Thiên Đô Chiếu 遷都詔 - Lý thái Tổ

Dẫn Nhập: 

Tuần đầu tháng Năm, tôi ngạc nhiên khi nhận được mail của cháu Lan Châu, con gái của một người bạn thân đang sống tại Nantes, Pháp. Ngạc nhiên vì đã hơn mười năm tôi không nhận được tin gì của bạn, trước đó gia đình sống tại Paris về hưu mới dọn về đây sống với con gái. 

Trong mail cháu cho biết, cháu viết lại những gì mẹ dặn bằng tiếng Việt (với nhiều lỗi chính tả). 

Trong thơ chị bạn cho biết: 

“Cháu Châu có việc phải về Việt Nam và dự định đi thăm Hanoi. Cháu hỏi tôi lai lịch về thành phố này, thành lập hồi nào, do ai, tại sao…? Tôi ráng nhớ lại và kể cho cháu nghe những gì bà ngoại của cháu đã dạy cho tôi khi còn nhỏ; tôi có đề cập tới bài chiếu thiên đô của vua Lý thái Tổ. Cháu không thích, đòi mẹ phải đọc theo kiểu thơ hoặc hát ru như cháu được nghe mẹ “kể” như hồi còn nhỏ. Tôi đâu có nhớ toàn bài chiếu đâu, mà cũng chưa nghe có người dịch ra thơ chữ nôm, bèn trả lời đại: “Con viết thơ cho chú Lộc hỏi thử.” 

Cháu nhờ tôi tìm dùm những bài thơ, hoặc bài hát ru để mẹ cháu “kể” cho cháu nghe! 

Thiên Đô Chiếu tìm cũng dễ, bài dịch ra chữ nôm cũng nhiều, nhưng dịch ra văn vần chỉ thấy có 2 bài trong trang Thi Viện. Thấy không vừa ý, bèn cất công phỏng dịch theo thể song thật lục bát cho dễ ngâm nga như phía dưới. 

Hôm nay làm xong, vừa đúng ngày lễ Mẹ, liền hồi âm cho cháu Lan Châu, để chiều tối nay cháu được Mẹ “kể” chuyện thiên đô về thành Thăng Long như ngày xưa còn bé! 

Xin mời đọc. 

Thiên Đô Chiếu  遷都詔  

遷都詔 

昔商家至盤庚五遷，周室迨成王三徙。豈三代之數君徇于己私，妄自遷徙。以其圖大宅中，為億萬世子孫之計，上謹天命，下因民志，苟有便輒改。故國祚延長，風俗富阜。而丁黎二家，乃徇己私，忽天命，罔蹈商周之跡，常安厥邑于茲，致世代弗長，算數短促，百姓耗損，萬物失宜。朕甚痛之，不得不徙。 

況高王故都大羅城，宅天地區域之中，得龍蟠虎踞之勢。正南北東西之位，便江山向背之宜。其地廣而坦平，厥土高而爽塏。民居蔑昏墊之困，萬物極繁阜之丰。遍覽越邦，斯為勝地。誠四方輻輳之要會，為萬世帝王之上都。 

朕欲因此地利以定厥居，卿等如何？ 

Thiên Đô Chiếu

Tích Thương gia chí Bàn Canh ngũ thiên, Chu thất đãi Thành Vương tam tỉ. Khởi Tam Đại chi sổ quân tuẫn vu kỷ tư, vọng tự thiên tỉ. Dĩ kỳ đồ đại trạch trung, vi ức vạn thế tử tôn chi kế; thượng cẩn thiên mệnh, hạ nhân dân chí, cẩu hữu tiện triếp cải. Cố quốc tộ diên trường, phong tục phú phụ. Nhi Đinh Lê nhị gia, nãi tuẫn kỷ tư, hốt thiên mệnh, võng đạo Thương Chu chi tích, thường an quyết ấp vu tư, trí thế đại phất trường, toán số đoản xúc, bách tính hao tổn, vạn vật thất nghi. Trẫm thậm thống chi, bất đắc bất tỉ. 

Huống Cao Vương cố đô Đại La thành, trạch thiên địa khu vực chi trung; đắc long bàn hổ cứ chi thế. Chính Nam Bắc Đông Tây chi vị; tiện giang sơn hướng bội chi nghi. Kỳ địa quảng nhi thản bình, quyết thổ cao nhi sảng khải. Dân cư miệt hôn điếm chi khốn; vạn vật cực phồn phụ chi phong. Biến lãm Việt bang, tư vi thắng địa. Thành tứ phương bức thấu chi yếu hội; vi vạn thế đế vương chi thượng đô. 

Trẫm dục nhân thử địa lợi dĩ định quyết cư, khanh đẳng như hà? 

Bản dịch tiếng Việt: 

Xưa nhà Thương đến đời Bàn Canh năm lần dời đô, nhà Chu đến đời Thành Vương ba lần dời đô, há phải các vua thời Tam Đại ấy theo ý riêng tự tiện dời đô. Làm như thế cốt để mưu nghiệp lớn, chọn ở chỗ giữa, làm kế cho con cháu muôn vạn đời, trên kính mệnh trời, dưới theo ý dân, nếu có chỗ tiện thì dời đổi, cho nên vận nước lâu dài, phong tục giàu thịnh. Thế mà hai nhà Đinh, Lê lại theo ý riêng, coi thường mệnh trời, không noi theo việc cũ Thương Chu, cứ chịu yên đóng đô nơi đây, đến nỗi thế đại không dài, vận số ngắn ngủi, trăm họ tổn hao, muôn vật không hợp. Trẫm rất đau đớn, không thể không dời. 

Huống chi thành Đại La, kinh đô cũ của Cao Vương, ở vào nơi trung tâm trời đất, được thế rồng cuộn hổ ngồi, chính giữa nam bắc đông tây, tiện nghi núi sông sau trước. Vùng này mặt đất rộng mà bằng phẳng, thế đất cao mà sáng sủa, dân cư không khổ thấp trũng tối tăm, muôn vật hết sức tươi tốt phồn thịnh. Xem khắp nước Việt đó là nơi thắng địa, thực là chỗ tụ hội quan yếu của bốn phương, đúng là nơi thượng đô kinh sư mãi muôn đời. 

Trẫm muốn nhân địa lợi ấy mà định nơi ở, các khanh nghĩ thế nào? 

Đền Đô (thờ Lý bát đế) 

Chuyển Thể 

Chiếu Dời Đô 

Thương, đế kinh năm lần dời đổi 

Chu, ba lần cũng phải thiên đô 

Phải chăng Tam Đại thời xưa 

Ý riêng, tự tiện cung vua đổi dời? 

Làm như thế cốt bồi ngôi báu
Chọn trung tâm, con cháu vạn đời
Theo ý dân, kính mệnh trời
Lâu dài việc nước, khắp nơi thịnh giầu
Nhà Đinh Lê, trước sau còn tiếc
Trái mệnh trời, tránh việc Thương, Chu
Ở yên một chổ đóng đô.
Truyền đời ngắn ngủi, héo khô vật-người
Trẫm đớn đau, không thể không dời! 

Thành Đại La, Cao Biền xây lớn 
Thế trung tâm rồng cuộn, hổ ngồi 
Đông tây nam bắc chính ngôi 
Tiện nghi núi trước, sông xuôi sau thành 

Ruộng màu mỡ, đa canh rộng mở 
Thế đất cao sáng sủa trong lành 
Vạn vật tươi tốt phồn vinh 
Không đâu khắp xứ Việt mình so đương 

Chỗ tụ hội bốn phương quan yếu 
Dựng kinh đô, sáng chiếu muôn đời 
Thiên-địa lợi, trẫm định nơi 
Các khanh suy tính góp lời cho ta. 

Lộc Bắc 

Mai 2020