Dậy Đi Em

Lời nói đầu:

Tính tới bài này, Con Cò đã viết được 124 bài Liêu Trai Chí Dị thế kỷ 21, trong đó đã giới thiệu trên 130 bài thơ Đường và 15 bài thơ Việt do mình sáng tác. Tất cả những bài thơ Đường đều là những con yêu tinh đã sống trên dưới 1200 năm nên công lực rất thâm hậu. Mấy bài thơ Việt thì chưa mấy người biết tới. Chúng mới ra đời trong vòng 25 năm và sống lay lắt nhờ bà con thân thích thỉnh thoảng mớm thêm công lực. Bài Dậy Đi Em ra đời năm 2005, lúc bà Cò ở năm thứ 6 của bệnh Alzheimer và bị cảm cúm trong một chuyến viễn du cách nhà nửa vòng trái đất. Bà nằm suốt ngày trong khách sạn không chịu dậy, không chịu ăn… Nó được ghép với bài phú Ngũ Cổ Đại Phu Phu Nhân để thành bài Liêu Trai Chí Dị thế kỷ 21 số 127, nhân ngày giỗ bà Cò.

Ngũ Cổ Đại Phu Phu Nhân

(Phỏng theo Sử Ký của Tư Mã Thiên và Đông Châu Liệt Quốc)

Bách Lí Hề làm quan đại phu tại nước Ngu. Nước Tấn diệt nước Ngu. Hề bị bắt. Tấn Hiếu công gả con gái cho Tần Mục công và dùng Hề làm lính theo hầu sang Tần. Hề lấy làm xấu hổ (không cam lòng hầu hạ đàn bà), bỏ trốn sang nước Uyển làm nghề chăn bò. Sau Hề bị vua Sở bắt và cho làm lính giữ ngựa (cam lòng giữ ngựa nhiều năm, không coi nghề giữ ngựa là hèn!).

Tần Mục công nghe đồn Bách Lí Hề là người hiền, muốn sai người đem lễ vật tặng vua Sở để xin Hề về dùng. Tôn Công Chi can rằng: "Vua Sở bắt Bách Lí Hề chăn ngựa chỉ vì không biết y là người hiền. Chúa công làm như vậy khác gì mách cho vua Sở biết tài của y mà trọng dụng. Chi bằng chúa công gỉa vờ nêu cái tội theo hầu công nương nước Tấn sang làm dâu nước Tần mà bỏ trốn, rồi dùng 5 bộ da dê mà chuộc y về đây để trị tội. Đó cũng là kế của Tề Hoàn công đánh lừa nước Lỗ cho Quản Di Ngô thoát thân về Tề vậy".

Tần Mục công y kế, đón được Bách Lí Hề về, nhưng thoạt nhìn thấy thân hình tiều tụy thì than rằng: "Tiếc thay! gìa qúa rồi!". Bách Lí Hề thưa: "Nếu chúa công sai tôi bắt chim bay hoặc đuổi thú dữ thì tôi gìa thực. Nhưng nếu khiến tôi bàn việc chính trị thì tôi còn trẻ hơn Lã Vọng mười tuổi. Ngày xưa, Lã Vọng lúc 80 tuổi mới được vua Văn vương phong làm quốc phụ".

Tần Mục công lấy làm hài lòng và phong Bách Lí Hề làm tể tướng. Nước Tần trở nên thịnh vượng nhờ Bách Lí Hề. Người dân nước Tần gọi Bách Lí Hề là Ngũ cổ đại phu (cổ: bộ da dê đậm màu, nhồi bông).

Đỗ Thị kết hôn với Bách Lí Hề từ thuở thơ ấu, hàn vi. Lúc gần sanh đứa con trai duy nhất (tên là Mạnh Minh), thấy chồng cam tâm sống nghèo hèn bên cạnh vợ, nàng hết lòng khuyên chàng nên thoát ly gia đình để mưu cầu danh vọng. Hôm chồng ra đi, nàng mổ con gà mái đang ấp trứng trong ổ và nấu nồi cơm nếp gạo lức (kể như nửa gia tài của mình) để tiễn chân. Nàng kiên cường sống đời nghèo khổ. Sau cùng lưu lạc sang nước Tần; Mạnh Minh (lúc này đã ngoài 40 tuổi) vẫn quen thói lêu lổng, suốt ngày theo chúng bạn săn bắn làm kế sinh nhai.

Đôi lần nàng thấy Bách Lí Hề ngồi xe chạy qua mà không dám nhận. Hỏi ra thì biết vua Tần dùng 5 bộ da dê mua ông từ nước Sở về và tôn làm tể tướng. Nàng bèn cậy cục xin làm người giặt thuê trong dinh.

Một hôm, nhân lúc Bách Lí Hề ngồi nhà trên nghe phường nhạc tấu ở dưới thềm, nàng lân la tới xin hát tặng tể tướng một bài. Được cho phép, nàng ôm đàn mà ca rằng:

Bách Lí Hề! 5 bộ da dê! Nhớ ngày nào, tiễn biệt chàng, mổ con gà mái ấp, thổi nồi cơm gạo nâu. Chứ thương thì thương… nay giầu sang, quên ta chăng?

Bách Lí Hề! 5 bộ da dê! Cha ăn thịt cá, con đói khát hoài. Chứ thương thì thương… nay giầu sang, quên ta chăng?

Bách Lí Hề! 5 bộ da dê! Chồng mặc gấm vóc, vợ đi giặt thuê. Chứ thương thì thương… nay giầu sang, quên ta chăng?

Bách Lí Hề! 5 bộ da dê! Nhớ ngày xưa, tiễn chàng ra đi, thiếp tôi nước mắt chứa chan. Tới bây giờ, thấy chàng ngồi đó, thiếp tôi ruột đứt từng cơn. Chứ thương thì thương… nay giầu sang, quên ta chăng?

Bách Lí Hề quá đỗi ngạc nhiên và xúc động. Gọi lại gần. Hỏi rõ tên. Nhìn tận mặt. Nhận ra vợ mình. Bèn ôm nhau mà khóc. 

Tần Mục công biết chuyện, tặng vàng lụa cho Đỗ Thị và phong Mạnh Minh làm quan đại phu, coi việc binh bị, dưới quyền tể tướng Bách Lí Hề. Vợ chồng, cha con, từ đó đề huề vinh hiển.

Suy Diễn:

Đọc bài ca bất hủ của Đỗ Thị, Cò nghĩ rằng tuy mình kém xa Bách Lí Hề về nhiều phương diện nhưng lại hơn Y một điều: cam lòng rửa đít cho bà Alzheimer (trái ngược với Bách Lí Hề không cam lòng theo hầu công nương nước Tấn sang làm dâu nước Tần). Cò bèn cảm hứng đặt lời hai cho đời mình. Bài rằng:

Bà Cò Alzheimer! Nhớ ngày nào, ta cưới nhau lúc tuổi tròn trăng. Chung sống keo sơn. 3 cuộc chiến tranh. 2 lần di tản. Chứ thương thì thương… nay thanh bình, còn nhận ra ta chăng?

Bà Cò Alzheimer! Nhớ ngày nào, em chân lấm tay bùn, anh học trò thời loạn. Túng thiếu không sờn. Gian nguy không nản. Chứ thương thì thương… nay về hưu, còn nhận ra ta chăng?

Bà Cò Alzheimer! Nhớ ngày nào, em mù chữ, anh giảng bài. Em miệt mài, anh nhồi nhét. Chứ thương thì thương… nay chữ trả lại thày, còn nhận ra ta chăng?

Bà Cò Alzheimer! Tới hôm nay, em 80 tuổi rưỡi, anh sắp 81 rồi. Em phóng uế trên giường, anh vui lòng tắm rửa. Chứ thương thì thương… nay hôn mê, còn nhận ra ta chăng?

Bà Cò Alzheimer! Nhớ ngày nào, anh nhủ em đừng sợ chết, em rằng muốn chết trên tay anh. Chứ thương thì thương... mai kia chết trên tay ta, còn nhận ra ta chăng?*

Chú giải

*Một hôm, em có vẻ sợ chết. Anh khuyên em đừng sợ vì thánh thần cũng phải chết. Em cãi rằng em không sợ chết mà chỉ sợ không được chết trên tay anh… Rồi mai đây em sẽ được chết trên tay anh, nhưng chắc chắn em sẽ không nhận ra điều đó. Hơn một lần trong mỗi ngày, em vẫn than rằng anh phụ bạc, nỡ bỏ em mà đi biệt tăm (anh ở bên em từng giờ nhưng em cứ tưởng là người hàng xóm). Ngày xưa, em muốn chết trên tay anh giống như một tín đồ muốn chết trên tay giáo chủ. Bây giờ, anh giữ vững lời thề như giữ gìn tính mạng của mình. Nhưng nhiều năm qua, ngày nay và mãi mãi em sẽ không biết rằng em được chết trên tay anh! Cái "không biết" ấy là điều ân hận nhất trong đời ta đó! Cò Bà ơi!

Đoản văn này viết hồi tháng giêng năm 2014, một năm trước khi bà Cò nhập diệt ngày 30-1-2015

Dậy Đi Em

Dậy đi em nắng đã lên

Hoa thơm đang ngóng trước thềm chờ ta

Dậy đi em nắng đã già

Hướng dương xoay mặt dần dà về tây

Dậy đi em nắng đã gầy

Và em vừa vặn một ngày chưa ăn

Dậy đi em dẫu khó khăn

Đau lưng cũng dậy chứ nằm mãi sao?

Đêm nay trăng vẫn ngọt ngào

Đêm mai anh biết thế nào cũng mưa

Dậy đi! Em đã dậy chưa?

Ăn tô cháo cá cho vừa lòng ai

Ngày đau đã kéo quá dài

Ngày lành như những quân bài chia nhanh

Tuổi già như trái chín cành

Em ơi cố dậy cho mình khoan rơi!

Con Cò
***
(This poem was written in Jan 2014, one year before the passing of my wife on Jan 30, 2015

Get Up, Darling

Get up my love, the sun has risen
Fragrant flowers are waiting for us out front
Get up my love, the sun is setting
To the west all sunflowers are slowly turning
Get up my love, the sun is weakening
For the whole day, you haven’t been eating
Get up my love, in spite of your plight
Even with back pain, don’t keep lying in bed
The moon is still sweet tonight
I know it will rain tomorrow night
So please get up, darling
Have a bowl of fresh-made fish porridge
Your days of ill health have lasted too long
While good days speed by like a quick hand of cards
Old age is similar to tree-ripened fruit
Try to get up, darling, to delay its fall.

Translated by Hoang-Tam
On the flight from Taipei to LA
3/17/19