Lư Luân 盧綸 (748-800) tự Doãn Ngôn 允言, người Hà Trung (nay là tỉnh Sơn Tây). Trong thời Đại Lịch, đời Đường Đại Tông, thi nhiều lần không đậu, sau có người tiến cử ra làm quan chức uý tại Văn Khanh, lần lần thăng đến chức Hộ bộ lang trung, giám sát ngự sử. Tham gia quân đội nhiều năm, thơ ông phóng khoáng, quan tâm nhiều đến đời sống nhân dân.
Lư Luân là một trong mười tài tử thời Đại Lịch (chín người kia là Cát Trung Phu, Hàn Hoành, Tiền Khởi, Tư Không Thự, Miêu Phát, Thôi Động, Cảnh Vi, Hạ Hầu Thẩm, Lư Đoan).
Nguyên tác Dịch âm
長安春望 Trường An Xuân Vọng
東風吹雨過青山 Đông phong xuy vũ quá thanh san,
卻望千門草色閑 Khước vọng thiên môn thảo sắc nhàn.
家在夢中何日到 Gia tại mộng trung hà nhật đáo,
春來江上幾人還 Xuân lai giang thượng kỷ nhân hoàn.
川原繚繞浮雲外 Xuyên nguyên liễu nhiễu phù vân ngoại,
宮闕參差落照間 Cung khuyết sâm si lạc chiếu gian.
誰念為儒逢世難 Thuỳ niệm vi nho phùng thế nạn,
獨將衰鬢客秦關 Độc tương suy mấn khách Tần quan.
Chú giải
卻 khước: từ chối. Người ta cho mà mình từ chối không nhận gọi là khước. 卻望 khước vọng: miễn cưỡng ngóng trông…
闕 khuyết: Cái cổng hai từng: làm hai cái đài ngoài cửa có tầng lầu, ở giữa bỏ trống để làm lối đi và để dễ nhìn ra xa gọi là khuyết, cho nên gọi cửa to là khuyết. 宮闕 cung khuyết: cửa cung điện làm theo kiểu trên để có thể kiểm soát những diễn biến xảy ra từ xa; ngày xưa hay ban bố pháp lệnh ở ngoài cửa cung, cho nên gọi cửa cung là khuyết.
為儒 vi nho: kẻ nho sinh hèn mọn này.
逢世難 phùng thế nạn: gặp nạn trên đời.
Dịch nghĩa
Ngắm cảnh xuân ở Trường An
Gió đông thổi mưa qua rặng núi xanh,
Ngắm trông ngàn cổng thấy sắc cỏ êm đềm.
Nhà ở (của mình) chỉ có trong giấc mơ, biết ngày nào đến được?
Khi mùa xuân đến trên sông, có mấy người (từ xa) về đây (để thưởng xuân)?
Dòng sông và đồng bằng uốn lượn ngoài đám mây nổi;
Cung khuyết nhấp nhô trong bóng nắng tàn.
Ai nghĩ là kẻ nho-sinh này gặp nạn?
Một mình đem mái tóc cằn đến làm khách ở Tần quan?
Dịch thơ
Ngắm cảnh xuân ở Trường An
Mưa xuân theo gió vượt non ngàn
Đứng ngắm nơi nơi sắc cỏ hoang.
Nhà tại mộng mơ không tới được,
Xuân về trên sóng mấy ai ham.
Sông đồng uốn lượn ngoài mây nổi,
Cung khuyết so le dưới nắng tàn.
Ai nghĩ nho-sinh này gặp nạn?
Một mình vò võ chốn Tần quan.
Lời bàn
Thấy họ Lư ngắm cảnh xuân ở Trường An mà chán chường:
Câu 1:
Gió xuân đem mưa đổ xuống ngàn núi. Cụm từ 過青山 quá thanh san ÔC dịch là vượt non ngàn.
Câu 2:
Đứng ngắm ngàn vườn không thấy hoa mà chỉ thấy cỏ tranh. Câu này rất khó dịch theo đúng ý của toàn bài: cụm từ ngàn vườn ám chỉ nhiều vườn, dịch là nơi nơi; cỏ tranh dịch là cỏ hoang cho hợp vần. Toàn câu sẽ dịch thoát là: Đứng ngắm nơi nơi sắc cỏ hoang.
Câu 3:
Nhà thì chỉ có trong mộng, biết bao giờ mới có nhà thật để về (lúc này Lư còn nghèo lắm chưa có nhà).
Câu 4:
Xuân về trên sóng chẳng ai ham (Lư ngủ đò trong những ngày xuân sống ở Trường An). Chữ sông ÔC dịch là sóng vì cần một âm trắc.
Câu 5:
Sông & đồng ruộng thì như uốn lượn trong mây (vì ngủ đò nên chỉ nhìn thấy sương mù dầy đặc che khuất sông ngòi và đồng ruộng).
Câu 6:
Cung khuyết của nhà vua thì lô nhô dưới nắng tàn (cái nhìn của Lư, một thí sinh từ xa tới kinh đô để dự thi, còn rất bỡ ngỡ, chưa quen với phong cảnh ở kinh đô).
Câu 7:
Câu này là cái chìa khóa của toàn bài: (Lư đâu muốn ngắm xuân ở đây), kể như tên nho sinh này gặp nạn ở Trường An! Cụm từ nho-sinh tố cáo rằng Lư đang đi thi ở Trường An và kỳ thi này cũng rớt (gặp nạn) như nhiều kỳ thi trước (tiểu sử của Lư nói rằng ông đi thi nhiều lần mà không lần nào đỗ).
Câu 8:
(Khỏi cần bàn thêm nữa); Lư thi rớt rồi, một mình nằm vò võ trên thuyền ở Tần quan (nằm chờ kết qủa thi và không biết về đâu vì không có nhà) … Một lần nữa, bài thơ này vẫn cho thấy rằng thơ Đường (tưởng như hoang đường) nhưng tả cảnh thực, tả tình cũng thực; không hư cấu.
Đọc bài thơ tới 2 câu chót mới thấy ý nghĩa của cái cảnh xuân ở Trường An của Lư Luân chỉ là chờ tin thi rớt.
Con Cò
***
Xuân ngóng Trường An
Gió đông mưa bám vượt non ngàn
Nghìn cửa ráng trông cỏ sắc nhàn
Nhà ở trong mơ, thời khắc đến?
Xuân về trên sóng mấy ai sang?
Đồng sông uốn lượn ngoài mây nổi
Cung điện lô xô dưới nắng tàn
Ai nghĩ nho hèn đương mắc nạn?
Một thân tóc rối, khách Tần quan!
Lộc Bắc
Sept23
***
Ngắm Xuân Ở Trường An.
Mưa theo gió thổi đến non ngàn,
Chán ngắm ngàn nơi cỏ mọc lan.
Nhà ở trong mơ bao thủa có
Xuân trên mặt sóng mấy ai màng.
Quê hương tít tắp ngoài mây nổi,
Cung điện lô nhô dưới nắng tàn.
Ai thấu nho sinh đang gặp nạn,
Một mình tóc trụi trọ Tần Quan.
Mỹ Ngọc
Oct. 22/2023.
***
Ngắm Cảnh Xuân Ở Trường An
Gió đông mưa nhẹ lướt non xanh
Nghìn cửa nhìn ra cỏ sắc thanh
Nghĩ đến nhà xưa thêm nỗi nhớ
Xuân về bến vắng nước long lanh
Cánh đồng uốn khúc ngoài mây nổi
Cung điện lô nhô dưới nắng hanh
Ngẫm nghĩ hàn sinh đời khốn đốn
Tóc còi trơ trọi chốn Tần Quan
Kiều Mộng Hà
Oct23rd2023
***
Ngắm Cảnh Trường An
Gió thổi mưa Xuân giạt núi xanh
Trường An cung điện xếp hàng hàng
Ước mơ một mái nhà êm ấm
Xuân đến bên sông cảnh trí an
Sông núi trải dài tận ngút ngàn
Huy hoàng chiều nắng đẹp Trường An
Có ai thương phận ta lăn lóc
Tóc bạc xác xơ nho sĩ hàn
Thanh Vân
***
Hôm nay, sinh nhật thứ 81, bên ngoài trời mưa, mà tối nay mới được vợ con kéo đi ăn, BS không biết làm gì trong khi chờ đợi nên viết góp ý cho bài thơ của Lư Luân.
Thấy tên quen quen, thì nhớ ra cách đây mấy năm, mình đã góp ý cho bài HỶ NGOẠI ĐỆ LƯ LUÂN KIẾN TÚC của Tư Không Thự. Tư Không tả cảnh nghèo của mình, xấu hổ vì có em bên ngoại là Lư Luân đến thăm. Theo tiểu sử thì cả hai anh em đều nghèo, Lư thì thi hoài không đậu, sau nhờ người giới thiệu mới được chức quan nhỏ, nhưng thủa hàn vi thì rất khổ sở.
Đúng như ÔC nói, bài thơ này Lư làm khi về Tràng An để thi, cảm thấy buồn vì phong cảnh sông núi, đồng ruộng hoang vu, vắng vẻ, mình thì nhớ nhà, một thân nơi đất khách, mái tóc tả tơi….
ÔC lấy bài trên Thi Viện, và BS thấy chữ thứ 3 của câu 5, phiên âm liệu là sai, phải là LIỄU mới đúng. LIỄU NHIỄU, cả 2 chữ viết với bộ mịch, cùng có nghĩa là quấn, vòng quanh, vướng mắc, uốn lượn…
Những chữ khó khác:
# Xuyên: dòng nước, sông,
# Nguyên: cánh đồng, lúc đầu, nguồn…
# Sâm: cây sâm, hay sao Sâm. Sâm Si là so le, nhấp nhô, chỗ cao, chỗ thấp.
# Lạc: rụng, xuống thấp, thuộc về. Lạc đệ là thi rớt, lạc chức là mất chức.
# Chiếu : chiếu, soi, rọi…ánh sáng mặt trời. Lạc chiếu, tịch chiếu là lúc nắng tàn.
# Niệm: mong mỏi, nhớ, nghĩ..
Về họ của tác giả, những sách mà BS có cùng Thi Viện đều ghi là Lư, nhưng khi đọc bài của anh Giám, BS liền tra tự điển Nguyễn Tôn Nhan, thì chữ viết trong bài đúng là LÔ (trang 940).
Về năm sinh, Thi Viện ghi 748-800, những sách khác đều rất sơ sài, không ghi rõ, nhưng Nguyễn Đức Lân cho biết thêm chi tiết: Lô Luân thi rớt, nhưng 4 người con là Giản, Năng, Từ, Cầu đều đậu tiến sĩ, và họ góp nhặt hết thơ của cha, được bao nhiêu bài thì không thấy nói.
Ngắm Xuân Trường An
Mưa bay theo gió vượt non ngàn,
Muôn cửa trông ra sắc cỏ nhàn,
Nhà ở trong mơ, ngày nao tới,
Trên sông xuân mấy kẻ đi ngang,
Đồng, sông uốn lượn ngoài mây nổi,
Cung khuyết lô nhô dưới nắng tàn,
Ai nghĩ nho sinh mà gặp nạn,
Một mình tóc úa chốn Tần quan.
Bát Sách.
(ngày 21/10/2023)
***
Nguyên tác: Phiên âm:
長安春望-盧綸 Trường An Xuân Vọng - Lư Luân
東風吹雨過青山 Đông phong xuy vũ quá thanh san
卻望千門草色閒 Khước vọng thiên môn thảo sắc nhàn
家在夢中何日到 Gia tại mộng trung hà nhật đáo
春來江上幾人還 Xuân lai giang thượng kỷ nhân hoàn
川原繚繞浮雲外 Xuyên nguyên liễu nhiễu phù vân ngoại
宮闕參差落照間 Cung khuyết sâm si lạc chiếu gian
誰念為儒逢世難 Thùy niệm vi nho phùng thế nạn
獨將衰鬢客秦關 Độc tương suy mấn khách Tần quan
Nguyên tác chữ Hán bên trên dựa vào mộc bản cổ xưa nhất trong sách Ngự Lãm Thi của Lệnh Hồ Sở 御覽詩-唐-令狐楚.Bản này xài chữ nhàn閒 thay vì nhàn閑 trong câu 2.
Sách Ngự Định Toàn Đường Thi của Thánh Tổ Huyền Diệp 御定全唐詩-清-聖祖玄燁 cho dị bản trong các câu :
Câu 2 : liễu柳 thay vì thảo草
Câu 4 : sanh生 thay vì lai來
Câu 7 : đa thất ý多失意 thay vì phùng thế nạn逢世難
Các sách khác có mộc bản bài thơ:
Cổ Thi Kính - Minh - Lục Thì Ung 古詩鏡-明-陸時雍
Doanh Khuê Luật Tủy - Nguyên - Phương Hồi 瀛奎律髓-元-方回
Đường Thi Cổ Xuy - Kim - Nguyên Hảo Vấn 唐詩鼓吹-金-元好問
Đường Bách Gia Thi Tuyển - Tống - Vương An Thạch 唐百家詩選-宋-王安石
Chú thích:
Đông phong: gió mùa xuân thổi từ hướng Đông
Thanh sơn: núi màu xanh, tên núi Thanh Lâm Sơn ở đông nam huyện Đương Đồ, tỉnh An Huy
Thiên môn: ngàn cửa, vô số cửa, cung điện, lâu đài…
Xuyên nguyên: vùng sông ngòi hoang dã, chỉ xứ sở quê hương
Liễu nhiễu: xoay xoắn, quanh co
Khuyết: tháp ở hai bên cổng vào cung điện, thường có lầu và lối đi quanh để có thể quan sát bốn phía từ trên cao
Cung khuyết: cung điện ngày xưa vua ở; gọi như thế vì cung điện nào cũng có hai khuyết ngoài cổng
Sâm si: không đồng đều, nhấp nhô
Lạc chiếu: ánh sáng mặt trời lặn
Thế nạn: khó khăn của thế gian, gặp phải thời kỳ hỗn loạn.
Tần quan: giữa đất Tần, nơi Trường An tọa lạc
Dịch nghĩa:
Trường An Xuân Vọng Ngắm Xuân Ở Trường An
Đông phong xuy vũ quá thanh san
Gió đông nhẹ đẩy mưa xuân đến rặng núi xanh mờ,
Khước vọng thiên môn thảo sắc nhàn
Nhìn từ xa, nhà ở Trường An như chồng lên nhau, cỏ cây xanh mướt.
Gia tại mộng trung hà nhật đáo
Gia đình đầm ấm trong mơ mộng biết bao giờ có được?
Xuân lai giang thượng kỷ nhân hoàn
Xuân đã trở lại trên sông, thuyền qua lại, nhưng mấy người có thể trở về được?
Xuyên nguyên liễu nhiễu phù vân ngoại
Quê hương (sông và đồng) trải dài đến tận chân trời vượt xa những cụm mây bồng bềnh.
Cung khuyết sâm si lạc chiếu gian
Cung điện Trường An nhấp nhô trong ánh nắng hoàng hôn.
Thùy niệm vi nho phùng thế nạn
Ai có thể hiểu được rằng một nho sinh như tôi sinh ra trong thời buổi khó khăn,
Độc tương suy mấn khách Tần quan
Một mình lăn lóc với mái tóc suy tàn lang thang trong giữa đất Trường An.
Dịch thơ:
Ngắm Xuân Ở Trường An
Phỏng dịch theo thể nguyên tác thất ngôn bát cú:
Gió đông nhẹ thổi mưa về núi,
Chồng chất nhà xây cây cỏ nhàn.
Cuộc sống êm đềm mơ lúc có,
Xuân trên sóng nước cảnh bình an.
Quê hương trải rộng hơn mây nổi,
Cung điện nhấp nhô dưới nắng tàn.
Ai hiểu nho sinh đang khốn đốn,
Cô đơn tóc rối sống lang thang.
Phỏng dịch theo thể thơ Việt song thất lục bát:
Gió từ đông, thổi mưa vào đất,
Nhà Trường An, chồng chất như nêm.
Ước mơ cuộc sống êm đềm,
Xuân trên sóng nước thuyền thêm người về.
Non sông rộng, đồng quê muôn cảnh,
Cung điện xưa, xuyên ánh nắng tàn.
Nho sinh gặp phải gian nan,
Đầu bù tóc rối lang thang giữa trời.
Watching Spring In Chang An by Lu Luan
The East wind blew the spring rain toward the blue mountain,
From the distance, Chang An houses appear to sit one over the other and the grass is lush green.
I wondered when the dream family (peaceful country) would make a comeback?
Spring has returned on the river, boats come and go, but how many people shall return?
The country rivers and fields intertwine toward the horizon farther than the floating clouds,
The royal palaces unevenly glitter in the last sunset lights.
Who could understand that a poor student born in difficult times,
Alone with untrimmed white hair, would roam the streets of Chang An.
Phí Minh Tâm
***
Góp Ý:
Tiểu sử 盧綸=Lô Luân (Thiều Chửu không chua cách đọc Lư và tiếng Triều Châu phát âm là Lô). Lô Luân không thể sinh năm 748 vì cả hai cuốn Cực Huyền Tập và Cựu Đường Thư đều ghi rằng năm Thiên Bảo cuối cùng Lô Luân thi tiến sĩ không đỗ. Thiên Bảo (天寶) là niên hiệu cuối cùng của Đường Huyền Tông, từ 742 đến 756) nên năm 756 Lô Luân còn là con nít chưa thể đi thi nếu sinh năm 748. Có người nghĩ là họ Lô sinh thời Khai Nguyên (713-741), năm 737, và có thể không dự thí được vì loạn An Sử (755-763).
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét