Bạch Cư Dị 白居易 (772-846) tự Lạc Thiên 樂天, hiệu Hương Sơn cư sĩ 香山居士 và Tuý ngâm tiên sinh 醉吟先生, người Hạ Khê (nay thuộc Thiểm Tây). Ông là thi nhân tiêu biểu nhất giai đoạn cuối đời Đường, là một trong những nhà thơ hàng đầu của lịch sử thi ca Trung Quốc. Ông xuất thân trong một gia đình quan lại nhỏ, nhà nghèo nhưng rất thông minh, 9 tuổi đã hiểu âm vận, mười lăm tuổi đã bắt đầu làm thơ. Ông chủ trương thơ phải gắn bó với đời sống, phản ánh được hiện thực xã hội, chống lại thứ văn chương hình thức. Ông thường nói: "Làm văn phải vì thời thế mà làm... Làm thơ phải vì thực tại mà viết, mục đích của văn chương là phải diễn đạt tình cảm của nhân dân”. Thơ ông mang đậm tính hiện thực, lại hàm ý châm biếm nhẹ nhàng kín đáo. Họ Bạch chủ trương thơ ca phải giản dị để dân chúng đều hiểu được; tình cảm, tư tưởng phải giàu tính nhân dân, nói được nỗi lòng của mọi người trước thế sự. Thơ ông rất trữ tình. Khi ông bị đi đày từ Tràng An đến Tây Giang, ba bốn ngàn dặm, dọc đường thấy trường học, chùa chiền, quán trọ, hồ sen… đều có đề thơ của mình.
Lời phi lộ
Bạch Cư Dị chủ trương thơ phải giản dị, vừa với tầm hiểu biết của dân chúng. Tình cảm, tư tưởng phải có “nhân dân tính” nói lên được những điều xảy ra hàng ngày trong xã hội và phản ảnh nỗi lòng của người dân trước thế sự.
Thơ ông rất trữ tình. Khi bị đi đày từ Tràng An đến Tây Giang, cách xa bốn ngàn dặm, dọc đường thấy trường học, chùa chiền, quán trọ, sự lam lũ của nhân dân… ông đều có đề thơ, bày tỏ lòng mình.
Thơ của ông gồm nhiều chủ đề khác nhau; bài nào cũng bay bướm, ý ở ngoài lời; khi thì chân thành ca tụng (Quan Ngải Mạch), khi thì mỉa mai kín đáo (Khinh Phì, Lập Bi), khi thì dạy luân lý (Thái Hoàng Gỉa, Thanh Thạch); khi thì hoà đồng vào cảnh ngộ của nhân vật (Dương Liễu Chi Bát Thủ Kỳ 3-7). Bài nào cũng buồn thương vời vợi hoặc đượm vẻ từ bi.
Tới bài 楊柳枝八首其五 Dương Liễu Chi Bát Thủ kỳ 5, Bạch Cư Dị coi liễu như mụ Tú bà đứng chào đón khách cho lầu xanh.
Nguyên tác Dịch âm
楊柳枝八首其五 Dương Liễu Chi Bát Thủ Kỳ 5
蘇州楊柳任君誇 Tô Châu dương liễu nhậm quân khoa,
更有錢塘勝館娃 Cánh hữu Tiền Đường thắng Quán Oa.
若解多情尋小小 Nhược giải đa tình tầm Tiểu Tiểu,
綠楊深處是蘇家 Lục dương thâm xứ thị Tô gia.
Chú giải:
Khoa: khoe, nói khoác.
Nhậm: đảm nhận, chịu đựng, để mặc cho.
Nhược: nếu, giống như.
Giải: cởi (áo), giải tỏa, dẫn đi. Nhược giải: nếu như muốn.
Thị: là, đúng.
Dịch nghĩa
Tám Bài Nhành Dương Liễu Kỳ 5
Dương liễu đất Tô châu đón anh khoe:
(gái) Tiền Đường nhất định thắng (gái) Quán Oa
Nếu (ngài) đa tình muốn tìm Tiểu Tiểu
Thì đây đích thị là (nhà nàng) họ Tô (Tô Tiểu Tiểu)
Dịch thơ
Tám Bài Nhành Dương Liễu Kỳ 5
Tô châu dương liễu đón anh khoe:
"Nhất định Tiền Đường thắng Quán Oa
Ví phỏng đa tình tìm Tiểu Tiểu
Họ Tô thầm kín đúng đây mà"
Lời bàn
Trước hết xin nhắc sơ lược về 3 thể thơ: Phú, Tỷ và Hứng:
Phú là những bài nói rõ tên, rõ việc.
Tỷ là những bài thấy việc hư hỏng hoặc phức tạp đương thời mà không dám nói rõ, chỉ dùng lối so sánh để̉ diễn đạt một ý kín đáo.
Hứng là những bài mượn vật, mượn việc để nói lên ý chính.
Tỷ và Hứng khác nhau ở chỗ Tỷ thì mượn vật, mượn việc làm thí dụ mà không nói rõ ý chính, còn Hứng thì mượn vật, mượn việc để nói rõ ý chính.
Bài này thuộc thể hứng. Đây là một bài thơ tả cảnh lầu xanh đón khách. Bạch Cư Dị tới xóm “Dương Liễu" (xóm Bình Khang) ở Tô châu mua vui thì được mấy ả chào mời như sau: "Xin quan anh cứ hoan hỷ bước vô. Bảo đảm gái Tiền Đường thơm hơn gái Quán Oa. Nếu quan anh muốn tìm Tô Tiểu Tiểu thì đúng nhà nàng đây rồi ". Họ Bạch dùng cái tên Tô Tiểu Tiểu của một điển tích xưa, chứ chưa chắc Tô Tiểu Tiểu là tên của một ả giang hồ cưng nào đó của ông ở Tô Châu. Ả này tên là thật gì thì chả cần để ý tới.
Con Cò
***
Cành Dưuơng Liễu (Bài 5)
Mời anh cùng ngắm liễu Tô Châu
Tiện ghé Tiền Đường Oa viện lâu
Muốn tuyển tú nhi làm tiểu thiếp?
Tô gia thành Lục tận thôn sâu
Kiều Mộng Hà
Sept.14.2024
***
Cành Dương Liễu-kỳ 5.
Khoe liễu Tô Châu mừng đón khách,
Tiền Đường còn thắng Quán Oa cung.
Si tình muốn kiếm cô nàng Tiểu,
Liễu Thắm nhà Tô xóm mịt mùng.
Mỹ Ngọc phỏng dịch.
Sept. 14/2024.
***
Cành dương liễu (kỳ 5)
Dương liễu Tô Châu gợi vấn vương
Quán Oa mỹ nữ kém Tiền Đường
Si tình Tiểu Tiểu mong chiêm ngưỡng
Hiểm hóc nhà nàng tận Lục Dương
Thanh Vân
***
Dương Liễu Chi Bát Thủ Kỳ 5
Tô Châu dương liễu nói nghe qua
Chẳng lẽ Tiền Đường thắng Quán Oa?
Nếu kẻ đa tình tìm Tiểu Tiểu
Lục Dương chốn thẳm, ấy Tô gia!
Lộc Bắc
***
Nguyên tác: Phiên âm:
楊柳枝八首其五 Dương Liễu Chi Bát Thủ Kỳ 5
蘇州楊柳任君誇 Tô Châu dương liễu nhậm quân khoa
若解多情尋小小 Nhược giải đa tình tầm Tiểu Tiểu
綠楊深處是蘇家 Lục Dương thâm xứ thị Tô gia.
Ghi chú:
Tô Châu: thành phố nằm trên bờ phía đông của Thái Hồ, là trung tâm giao thông đường thủy và đường sắt quan trọng ngày nay
Dương liễu: người đẹp Tô Châu Mời nghe: Tô Châu Dạ Khúc 蘇州夜曲
Nhậm khoa: để mặc cho khoe khoang
Tiền Đường: hay Sông Tiền Đường trong các bài thơ cổ chỉ thành phố Hàng Châu, Chiết Giang ngày nay; một thị trấn đông dân ở quận Hà Xuyên, Trùng Khánh, được biết đến là thị trấn đẹp ở phía bắc huyện Hà Xuyên, giáp với huyện Vũ Thắng tỉnh Tứ Xuyên.
Tiểu Tiểu: là Tô Tiểu Tiểu (479 - 502) người Nam Tề đời Nam Bắc Triều, là một ca kỹ tài ba xinh đẹp nên Tiểu Tiểu được xài như danh từ chung chỉ ca kỹ xinh đẹp. Nàng còn nổi danh thích trồng dương liễu trước nhà. Nhiều thi sĩ, trong đó có Đỗ Mục, Bạch Cư Dị, Lý Hạ…triều đại nhà Đường làm thơ về nàng và xem nàng như một Trà Hoa Nữ của Trung Hoa.
Quán Oa: tên cung điện, do Ngô Phù Sai xây cho Tây Thi ở khi nàng vừa từ Việt đến Ngô, di chỉ nay trên núi Linh Nham, phía tây nam huyện Ngô, tỉnh Giang Tô.
Lục Dương: phố ở Tô Châu
Tô gia: tên một quán rượu bên bờ sông Tiền Đường trong thành phố Hàng Châu, tỉnh Chiết Giang.
Dịch nghĩa:
Cành Dương Liễu kỳ 5
Lấy tâm ý để khoe với bạn dương liễu của Tô Châu
Lẽ nào (mỹ nữ trên) sông Tiền Đường lại đẹp hơn người trong cung điện Quán Oa
Nếu có kẻ đa tình muốn tìm (Tô) Tiểu Tiểu
Nhà họ Tô ở nơi hiểm hóc khó tìm của thành Lục Dương.
Dịch thơ:
Cành Dương Liễu Kỳ 5
Thể thất ngôn:
Giới thiệu cùng anh liễu Tô Châu
Tiền Đường trội hẳn Quán Oa lầu
Đa tình muốn kiếm nàng Tiểu Tiểu
Họ Tô bán rượu chốn thâm sâu.
Thể lục bát:
Tô Châu có liễu đẹp xinh,
Quán Oa không bỏ không binh Tiền Đường.
Đa tình muốn Tiểu Tiểu thương,
Nhà Tô ở phố Lục Dương khó tìm.
Willow Branch 5 by Bai Ju Yi
With all my heart I’d like to introduce to you Suzhou willow
Why is (women along) Qiantang river more beautiful than (women in) Guanwa Palace?
If someone in love looks for (Su) Xiao Xiao
Su tavern is a hard-to-find place in Luyang.
Phí Minh Tâm
***
Góp ý:
楊柳枝八首其五 Dương Liễu Chi Bát Thủ Kỳ 5
若解多情尋小小 Tô Tiểu Tiểu là danh kỷ thời Tiền Đường của Hàng Châu; mộ nàng ở bên bờ Tây Hồ. Và tôi hiểu bài thơ là ca kỷ Tô Châu mời mọc họ Bạch nhưng vì nhà thơ nghĩ rằng gái Tiền Đường hơn gái Tô Châu, nên ông đến Tiền Đường tìm Tô Tiểu Tiểu, và cho ta tiếp bài Dương Liễu Chi thứ 6. Cũng có thể rằng nhà thơ muốn bảo rằng đời không có Tây Thi thứ nhì nên ta tìm người đẹp nơi khác vậy.
Huỳnh Kim Giám
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét