(Bắc Tống, Liêu) - Từ
Trương Tiên 張先 (990-1078) tự Tử Dã 子野, người Ngô Hưng, tỉnh Chiết Giang, từng làm quan lang trung. Từ của ông phong cách khá cao, nổi danh ngang với Liễu Vĩnh. Trong Bạch Vũ trai từ thoại, từ của ông được nhận định vừa hàm súc, vừa phát việt. Tác phẩm của ông có An lục tập và An lục từ.
菩薩蠻（牡丹含露珍珠顆) Bồ Tát Man (Mẫu Đơn Hàm Lộ Trân Châu Khoảa)
牡丹含露珍珠顆 Mẫu đơn hàm lộ trân châu khoả,
美人折向庭前過 Mỹ nhân chiết hướng đình tiền quá.
含笑問檀郎 Hàm tiếu vấn đàn lang,
花強妾貌強 Hoa cường, thiếp mạo cường?
檀郎故相惱 Đàn lang cố tương não,
須道花枝好 Tu đạo hoa chi hảo.
一面發嬌嗔 Nhất diện phát kiều sân,
碎挼花打人 Toái noa hoa đả nhân.
Chú giải
檀郎 đàn lang= đàn nô: lời xưng hoa mỹ phụ nữ dùng gọi chồng hay tình lang.
故相惱 cố tương não: cố ý chọc tức nhau.
須道 tu đạo: (từ ghép) đợi nói…, nếu mà nói…
嬌嗔 kiều sân: làm nũng; nổi sùng.
碎挼 toái nọa: vò nát.
Dịch nghĩa
Bồ Tát Man (Mẫu Đơn Ngậm Sương Trân Châu Mướt)
Mẫu đơn ngậm sương như những hạt trân châu,
Mỹ nhân bẻ cành mẫu đơn đi qua trước sân,
Cười mỉm hỏi chàng:
Hoa tươi hay mặt thiếp tươi?
Chàng thật đáng ghét quá,
Lại nói là hoa tươi chứ!
Lập tức thiếp nổi sùng lên,
Vò nát hoa, đánh chàng liền.
Dịch từ
Bồ Tát Man (Mẫu Đơn Ngậm Sương Trân Châu Mướt)
Mẫu đơn ngậm sương trân châu mướt,
Người đẹp bẻ hoa qua sân trước.
Cười mỉm hỏi thử chàng:
Hoa hay mặt đẹp hơn?
Chàng cố trêu chọc thiếp,
Đáp rằng hoa đẹp thiệt!
Thiếp liền nổi sùng lên,
Vò hoa uýnh chàng liền.
Lời bàn
Bài từ theo điệu Bồ tát man, tả một cuộc rượt đuổi ái tình rất ngoạn mục của một cặp tình nhân. Lời thơ bình đị, thân mật, khéo léo… ; chỉ một chữ 打 đả (đánh) cũng có thể khai triển thành một màn hài kịch dài hàng trăm chữ. Mời các bạn nghe Con Cò khai triển như sau:
Sáng sớm nàng bẻ một nhánh mẫu đơn đi qua trước sân, bông hoa còn ngậm những giọt sương long lanh như hạt trân châu. Chàng ngồi hóng mát trên hè. Nàng mỉm cười hỏi thử chàng: “Hoa đẹp hay mặt em đẹp?”. Chàng trêu tức: “hoa đẹp”. Nàng bèn nổi khùng mắng: “Em uýnh chít anh!” và cầm nhành hoa đánh chàng. Chàng chạy vô trong nhà. Nàng vứt nhành hoa xuống đất, đuổi theo. Chàng chạy qua phòng khách… vào buồng ngủ… Nàng theo bén gót… Bỗng cửa phòng ngủ đóng sập lại… Họ uýnh nhau kịch liệt trên giường… (bên ngoài không nhìn thấy gì nữa, chỉ nghe tiếng la ú ớ bên trong). Các bạn ngẫm thử xem Tống từ thanh nhã đầu thế kỷ 10 không thua phim sex của Mỹ đầu thế kỷ 21 bao nhiêu.
Con Cò
***
Góp Ý:
Đây là một bài từ rất nhí nhảnh, dễ thương của Trương Tiên, nhưng không nằm trong những bài nổi tiếng của ông.
Như ÔC đã nói, theo Thi Viện, thì Trương Tiên tự là Tử Dã, thọ tới 88 tuổi (990-1078), làm quan tới chức Lang Trung. Sách của Trần Trọng San có thêm một vài chi tiết: Ông đậu tiến sĩ năm 1030, được Án Thù bổ làm thông phán, rồi thăng dần đến Đô Quan Lang Trung.
Từ của ông nổi tiếng vì nhiều câu rất độc đáo, như đào lý giá đông phong (đào lý cưới gió đông) hay vân phá nguyệt lai hoa lộng ảnh, (mây tan, trăng lặn, hoa đùa bóng) tới nỗi người ta gọi ông là quan Lang Trung “đào lý giá đông phong” hay quan Lang Trung “vân phá nguyệt lai hoa lộng ảnh”.
Ngoài câu hoa lộng ảnh, ông còn 2 câu nữa cũng dùng chữ ảnh:
Kiều nhu lãn khởi, liêm áp quyển hoa ảnh
Ẻo lả, lười dậy, rèm kề bên cuốn bóng hoa.
Liễu kính vô nhân, đọa khinh nhứ vô ảnh.
Đường liễu không người, tơ nhẹ rơi không bóng (liễu nhứ)
Vì có 3 chữ ẢNH, người ta gọi ông là TRƯƠNG TAM ẢNH.
Ông còn có câu thơ dùng 3 chữ TRUNG, nên cũng được gọi là TRƯƠNG TAM TRUNG:
Tâm trung sự, nhãn trung lệ, ý trung nhân.
Việc trong lòng, lệ trong mắt, người trong ý.
Ông là người rất mực phong lưu, hay khôi hài, khi đã lớn tuổi còn cưới thiếp, nên Tô Đông Pha tặng ông bài thơ để trêu chọc, trong đó có câu:
Thi nhân lão hỹ Oanh Oanh tại.
Nhà thơ già rồi, Oanh Oanh còn đó
(Thôi Oanh Oanh trong Tây Sương Ký)
Nếu đúng như lời của Trần Trọng San, và theo giai thoại của Tô Đông Pha thì Trương Tiên quả là ông già …dịch. Bài Bồ Tát Man này đã nói lên tính tình của tác giả. ÔC đàn chủ của mình, 89 tuổi, tuy hành động thì không như Trương Tiên, nhưng lời bàn của ÔC thì cũng địch ngang ngửa, rất gợi tình, đọc xong phải cười mỉm.
Những chữ khó thì ÔC đã giải thích rồi. Chữ kiều sân rất hay, giận nhưng lại nũng nịu, nhõng nhẽo, rất tình tứ.
Bồ Tát Man (Mẫu Đơn Hàm Lộ…)
Mẫu đơn sương đượm tươi như ngọc,
Trước sân, người đẹp ôm hoa mọng,
Cười mỉm hỏi bạn tình,
Hoa và thiếp, ai xinh?
Bạn tình cố nói ngược,
Sao đẹp bằng hoa được!
Lập tức nổi tam bành,
Vò nát hoa, đánh anh.
Bát Sách.
(ngày 12 tháng 08 năm 2022)
Góp Ý:
Nhân lúc tìm kiếm thêm tài liệu để phỏng dịch bài từ này thì đọc được một đoạn như phía dưới (quên mất xuất xứ do không ghi lại)
“Hồi em đọc Anh hùng xạ điêu, do dịch giả Cao Tự Thanh dịch, có đoạn nói về cảnh Hoàng Dung dẫn lại lời bài từ này. Chính vì bài từ này mà em đã tìm kiếm rất nhiều, hôm nay lại may gặp được bài thơ này. Bài này quả thật ý tứ dễ thương, hoặc ít nhất thì em nghĩ thế. Sau đây là bản dịch (của Cao Tự Thanh):
Bồ Tát Man:
Mẫu đơn sân trước tươi mươn mướt
Thiếu nữ hái đem qua sân trước
Cười nụ hỏi người tình
"Hoa xinh hay thiếp xinh?"
Anh chàng ra vẻ tức
Cứ nói hoa đẹp nhất
Người đẹp cố nhịn cười
Xé nát hoa ném người.
Quả thực nếu bài từ được dịch theo nghĩa này thì nó rất dễ thương, y như 2 nhân vật chính trong câu chuyện của Kim Dung vậy.”
Truyện của Kim Dung Lộc Bắc không thuộc, cái này phải nhờ anh Bát Sách mao tôn cương thêm.
Bồ Tát Man
Mẫu đơn - điểm chân châu - hạt móc
Mỹ nhân bẻ, trước sân đình bước
Chúm chím khẽ hỏi tình:
“Hoa xinh, mặt thiếp xinh?”
Người đâu thật đáng ghét
Nói liền hoa xinh thiệt!
Lập tức nổi sùng lên
Vò vụn hoa đánh liền!
Lộc Bắc
***
Góp Ý:
菩薩蠻 – 張先 Bồ Tát Man – Trương Tiên
Bồ Tát Man là bài từ có 44 chữ. Hai câu đầu 7 chữ và có vần trắc. Sáu câu còn lại mỗi câu 5 chữ. Câu 3 và 4 có vần bằng. Câu 5 và 6 có vần trắc. Câu 7 và 8 có vần bằng. Các chữ trong câu phải có thanh bằng hay trắc theo từ phổ cũng giống như trong thơ Đường luật.
Bài từ này của Trương Tiên có mộc bản trong các sách:
Tri Giá Ông Tập - Tống - Hoàng Công Quảng 知稼翁集-宋-黃公廣
Hoa Thảo Hòa Biên - Minh - Trần Diệu Văn 花草稡編-明-陳耀文
Ngự Định Toàn Đường Thi - Thanh - Thánh Tổ Huyền Diệp 御定 全唐詩-清-聖祖玄燁
Ghi chú:
Mẫu đơn: tên khoa học Paeonia suffruticosa
Đàn Lang: chỉ Phan Nhạc người nước Tấn, dung mạo tuấn tú, trên đường đi Lạc Dương bị phụ nữ bao vây ném trái cây. Sau này đàn lang trở thành danh từ phụ nữ dùng để chỉ người chồng hoặc người đàn ông mình yêu.
Dịch nghĩa:
Bồ Tát Man
Mẫu đơn hàm lộ trân châu khỏa Hoa mẫu đơn ngậm sương như những hạt trân châu,
Mỹ nhân chiết hướng đình tiền quá Mỹ nhân bẻ một cành khi đi qua sân.
Hàm tiếu vấn đàn lang Nàng mỉm cười hỏi chàng:
Hoa cường, thiếp mạo cường Hoa tươi hay mặt thiếp tươi?
Đàn lang cố tương não Chàng có ý phiền hà,
Tu đạo hoa chi hảo Đáp thẳng là cành hoa đẹp.
Nhất diện phát kiều sân Nàng giả vờ hờn dỗi,
Toái noa hoa đả nhân Đánh chàng nát cành hoa.
菩薩蠻 – 張先 Pu Sa Man by Zhang Xian
牡丹含露真珠顆 Peonies glittered with pearl like dew drops,
美人折向庭前過 A beautiful girl collected a branch when passing by the garden.
含笑問檀郎 Smiling, she asked her Tang Lang (boy friend):
花強妾貌強 Am I pretty or the peonies?
檀郎故相惱 Annoyed, he said deliberately
須道花枝好 Peonies looked better than you.
一面發嬌嗔 Acting angry and coquettish,
碎挼花打人 She beat him with the flowers and broke them into pieces.
Điền từ:
Phí Minh Tâm
***
Các Bài Dịch Khác:
Bồ Tát Man (Mẫu Đơn Sương Đọng Viên Châu Bảo)
Mẫu đơn sương đọng viên châu bảo,
Cô nàng ngắt trước sân đi dạo.
Cười mỉm hỏi chàng ơi,
Hoa tươi hay mặt tươi?
Chàng đùa nhau chọc giận,
Nói thật hoa hơn hẳn.
Lập tức nàng sùng lên,
Vò hoa đánh chàng liền.
Mỹ Ngọc
Aug. 12/2022.
***
Kiếp Hoa Bạc Phần
Mẫu đơn lóng lánh giọt sương,
Trân châu tựa thể, nghiêm đường ngoài hiên.
Mỹ nhân tha thướt dáng tiên,
Khuôn viên lả lướt, thoắt liền ngắt hoa.
Tình quân hóng mát bên tòa,
Bóng hồng môi mỉm, cợt cà hỏi ngay:
"Vì hoa tươi thắm, ngất ngây,
Hoặc là chính thiếp, đắm say lòng chàng ?"
Người đâu dễ ghét ngang tàng,
Khăng khăng hoa điểm rỡ ràng thế gian...
Sùng me, giận lẫy, võ vàng,
Mẫu đơn sắc đỏ - cô nàng vò ngay.
Đóa huê tan nát trong tay,
Mặc ai hứng chịu - đắng cay trang đài...
Khánh-Hưng
***
Cảm Tác:
Quỳnh thơm hay môi em thơm?
Nhìn em ngơ ngẩn mắt gờm gờm
Ra điều suy nghĩ thật xôm
So sánh thật kỹ rồi đơm mỹ miều
Thôi đừng mất thì giờ nhiều
Với em đừng có giở chiêu ỡm ờ
Hoa thơm? Em thật sững sờ
Thôi đi chỗ khác đừng mơ tới mùi
Đồ Cóc
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét