Chu Tử Trị Gia Cách Ngôn - Từ Bài 1 - Bài 21

CHU TỬ TRỊ GIA CÁCH NGÔN 

Tác giả: Chu Bá Lư. Dịch nghĩa: Đoàn Trung Côn 

Diễn ca: Đông Y Sĩ Nguyễn Khắc Nhân Bút hiệu: Thái Hanh 

›››››››››››››››››››››››››››

Bài thứ 1 

Lê minh tức khởi
蔾明即起
(Nghĩa là sáng sớm thức dậy)
Sái tảo đình trừ
洒掃庭除
(Nghĩa là quét dọn nhà cửa)
Yếu nội ngoại chỉnh khiết
要內外整㓗
(Nghĩa là trong nhà ngoài ngõ đều sạch sẽ)

Diễn ca 

Phần Nhập đề 

Sách Chu Tử dậy người đạo đức
Cách trì gia nghi thức cao siêu
Trước sau căn dặn đủ điều
Khuyên ai học lấy mọi điều cho thông
Buổi sớm mai phòng không dơ dáy
Ráng chùi lau đâu đấy gọn gàng
Chỉnh tề sắp xếp đàng hoàng
Việc làm buổi sáng hoàn toàn đã xong 

Vào bài 

Bài thứ 2 

Ký hôn tiện tức
既昏便息
(Nghĩa là buổi tối đi ngủ)
Quan tỏa môn hộ
關鎖門戶
(Nghĩa là xem xét lại tất cả các cửa)
Tất thân tự kiểm điểm
必身自檢點
(Nghĩa là chính mình tự kiểm điểm)

Diễn ca
Khi tối đến cửa không bỏ ngõ
Lúc ra vào ngại gió e sương
Tự mình mình phải làm gương
Đích thân coi sóc cho tường mới yên 

Bài thứ 3 

Nhất chúc nhất phạn đang tư lai xứ bất dị
一粥一飯當思來處不易
(Nghĩa là một chén cơm một muỗng cháo
đến tay mình không dễ)
Bán ty bán lũ hằng niệm vật dụng
duy nan
半絲半縷恆念勿用惟難
(Nghĩa là nửa buộc tơ một ống chỉ vào tay
Mình cũng đã lắm công phu)
Nghi vị vũ nhi trù mậu
宜未雨而綢繆
(Nghĩa là lúc chưa mưa nên coi mái nhà xem có dột
không)
Vô lâm khát nhi quật tỉnh
無臨渴而掘井
(Nghĩa là khi chưa khát nên đào giéng đề
phòng)

Diễn ca
Đồ nhật thực xào, chiên, rán, nấu
Bữa cháo rau đâu đấy đã quen
Mồ hôi đổi lấy hạt cơm
Chớ nên xa phí mà xem là thường
Tấm vóc nhiễu dễ thương dễ mến
May áo quần che kín thịt da
Bao người vất vả đấy mà
Không nên xé bỏ thật là uổng công
Nhà chưa dột hãy trông lên nóc
Khát chưa rồi hãy móc giếng sâu
Chẳng nên cẩu thả gặp đâu
Đợi khi nước đến khôn cầu làm nên 

Bài thứ 4 

Tự phụng tất tu kiệm ước
自奉必須儉約
(Nghĩa là ăn tiêu cần nên tằn tiện dè sẻn)
Yến khách vật thiết lưu liên
宴客物設留連
(Nghĩa là mời khách không nên quá nhiều)
Khí cụ chất nhi khiết
器具質而潔
(Nghĩa là chén bát xoàng mà sạch sẽ)
Ngoã hủ thắng kim ngọc
瓦腐勝金玉
(Nghĩa là đồ đất sành cũng quý như kim ngọc)
Ẩm thực ước nhi tinh
飲食約而精
(Nghĩa là đồ ăn uống sơ sài mà khéo)
Viên sơ dũ trân tu
園蔬愈珍羞
(Nghĩa là rau đậu còn hơn cá thịt)
Vật doanh hoa ốc
勿營花屋
(Nghĩa là đừng xây nhà quá lớn)
Vật mưu lương điền
勿謀良田
(Nghĩa là đừng tranh mua ruộng tốt)

Diễn ca
Khách đến chơi lưu liên chớ ép
Đồ mây tre đơn kép mà hơn
Ao ta ta tắm sạch nhờn
Áo ta ta bận ai hơn mặc lòng
Thức ăn uống cốt trong sạch sẽ
Tuy muối dưa ra vẻ phong lưu
Đói no dù ít dù nhiều
Giầu ăn khó chịu chớ điều ước mong
Việc nhà cửa trong vòng xây cất
Đừng mưu mô dành đất chiếm ao
Người đời khinh rẻ mình sao
Trong lòng thanh thản dạt dào tiếng thơm 

Bài thứ 5 

Tam cô lục bà thật dâm đạo chi môi
三姑六婆寔淫盜之媒
(Nghĩa là những hạng cô ba cô sáu đều là người
dâm đãng)
Tỳ mỹ thiếp kiều phi khuê phòng chi phúc
婢美妾嬌非閨房之愊
(Nghĩa là gái đẹp hầu non chẳng phải là
người vợ đảm đang)
Đồng bộc vật dụng tuấn mỹ
童僕勿用俊美
(Nghĩa là tôi tớ không nên chọn đứa đẹp)
Thê thiếp thiết kỵ diễm trang
妻妾切忌豔妝
(Nghĩa là thê thiếp nên tránh người quá đua đòi)

Diễn ca
Lũ gái đẹp sớm hôm gióng giả
Phải đâu là bà cả bà hai
Tương lai đâu phải lâu dài
Chẳng qua là kẻ một hai chuyến đò
Ngưòi tấm cám ăn no vác nặng
Việc khuê phòng rất mực đoan trang
Uy nghi tiết phụ đàng hoàng
Đáng làm gương mẫu Việt Nam những bà
Đứa ở trai ngó qua đẹp đẽ
Người thiếp thê ra vẻ lẳng lơ
Những toan nấp buị rình bờ
Chờ cơ hội đến làm ngơ được nào 

Bài thứ 6 

Tổ tông tuy viễn, tế tự bất khả bất thành
祖宗雖遠祭祀不可不誠
(Nghĩa là tổ tiên tuy đã khuất, nhưng việc
tế tự rất phải thành kính)
Tử tôn tuy ngu, kinh thư bất khả
bất độc
子孫雖愚經書不可不讀
(Nghĩa là con cháu dầu dốt nát, nhưng sách
vở chả lẽ không đọc)
Cư thân vụ kỳ kiệm ước
居身務其儉約
(Nghĩa là tu thân tề gia thì phải thật thà cần kiệm
mới nên được)
Giáo tử yếu hữu nghĩa phương
教子要有義方
(Nghĩa là dậy con phải có quy củ phép tắc của nhà
mình)

Diễn ca
Việc thờ tự cốt sao đúng lễ
Khi chưng thường tự tế phải siêng
Chớ nên khuất mặt coi thường
Một lòng thành kính đôi đường lễ nghi
Dậy con cái ở thì đúng cách
Phải siêng năng đọc sách thánh hiền
Ngửa trông muôn đợi ơn trên
Dằn lòng cúi xuống ấm êm gia đình
Mình khuyên mình ở cho chất phác
Con dậy con mộc mạc thật thà
Ở sao trên thuận dưới hoà
Một lòng hiếu thuận cả nhà vui chung 

Bài thứ 7 

Mạc tham ý ngoại chi tài
莫貪意外之才
(Nghĩa là đừng tham của cải không chính đáng)
Mạc ẩm quá lượng chi tửu
莫飲過量之酒
(Nghĩa là đừng nên uống quá nhiều rượu)
Dữ kiên khiêu mậu dịch, vô chiếm tiện nghi
與肩挑貿易無佔便宜
(Nghĩa là trên đường mua bán tranh đua chớ quá
tham)
Kiến cùng khổ thân lân, tu gia ôn tuất
見藭苦親鄰須加溫恤
(Nghĩa là gặp lẽ khốn cùng nhỡ bước nên mở lòng
từ)

Diễn ca
Tiền phi nghĩa chớ dùng đến nó
Rượu nàng hương chẳng có cũng xong
Đói no an phận cầm lòng
Kẻo mà luỵ đến gia phong người cười
Việc buôn bán vốn lời nên biết
Chớ ganh đua hơn thiệt kèo nài
Kẻo mà miệng thế chê bai
Họ hàng thân thích chẳng ai thương mình
chỗ xóm láng thật tình giúp đỡ
Gặp người cùng nên mở lòng nhân
Trước là để phước để phần
Cho con cho cháu hưởng dần mai sau 

Bài thứ 8 

Khắc bạc thành gia, lý vô cửu hưởng
刻簿成家理無久享
(Nghĩa là cần kiệm làm nên tất nhiên được hưởng
lâu dài)
Luân thường quai suyễn, lập kiến tiêu vong
倫常乖舛立見消亡
(Nghĩa là đạo lý trái ngược, ắt phải suy đồi luị bại)
Huynh đệ thúc điệt, tu phân đa nhuận quả
兄弟叔侄須分多潤寡
Nghĩa là lớn nhỏ moị người trong nhà đều hưởng
rõ ràng)
Trưởng ấu nội ngoại, nghi pháp túc từ nghiêm
長幼內外宜法肅辭嚴
(Nghĩa là lớn nhỏ nội ngoại chính
trực phân minh) 

Diễn ca
Lối làm giầu phải âu phải khổ
Thì mới mong lộc tổ dài lâu
Nếu mà nghĩa lý quên mau
Trước tầm con mắt còn đâu cương thường
Với anh em bạc tiền chia xớt
Lớn nhỏ đều hơn thiệt nghiêm trang
Chớ nên nói quấy bàn ngang
Tay đứt ruột xót cưu mang mới là 

Bài thứ 9 

Thính phụ ngôn, quai cốt nhục, khởi thị trượng phu
聽婦言乖骨肉豈是丈夫
(Nghĩa là quá nghe vợ, để mất lòng anh em, người
trượng phu không thế)
Trọng hoá tài, bạc phụ mẫu, bất thành nhân tử
重貨財薄父母不成人子
(Nghĩa là tham tiền bạc khinh khi cha mẹ, người
quân tử nên tránh xa)

Diễn ca
Quá nghe vợ thành ra mất họ
Trọng tiền tài khinh bỏ mẹ cha
Trượng phu đâu có thế mà
Những người quân tử hẳn là hiểu sâu 

Bài thứ 10 

Giá nữ trạch giai tế. vô sách
trọng sính
嫁女擇佳婿無索重聘
(Nghĩa là kén chàng rể, quý nhất hiền lành
không đòi vàng bạc)
Thú tức cầu thục nữ, vật kế hậu liêm
娶媳求淑女勿計厚奩
(Nghĩa là cưới nàng dâu quý nhất nết na, không
cần của cải)

Diễn ca
Gả con gái nên cần rể tốt
Cưới dâu hiền lựa nết đoan trang
Không nên kén bậy vơ quàng
Rồi sau nên nỗi tan hoang cửa nhà 

Bài thứ 11 

Kiến phú quý nhi sinh siểm dung, giả tối khả sỉ
見富貴而生諂容者最可恥
(Nghĩa là thấy người giầu sang đem lòng
ghen tị nịnh bợ thật quá nhục nhã)
Ngộ bần cùng nhi tác kiêu thái giả, tiện
mạc thậm
遇貧窮而作驕態者賤莫甚
(Nghĩa là gặp lúc
nghèo khó mà sinh chứng kiêu căng
thật cũng quá ư đê tiện)

Diễn ca 
Người giầu sang tài ba không luỵ
Gặp khốn cùng chớ ỷ kiêu căng
thật là nhục nhã nào bằng
Cầm cân nẩy mực nhẽ hằng thì thôi 

Bài thứ 12 

Cư gia giới tranh tụng, tụng tắc chung hung
居家戒爭訟訟則終凶
(Nghĩa là ở nhà không nên tranh dành kiện tụng
Mà sinh thù hằn)
Xử thế giới đa ngôn, ngôn đa tất thất
處世戒多言言多必失
(Nghĩa là ra ngoài không nên nói nhiều, nói nhiều
tất không hay)

Diễn ca
Ở nhà chớ khá lời tranh tụng
Ra trường đời chớ dụng nhiều hơi
Giữ mình cẩn thận hẳn hoi
Tụng đình ắt chẳng tới nơi bao giờ 

Bài thứ 13 

Vật thị thế lực nhi lăng bức cô quả
勿恃勢力而凌逼孤寡
(Nghĩa là đừng cậy mình có thế lực mà lăng
bức người cô quả)
Vô tham khẩu nhục nhi tứ sát sinh cầm
無貪口肉而恣殺牲禽
(Nghĩa là không nên khoái khẩu mà sát hại chim
muông nhiều)
Quai tịch tự thị, hối ngộ tất đa
乖僻自恃悔誤必多
(Nghĩa là ngang ngược ỷ mình, ăn năn đã muộn)
Đồi noạ tự cam, gia viên chung thế
頹惰自甘家園終替
(Nghĩa là lười biếng ươn hèn cầm nhà bán ruộng)

Diễn ca
Đừng ỷ mình cầm cờ cứ phất
Chớ khoe khoang ấm cật nhàn thân
Phải khi trời đất xoay vần
Tránh sao cho khỏi phong trần ấy đâu
Nghe điều phải buồn rầu trong óc
Giọng ươn hèn ngu ngốc đua chen
Ăn năn cùng với buồn phiền
Nhà tan cửa hết bạc tiền cũng không 

Bài thứ 14 

Áp nặc ác thiểu, cửu tất thụ kỳ luỵ
押暱惡少久必受其累
(Nghĩa là gần người hung ác chơi lâu ắt có
ngày mang họa)
Khuất trí lão thành cấp tắc khả tương y
屈智佬城急謖可相依
(Nghĩa là kính bậc già gặp hoạn nạn có người
giúp đỡ ngay)
Khinh thính phát ngôn, an tri phi nhân chi sàm tố
đang nhẫn nại tam tư
輕听發言安知非人之讒愬
當忍耐三思
(Nghĩa là tiếng rỉ tai là những lời dèm pha che bai
kẻ khác)
Nhân sự tương tranh, an tri phi ngã chi bất thị,
tu bình tâm ám tưởng
因事相爭安知非我之不是
修平心暗想
(Nghĩa là chịu khó xét kỹ biết đâu mình có
điều gì lầm lỗi chăng)

Diễn ca
Chớ gần gũi người ngông mà lụy
Kính bậc già lưu ý
Tôn sùng
Nhỡ khi gặp lúc khốn cùng
Hẳn là những bậc anh hùng giúp cho
Tiếng rỉ tai nhỏ to phải rõ
Giọng đua đòi hãy tỏ vì đâu
Chớ nên vội vã buồn rầu
Mình mà vững dạ lo đâu chuyện gì 

Bài thứ 15 

Thi huệ vô niệm
施惠無念
(Nghĩa là làm ơn nên quên)
Thụ ân mạc vong
受恩莫忘
(Nghĩa là chịu ơn phải nhớ)
Phàm sự đang lưu dư địa
凡事當留餘地
(Nghĩa là việc đời nên để dành chữ đức)
Đắc ý bất nghi tái vãng
得意不宜再往
(Nghĩa là được việc rồi không nên trở lại)

Diễn ca
Việc ân nghĩa đừng ghi đừng nhớ
Thoả nguyện rồi
xin chớ vãng lai
Việc đời có đúng có sai
Nếu không cân nhắc hại tai uổng dầy 

Bài thứ 16 

Nhân hữu hỷ khánh bất khả sinh đố tật tâm
人有喜慶不可生妒嫉心
(Nghĩa là người ta có việc vui mừng, mình đừng
đem lòng ghen tị)
Nhân hữu họa hoạn bất khả sinh hỷ hạnh tâm
人有禍患不可生喜幸心
(Nghĩa là ngưòi ta gặp hoạn nạn mình đừng tỏ ý
vui mừng)

Diễn ca
Nhà có việc tự tay chia xẻ
Gặp đau buồn mình sẽ ra tay
Chẳng nên giả dại làm ngây
Những điều vạ gió tai bay đâu còn 

Bài thứ 17 

Thiện dục nhân kiến bất thị chân thiện
善欲人見不是眞善
(Nghĩa là làm thiện mà muốn người ta thấy
thì không phải là chân)
Ác khủng nhân tri,
tiện thị đại ác
惡恐人知便是大惡
(Nghĩa là làm ác mà sợ người ta biết được
thế là đại ác)

Diễn ca
Làm điều lành cháu con hưởng phúc
Gây ác ra thất đức bản tâm
Những điều đại ác đại nhân
Phải nên cân nhắc hai phần nào hơn

Bài thứ 18 

Kiến sắc nhi khởi dâm tâm báo tại thê nữ
見色而起淫心報在妻女
(Nghĩa là thấy sắc đẹp mà khơi lòng tà vợ con
phải báo)
Nặc oán nhi dụng ám tiễn họa di tử tôn
匿怨而用暗箭禍遺子孫
(Nghĩa là nuôi hận mà thừa cơ ám hại, con cháu
bồi hoàn)

Diễn ca 
Thấy gái đẹp lòng mơn mởn thích
Khoảng trời không buông xịch mũi tên
Cháu con quả báo nhãn tiền
Lưới trời lồng lộng
khôn liền bay cao 

Bài thứ 19 

Gia môn hoà thuận tuy ung san bất kế
diệc hữu dư hoan
家門和順雖饔飧不繼
亦有餘歡
(Nghĩa là gia đình hòa thuận dẫu rau cháo lần hồi
mà vẫn hả hê)
Quốc khóa tảo hoàn tắc nang thác vô dư tự
đắc chí lạc
國課早完則囊橐無餘自
得至樂
(Nghĩa là thuế khóa xong, tuy tiền bạc không còn
dư vẫn thấy vui vẻ) 

Diễn ca 
Gia đình giữ hàng ngày hoà thuận
Thuế khoá rồi tươm tất là vui
Ăn ngon ngủ kỹ hẳn hoi
Chẳng còn lo nghĩ sự đời vẩn vơ 

Bài thứ 20

Độc thơ chí tại thánh hiền
讀書志在聖賢
(Nghĩa là đọc sách chỉ theo thánh hiền)
Vi quan tâm tồn quân quốc
為官心存君國
(Nghĩa là làm quan phải trung vua yêu nước)

Diễn ca
Sách thánh hiền dù khờ cũng đọc
Dạ tôn quân vàng ngọc trước sau
Thủ thường an phận làm đầu
Chiều đời hợp ý sở cầu Hoàng Thiên 
Bài thứ 21

守分安命順時聽天
(Nghĩa là giữ mình lo làm thuận theo ý trời)
Vi nhân nhược thử, thứ hồ cận yên
為人若此庶乎近焉
(Nghĩa là làm người như thế là hiểu được đạo
rồi đấy)

Diễn ca 
Người xưa ĐẠO ĐỨC chu tuyền
Thủ phận an mệnh thuận thời thính thiên
Dựng nên CĂN BẢN vững bền dài lâu
Ngàn năm mãi mãi về sau
Giữ mình trọn đạo noi câu Thánh Hiền 


CHU TỬ TRỊ GIA CÁCH NGÔN CHUNG 

Đông Y Sĩ Nguyễn Khắc Nhân Bút hiệu
Thái Hanh (2003 – Quý Mùi)