Lãng Đào Sa Lệnh 浪淘沙令 – Vương An Thạch

浪淘沙令                Lãng Đào Sa Lệnh  

伊呂兩衰翁。         Y Lã lưỡng suy ông.
歷遍窮通。             Lịch biến cùng thông.
一爲釣叟一耕傭。 Nhất vi điếu tẩu nhất canh dung.
若使當時身不遇， Nhược sử đương thời thân bất ngộ,
老了英雄。             Lão liễu anh hùng.

湯武偶相逢。        Thang vũ ngẫu tương phùng.
風虎雲龍。            Phong hổ vân long.
興王只在笑談中。Hưng vương chỉ tại tiếu đàm trung.
直至如今千載後    Trực chí như kim thiên tải hậu,
誰與爭功。            Thùy dữ tranh công.
 

王安石                    Vương An Thạch
***
Chú Thích

1 Lãng đào sa lệnh浪淘沙令 cũng gọi là Lãng đào sa浪淘沙, nguyên là một khúc hát của Đường giáo phường, sau dùng làm tên từ bài. Tên khác là “Mại hoa thanh賣花聲”. Bài này có 54 chữ, đoạn trước và doạn sau đều có 4 bình vận. Cách luật:

X T T B B vận
X T B B vận
X B X T T B B vận
X T X B B T T cú
X T B B vận

X T T B B vận
X T B B vận
X B X T T B B vận
X T X B B T T cú
X T B B vận

B: bình thanh; T: trắc thanh; X: bất luận: cú: hết câu; vận: vần

2 Y Lã (Lữ) 伊呂: chỉ Y Doãn 伊尹và Lã Thượng呂尚. Y Doãn tên thật là Y Chí 伊摯, cầy ruộng ở đất Sằn莘, sau giúp vua Thương Thang Vương 商湯王diệt nhà Hạ 夏 lập nên nhà Thương 商. Lã Thượng tên thật là Khương Thượng 姜尚, tự là Tử Nha子牙 vì vậy còn gọi là Khương Tử Nha, câu cá ở sông Vị Thủy 渭水. Sau được vua Chu Văn Vương 周文王 trọng dụng, rồi phụ tá vua Chu Vũ Vương 周武王diệt nhà Thương lập nên nhà Chu周.
3 Suy ông 衰翁: ông già.
4 Cùng thông 窮通: khốn quẫn và thuận lợi.
5 Điếu tẩu 釣叟: ngư ông, ông lão câu cá, chỉ Lã Thượng tức Khương tử Nha 姜子牙.
6 Canh dung 耕傭: cầy cấy và làm công, chỉ Y Doãn 伊尹.
7 Nhược sử 若使: nếu như.
8 Bất ngộ 不遇: không gặp được thời tốt.
9 Lão liễu anh hùng 老了英雄: người anh hùng nhưng không làm được gì mà chết già. Câu này chỉ 2 vị Lã Thương và Y Doãn nếu không gặp thời được vua dùng thì cũng chết già mà thôi.
10 Thang Vũ 湯武: Thương Thang Vương 商湯王, người sáng lập ra nhà Thương và Chu Võ Vương 周武王, người sáng lập ra nhà Chu.
11 Phong hổ vân long 風虎雲龍: Trích dẫn một câu trong kinh Dịch “Vân tùng long, phong tùng hổ 雲從龍，風從虎: mây theo rồng, gió theo hổ”, ý nói mây và gió là những bậc hiền thần, (theo giúp) rồng và hổ là các đấng minh quân để dựng nước.
12 Hưng vương 興王 = hưng quốc chi vương 興國之王: vị vua đầu tiên khai sáng cơ nghiệp của 1 triều đại. Trong bài này chữ “hưng vương” ám chỉ những người phụ tá cho vị “hưng vương”.
13 Tiếu đàm trung 笑談中: trong lúc cười nói.
14 Thiên tải 千載: ngàn năm.

Dịch Nghĩa

Y Doãn và Lã Thượng là hai ông già,

Đã từng trải qua cùng khốn rồi đến thuận lợi.
Một người đi câu cá còn một người làm thuê cầy ruộng.
Nếu như lúc xưa không gặp (minh Chúa),
Đấng anh hùng cũng chết già (nơi sơn dã).

(Họ) ngẫu nhiên gặp Vua Thang Vua Vũ,
Như gió theo hổ, như mây gặp rồng.
Chỉ cười nói thôi mà hưng khởi vương nghiệp. (Ý nói làm quân sư hiến kế sách chiến lược, làm chính trị chứ không trực tiếp cầm võ khí xông pha trận mạc).
Cho đến nay đã trải hàng ngàn năm,
Ai có thể tranh giành công nghiệp của hai vị này?

Phỏng Dịch:

Lãng Đào Sa - Hưng Quốc Công Thần

Lã Y hai lão ông,
Cùng sẽ biến ra thông.
Một người câu cá một nhà nông.
Như nếu lúc xưa thời chẳng gặp,
Già chết là xong.

Tôi chúa bỗng tương phùng,
Gió hổ mây rồng.
Nghiệp vương thành tựu nói cười xuông.
Cho đến nay ngàn năm đã trải,
Ai dám tranh công?

HHD 10-2020

***
Lãng Đào Sa Lệnh

1-

Y, Lã hai lão ông
Trải khổn đến thông
Một thân cầy mướn, một ngư ông
Giả thử đương thời duyên không gặp
Tàn tạ anh hùng!

Bỗng gặp vua Vũ Thang
Gió hổ, mây rồng
Khởi vương nghiệp bằng cười nói suông
Cho đến nay, ngàn năm đã trải
Ai dám tranh công!

2-

Lã, Y trải khổn thành thông
Một cầy mướn, một ngư ông
Giả thử duyên thời không gặp
Cả hai đâu thể anh hùng!

Bỗng dưng Thang Vũ trùng phùng
Gió theo hổ, mây đưa rồng
Giúp nghiệp vương bằng cười nói
Ngàn năm ai dám tranh công!

Lộc Bắc
Oct20