rũ rụng ngàn cành.

Willow Branch 4 by Bai Ju Yi

The wood bridge spanning the river is red, the tavern flag is blue

The Guanwa Palce is warm in the late afternoon

The rains and the spring winds have stopped

Thousands of new branches  hang to the ground

Phí Minh Tâm

***

Dương Liễu Chi Bát Thủ Kỳ 4

Ván đỏ cầu sông, cờ rượu xanh
Quán Oa cung ấm, ráng chiều thanh
Tiếc thay mưa tạnh đông phong dứt
Ngàn nhánh, vạn cây, chất đống thành! 

Lộc Bắc

***

Góp ý của Bát Sách:

Nếu đọc 4 chữ Vạn Thụ Thiên Điều, thì ta thấy ngay chữ Điều phải là cành, là một danh từ, không thể là động từ gẫy được.

- Khả liên là khá thương.

- Yết là hết.

- Định là ngừng, yên lặng.

- Các là đều, cùng

- Thùy là rủ xuống.

Vậy, theo Bát Sách, bài thơ này, nếu diễn ra theo văn suôi, thì như sau đây:

Nơi cầu trên sông, có tấm biển đỏ và lá cờ xanh tượng trưng cho quán rượu, có tên là Quán Oa. Lúc chiều tà, trong quán ấm cúng. Thường thì quanh quán có rất nhiều liễu, gió thổi cành liễu đong đưa, rất đẹp và nên thơ, nhưng khá thương là hôm nay, mưa vừa tạnh, và gió xuân lại ngừng, nên bao nhiêu cành liễu, vì bị ướt và thiếu gió nên đều rủ xuống, không đong đưa như mọi khi.

Trong Thi Viện, có nhiều người hiểu câu chót giống như anh Tâm.

Đây là bài dịch của BS theo cách hiểu của mình:

Cầu sông bảng đỏ với cờ xanh,

Quán Oa ấm cúng lúc ngày hanh,

Mưa tạnh gió xuân đà ngưng thổi,

Ngàn vạn cây kia chịu rủ cành.

Bát Sách

***

Góp Ý:

楊柳枝八首其四 Dương Liễu Chi Bát Thủ kỳ 4

馆娃宫 Quán Oa cung là cung điện Ngô Phù Sai xây cho Tây Thi trên núi Linh

Nham ở Tô Châu, Giang Tô.

可憐雨歇東風定 khả liên vũ hiết đông phong định

萬樹千條各自垂 vạn thụ thiên điều các tự thùy

Chữ  條  (Wiktionary)=điều/điêu/thiêu phát âm là /tiáo/ trong pinyin cho tiếng Hán và Quảng Đông, nhưng bây giờ các người Triều Châu. Ngô Tương vẫn phát âm tựa như âm /deu/ thời Trung Cổ.

Nghĩa nguyên thủy của 條 (trong tiểu triện, không tìm thấy trong giáp cốt văn) có nghĩa là cành cây như trong câu 綠絲條弱不勝鶯 của bài kỳ 3; chữ kim văn khắc không rõ ràng và nghĩa cũng không rõ ràng (ý, tư tưởng, suy nghĩ). Qua thời  Chiến Quốc trên thẻ tre thì 條 có nghĩa là u buồn, đau thương (trong Nhĩ Nhã). Chữ này cũng được dùng (có lẽ mượn theo lối giả tá) làm lượng từ; 漢語多功能字庫 (Hán ngữ đa công năng tự khố của Hồng

Kông) cho nghĩa lượng từ để chỉ vật nhỏ và dài như  cành gãy (stick) giống như  trong Thiều Chữu. Không có từ điển nào bảo 條 được dùng như động từ hết.

Bạch Cư Dị là người học rộng và ta nên phân vân ông biết bao nhiêu nghĩa của 條, và chỉ tả cành (liễu) gãy hay đang chơi chữ (như ta thấy trong các bài khác) và muốn người đọc/nghe liên tưởng tới các nghĩa khác?

雨歇東風定=vũ hiết đông phong định (歇 đọc là hiết, không phải yết, theo

Wiktionary)

Cantonese  ( Jyutping ):  hit 3 ,  kit 3

Hakka  ( Sixian ,  PFS ): hiet / hiat

Min Bei  ( KCR ): hṳĕ

Min Dong  ( BUC ): hiók

Min Nan

( Hokkien ,  POJ ):  hiat  /  hioh  /  hehⁿ  /  heh

( Teochew ,  Peng'im ): hiah 4

Middle Chinese : /hɨɐt̚/ 

Mưa gió mùa xuân thì làm sao mà xô ngã cây cành? Kinh đô nước Việt đã bị xóa trên bản đồ Hoa Lục từ giữa thế kỷ thứ 5 BCE, tới đời Đường thì di tích của Quán Oa còn lại những gì? Tại sao họ Bạch lại dùng tên Quán Oa nếu không phải muốn dùng 風 雨 (phong vũ trong mùa xuân) để người đọc liên tưởng đến việc mây mưa trên đỉnh Vu Sơn ở cung Quán Oa và để nói đến các thăng trầm lịch sử và sự vô thường của cuộc đời?

Huỳnh Kim Giám

***

Cảm Đề:

Phía bên kia cầu TràngTiền

Có bến đò dạ du tiên trên sông

Tiếng đàn tiếng hát trên không

Thuyền tình tròng trành mênh mông nước lành

Trời xanh đậm, nước long lanh

Liễu nhẹ buông xiêm rượu xanh mời anh

Rồi trong giây phút mong manh

Đào tiên lột vỏ buông mành thiên thai

Đồ Cóc

***

Phóng Tác:

Dương Liễu Buồn

Cầu đỏ ngang sông, cờ quán xanh
Quán Oa cung điện ấm ân tình.
Gió xuân ngừng thổi, mưa xuân tạnh.
Liễu buồn rủ xuống cả ngàn cành.

Mùi Quý Bồng
10/03/2021