Ái Liên Thuyết 愛蓮說 - Chu Đôn Di

Thấy thiên hạ đang nói về Hoa Sen, động lòng xin giới thiệu một tuyệt phẩm nói về Hoa sen của Chu Đôn Di có thêm phần Lộc Bắc phỏng dịch.
Thân

LB

愛蓮說

宋代作者：周敦頤

水陸草木之花，可愛者甚蕃。晉陶淵明獨愛菊。自李唐來，世人盛愛牡丹。予獨愛蓮之出淤泥而不染，濯清漣而不妖，中通外直，不蔓不枝，香遠益清，亭亭凈植，可遠觀而不可褻玩焉。(盛愛 一作：甚愛)

予謂菊，花之隱逸者也；牡丹，花之富貴者也；蓮，花之君子者也。噫！菊之愛，陶后鮮有聞。蓮之愛，同予者何人?牡丹之愛宜乎眾矣！

Phiên Âm:

Ái Liên Thuyết

Tống Đại Tác Giả: Chu Đôn Di

Thủy lục thảo mộc chi hoa, khả ái giả thậm phồn. Tấn Đào Uyên Minh độc ái cúc. Tự Lý Đường lai, thế nhân thịnh ái mẫu đơn. Dư độc ái liên chi xuất ứ nê nhi bất nhiễm, trạc thanh liên nhi bất yểu, trung thông ngoại trực, bất mạn bất chi, hương viễn ích thanh, đình đình tịnh thực, khả viễn quan nhi bất khả tiết ngoạn yên.

Dư vị cúc, hoa chi ẩn dật giả dã; Mẫu đơn, hoa chi phú quý giả dã; Liên, hoa chi quân tử giả dã. Y! Cúc chi ái, Đào hậu tiển hữu văn. Liên chi ái, đồng dư giả hà nhân? Mẫu đơn chi ái, nghi hồ chúng hỉ!

Chú Thích:

Ái Liên Thuyết 愛蓮說: lý thuyết về yêu mến hoa sen.

Thủy lục 水陸: nước (và) đất liền.

Chi 之: của, như chữ "of" Anh văn.

Giả者: cái đó, cái ấy. Anh văn: who, whom, which, that... 

Thậm甚: rất; Phồn蕃: nhiều như phồn thịnh.

Tấn Đào Uyên Minh晉陶淵明: ông Đào Uyên Minh đời Tấn Triều. 

Độc 獨: chỉ, 1 mình. Cúc菊: hoa cúc. 

Tự自: từ, từ khi. 

Lý Đường 李唐: Nhà Đường của họ Lý. Lý Thế Dân khai sáng nhà Đường. 

Thịnh ái 盛愛: rất yêu mến. Bản khác chép thậm ái 甚愛=rất yêu.

Mẫu đơn 牡丹: hoa peony. 

Dư予: tôi, ta.

Ứ nê 淤泥: bùn đọng.

Nhiễm 染: dính vấy thấm bẩn, nhuộm.

Xuất ứ nê nhi bất nhiễm出淤泥而不染: từ bùn đọng ra mà không nhiễm bẩn.

Trạc 濯: giặt, rửa, gội.

Liên 漣: gợn sóng. Thanh liên 清漣: gợn sóng trong xanh. Ở đây chỉ nước trong xanh.

Yểu妖: yểu mị 妖媚, yểu diễm 妖艳: sắc đẹp quyến rũ.

Thông通: rỗng. Trực直: thẳng.

Mạn蔓: (giây thảo mộc) bò lan. Chi 枝: cành, mọc cành.

Hương viễn香远: mùi thơm đi xa. 

Ích 益: càng, càng thêm. Thanh 清: trong.

Đình đình亭亭: hình dung đứng thẳng. 

Tịnh 凈: trong sạch. Thực 植: cổ văn có nghĩa đứng, lập, ngày nay có nghĩa là trồng mọc.

Viễn quan遠觀: ở xa mà xem.

Tiết褻: khinh nhờn, áo lót; Ngoạn玩: khinh nhờn, đùa bỡn. Tiết ngoạn褻玩: đùa bỡn khinh nhờn.

Yên焉: vậy, dùng ở cuối câu. 

Vị 謂: cho rằng.

Ẩn dật giả 隱逸者: người ẩn dật. 

Dã也: vậy. Hoa chi ẩn dật giả dã 花之隱逸者也: hoa ẩn dật vậy (trong các loài hoa).

Phú quý giả 富貴者: người giàu có. Hoa chi phú quý giả dã 花之富貴者也: hoa phú quý vậy (trong các loài hoa). 

Quân tử 君子: người phẩm đức cao thượng.

Y噫: than ôi, tán thán từ. 

Cúc chi ái 菊之愛: yêu hoa cúc. Liên chi ái 蓮之愛: yêu hoa sen.

Tiển 鮮: ít hiếm. Hữu văn有聞: nghe nói đến.

Đồng dư giả同予者: người cùng với tôi. Hà nhân 何人: người nào, ai.

Nghi hồ宜乎: đương nhiên. Chúng 眾: nhiều.

Hỉ, hĩ 矣: vậy. Chữ Hỉ đặt ở cuối câu biểu thị cảm thán, khẳng định hoặc nghi vấn.

(Hồ Hoàng Điệp)

Theo GS. Đặng Thiều Ngọc 鄧 韶 玉, trong Cổ văn giám thưởng từ điển 古 文 鋻 賞 辭 典, Thượng Hải Từ Thư xuất bản xã, trang 1255 có viết: “bài văn Ái Liên Thuyết là một trong những danh tác tản văn thời Tống, nó không chỉ ẩn hàm tư tưởng sâu sắc, nghệ thuật độc đáo. Toàn văn chỉ có 119 chữ. Nó bộc bạch về phẩm cách của các loài hoa. Đối với hoa sen, bài văn đã miêu tả khá chi tiết về phẩm cách của nó trong sự đối ứng với tính cách người quân tử và luận bàn về tình cảm yêu mến hoa sen của người quân tử. Do đó, nó có nội dung trữ tình thú vị, hấp dẫn, chủ đề tư tưởng rất minh bạch. Trong bài văn tác giả sử dụng thủ pháp nhân hoá để minh hoạ cho các phẩm cách cao khiết của người quân tử, mượn hoa để nói người. Ẩn dật, phú quý, quân tử, tác giả sử dụng 3 hình ảnh này để tỷ dụ cho 3 loài hoa Cúc, Mẫu đơn và Sen (Liên). Điều đó biểu lộ khí tượng chân chính của con người, ca tụng sự kiên trinh của bản thân và giới thuyết cho hệ thống tư tưởng của mình” 

(Minh Hải dịch). 

Dịch nghĩa 

Yêu Sen

Hoa của loài thảo mộc dưới nước trên đất, thứ đáng yêu rất là nhiều. Ông Đào Uyên Minh đời Tấn yêu cúc. Từ đời Lý Đường lại đây, người đời rất mến chuộng mẫu đơn. Duy một mình ta yêu hoa sen ở chỗ bùn nhơ ra mà chẳng nhiễm, gội sóng trong mà chẳng có cái đẹp lả lơi. Trong thông ngoài thẳng, không nhánh không cành, hương xa càng thanh đạm; thẳng băng mọc lên trong sạch, nên xa trông chớ chẳng ngắm khinh lờn. Tôi cho cúc là hoa ẩn dật; mẫu đơn là hoa phú quý; sen là hoa quân tử vậy. Ôi! Sự yêu cúc sau họ Đào ít nghe nói đến; sự yêu hoa sen cùng với ta có ai chăng? còn yêu mẫu đơn hợp với nhiều người vậy!

(Giáo sư Nguyễn Văn Ba)

Yêu Sen

Dưới nước trên bờ, hoa đẹp xinh chen chúc.

Đời Tấn, Đào Uyên Minh chỉ yêu hoa cúc

Từ Lý Đường, người đời rất thích mẫu đơn

Riêng ta, ta yêu Sen rất mực, 

Sinh từ bùn dơ, thân không nhiễm bẩn

Gội nơi sóng gợn, dáng nào lả lơi

Trong thông 

ngoài thẳng

Chẳng luồn lách bò lan, không đâm ngang nhánh nhóc

Hương đưa thoang thoảng

Thân đứng đường đường.

Nên từ xa ngắm trông, chớ khinh nhờn kề cận

Trộm nghĩ:

Cúc, loài hoa ẩn dật

Mẫu đơn chủ giầu sang

Sen, xứng hàng quân tử

Than ôi, 

Sau họ Đào ít nghe người yêu hoa Cúc

Yêu Sen, nào ai san sẻ cùng tôi?

Riêng Mẫu đơn hợp thời quần chúng vậy!!!

Lộc Bắc

Avril2017