Cửu Nhật Tề Sơn Đăng Cao 九日齊山登高 - Đỗ Mục

Nguyên tác:           Dịch âm:

九日齊山登高       Cửu Nhật Tề Sơn Đăng Cao

江涵秋影雁初飛   Giang hàm thu ảnh nhạn sơ phi,
與客攜壺上翠微   Dữ khách huề hồ thướng thuý vi.
塵世難逢開口笑   Trần thế nan phùng khai khẩu tiếu,
菊花須插滿頭歸   Cúc hoa tu sáp mãn đầu quy.
但將酩酊酬佳節   Đãn tương mính đính thù giai tiết,
不用登臨恨落暉   Bất dụng đăng lâm hận lạc huy.
古往今來只如此   Cố vãng kim lai chỉ như thử,
牛山何必獨沾衣   Ngưu sơn hà tất độc triêm y.

Đỗ Mục
*Cửu nhật là trùng dương, tiết ngày mồng 9 tháng 9 âm lịch, ngắm hoa uống rượu, còn để mừng thượng thọ ̣nữa.
***
Dịch thơ:Lên Núi Tề Ngày Mùng Chín

Sông ghì thu lại nhạn bay đi
Dẫn khách lên non uống bét nhè
Trần thế hiếm khi cười hở miệng
Phải cài hoa cúc khắp đầu về
Cứ say túy lúy chào thời tiết
Chẳng muốn lên rừng hận nắng suy
Kim cổ luân phiên đều như thế
Núi Ngưu sao để lệ tràn mi?

Con Cò

Lời bàn:

Nét lãng mạn trào lộng hiện rõ trong mỗi câu của bài thơ khiến cho mục tiêu thưởng rượu hưởng nhàn trong tiết thu của tác gỉa thật phong phú. (Chữ in nghiêng là lời bàn)

Hai câu 1, 2: 

Dáng đẹp của con sông như muốn kéo níu thu ở lại, mặc cho lũ nhạn trốn lạnh bay đi không thèm ngoái cổ nhìn. Trong cảnh đó, ta mang bầu rượu dẫn khách lên núi. Không thể mở đề hay hơn. Sông (bốc khói để giữ nhiệt) như muốn níu mùa Thu ở lại lâu hơn tí nữa. 

Hai câu 3, 4:

Tại thế gian này ít khi có dịp hở miệng cười. Vậy thì cứ cài hoa cúc đầy đầu lúc về nhà (ngày 9/9 âm lịch chỉ thưởng ngoạn hoa cúc bởi vì chỉ có loại cúc mùa thu vẫn tươi ở thời điểm này). Đời có lắm chuyện buồn, khi già thì dễ buồn hơn, có vui cũng chỉ vui nửa vời, cho nên chỉ cười nửa miệng.

Hai câu 5, 6:

Cứ uống say túy lúy để đáp ứng với thời tiết đẹp. Chả nhẽ lên rừng để hận ánh tà dương hay sao! Buồn thì dẫn bạn lên núi ngắm cảnh, uống rượu, chứ đừng kéo bạn vào phòng kín xoa.

Hai câu kết:

Việc đời từ xưa tới nay đều tuần tự như thế. Hà cớ gì mà dẫn xác lên núi Ngưu khóc ướt cả áo? Kẻ nào lên núi uống rượu mà khóc sướt mướt là dởm.

Bố cục chặt chẽ, niêm luật nghiêm chỉnh, lời lẽ trào lộng. Bài thơ điển hình của ngày song cửu. Tuyệt vời!

***

Dịch Nghĩa: 

Lên Núi Tề Ngày Mùng Chín

Sông ôm hình bóng mùa thu, nhạn mới bắt đầu bay đi tránh lạnh,

Cùng khách xách bầu rượu lên núi xanh biếc.
Ở gian thế khó gặp được dịp mở miệng cười,
Phải cài hoa cúc đầy đầu đem về nhà để lấy hên.
Chỉ nên say túy lúy mà tạ ơn ngày đẹp trời,
Không phải lên núi cao ngồi sầu hận ánh tà dương.
Xưa đến bây giờ chỉ có như vậy thôi,
Việc gì đứng trên núi Ngưu khóc nước mắt ướt đẩm cả áo.

Dịch Thơ:
Ngày Trùng Cửu

Sông đã vào thu nhạn hướng Nam
Bạn bè xách rượu núi xanh lam
Thế gian khó gặp dịp cười nói
Cài cúc đầy đầu ai cũng ham
Uống say túy lúy ơn ngày đẹp
Lên núi ngồi sầu đúng chẳng làm
Xưa nay mọi chuyện cùng như vậy
Nước mắt Ngưu Sơn đẫm có kham.

Phí Minh Tâm
* Ghi Chú:

Cửu Nhật: ngày Trừng Cửu mùng 9 tháng 9 âm lịch còn gọi là Tết Trùng Dương. Vào ngày này theo tục lệ người Trung Hoa, họ dắt nhau lên núi cao uống rượu cúc và đeo cành Thù du 茱萸 trong mình khi leo núi để đuợc hên. Không phải ngẫu nhiên mà Tết Trùng Cửu rơi vào ngày mồng 9 tháng 9 âm lịch. Theo quan điểm dân gian, số 9 là số dương và là đỉnh cao nhất, tốt nhất, trân quý nhất trong một chu kỳ.
Tề sơn: có thể là một danh từ chung chỉ núi nước Tề. Nếu là một địa danh Tề Sơn thì ngày nay địa danh này không còn nữa mà chỉ có tên Tề Vân Sơn ở gần An Huy.
Thúy vi: Núi xanh (lam) nhạt. Trong bài Thu Hứng Bài 3, Đỗ Phủ cũng viết:
Thiên gia san quách tĩnh triêu huy,
Nhật nhật giang lâu tọa thúy vi,
Nghìn nhà thành núi rạng nắng mai yên tĩnh,
Ngày ngày ngồi trên lầu sông giữa núi xanh.
Ngưu sơn: Ngưu Sơn ở gần An Huy, xưa thuộc nước Tề.
Lê Nguyễn Lưu nói Ngưu Sơn là Tề Sơn hay chỉ là một núi ở nước Tề. Cái nào cũng hợp lý vì cùng trong một ngày lễ thì chí có đi núi đó, cớ nào lại đi 2 núi khác nhau. Vả lại Đỗ Mục phải quen thuộc với vùng An Hui vì Ông đã từng làm việc ở đây (anh Giám cho là bị đày).
Lệ triêm y: áo đẫm ướt nước mắt. Lên núi với bạn bè, dù có tủi thân vì lận đận, Đỗ Mục không phải vì cô độc mà khóc!

***
Translation: 

Going Back to Mountain Old Thatch Home in Late Spring

The river embraces the appearnce of autumn, the swallows begin to fly South.
With friends we carry jugs of wine up the blue mountains.
In the world it is a rare opportunity to open your mouth and laugh
Must adorn your head with a lot of chrysanthemums to take home for good luck.
Must be dead drunk and be thankful for a beautiful day.
You don’t climb a high mountain to sit there and hate the setting sun.
From memorable times to the present we do the same thing.
Why stand on Niushan and soak your shirt with tears.

Phí Minh Tâm

***
 Lên Núi Tề Sơn Ngày Trùng Cửu

Sông ngậm ảnh thu nhạn chớm đi
Lên cao cùng bạn xách bầu ly
Cõi trần khó gặp môi cười toét
Hoa cúc dắt tai lúc trở về
Túy lúy càn khôn chào nắng đẹp
Vào rừng đâu để hận tà huy.
Xưa qua, nay lại y như thế
Mình đứng núi Ngưu, khóc cớ gì?Bát Sách
***
Mạt chược ai mê hơn Bát sách
Ông trên bà dưới cười khanh khách
Giao hoan ẩn ức lủng con cò
Phỗng quặt thú vui cau mặc khách
Uống rượu đầu non viết liễu trai
Vào phòng đóng cửa chơi dai nhách
Phóng khung hoa lá mong ù to
Bị tó bốn cun, ca hết sạch!

Lộc Bắc
***
 Lên Núi Tề Vào Tiết Thập Dương

Sông có hình thu, nhạn tính phi!
Lên non cùng bạn rượu tì tì (*)
Ta bà ít thấy môi cười cợt .
Đành chịu đê đầu(*) đội cúc về!
Túy lúy mơ màng chào tiết chuyển
Nên cần tỉnh táo hận chiều suy
Xưa qua, nay tới như nhau cả
Sao đến núi Ngưu lệ đẫm mi ?

LạcThủyÐỗQuýBái

(*) Tôi ưa câu ca dao Chúa Chổm uống rượu tì tì… và Đê đầu tư cố hương của Lý Bạch.