Bốc Toán Tử 卜算子 : Hoàng Châu Định Tuệ Viện Ngụ Cư Tác 黄州定慧院寓居作 - Tô Thức (Đông Pha)

                                                                           

* XUẤT XỨ:

       Người ta hay nói: "Đường Thi, Tống Từ". Tô Đông Pha người đời Tống, nên bài Bốc Toán Tử của ông làm là một bài Từ vì có câu dài ngắn khác nhau. Sang đời Tống, có thể vì bị qúa gò bó trói buộc bởi Luật cuả thơ Đường, nên thi nhân mới buông thả cho câu thơ dài ngắn khác nhau, vừa dễ diễn ý, diễn tình, vừa dễ dùng từ, vừa dễ phổ nhạc cho du dương trầm bổng... Nên thể TỪ xuất hiện,(giống như phong trào THƠ MỚI cuả ta hồi thời Tiền Chiến vậy!).

         Đây là bài Từ được Tô Đông Pha làm vào tháng 12 năm Nguyên Phong thứ 5, để gởi gắm tâm sự khi bị biếm đến Hoàng Châu ngụ ở Định Tuệ Viện sau vụ án Ô Đài Thi.

         Bốc Toán Tử 卜算子 chỉ là tên cuả một Thể loại Từ. Loại từ nầy gồm có 44 chữ chia làm hai vế, vế trên 22 chữ, vế dưới cũng 22 chữ, với bố cục 5-5-7-5 và gieo hai vần trắc ở cuối câu 2 và cuối câu 4. Bài Bốc Toán Tử nầy có tựa chính thức là:

Bốc Toán Tử 卜算子 :

黃州定慧院寓居作    Hoàng Châu Định Tuệ Viện Ngụ Cư Tác

　缺月挂疏桐，        Khuyết nguyệt quải sơ đồng, 

   漏斷人初靜。         Lậu đoạn nhân sơ tịnh.

   時見幽人獨往來， Thời kiến u nhân độc vãng lai,

   縹緲孤鴻影。         Phiếu diễu cô hồng ảnh. 

   驚起卻回頭，         Kinh khởi khước hồi đầu,

   有恨無人省。         Hữu hận vô nhân tỉnh.

   揀盡寒枝不肯棲， Giản tận hàn chi bất khẳng thê,

   楓落吳江冷。        Phong lạc Ngô giang lãnh .

   蘇軾 (東坡)                Tô Thức (Đông Pha)

***

* CHÚ THÍCH:

   - Sơ Đồng 疏桐: SƠ 疏 nầy là Thưa thớt, hời hợt; nên SƠ ĐỒNG là Cây ngô đồng đã xơ xác lá vì trời đã ở buổi cuối đông.

   - Sơ Tịnh 初靜: SƠ 初 nầy là Bắt đầu, là vừa mới. "Nhân chi Sơ, tính bản thiện" là chữ SƠ nầy, nên SƠ TỊNH là mới bắt đầu yên lặng.

   - U Nhân 幽人: chỉ con người lặng lẽ thâm trầm như có tâm sự gì đó.

   - Phiếu Diễu 縹緲: Xa xôi ẩn hiện, chập chờn như có như không.

   - Kinh Khởi 驚起: Chợt giật mình, chợt kinh ngạc...

   - Tỉnh 省 : Xem xét, Khuyên lơn, VÔ NHÂN TỈNH 無人省 : Không có người nào để chia xẻ, tâm sự, an ủi nhau.

   - Giản 揀: là Chọn lựa, chắc lọc.

   - Thê 棲: là Đậu lại, là Nương tựa.

* NGHĨA BÀI THƠ:

Sáng tác khi cư ngụ ở Định Tuệ Viện xứ Hoàng Châu

    Vầng trăng khuyết treo trên cây ngô đồng xơ xác lá, canh đã tàn tiếng người cũng mới vừa yên. Nhưng lại có một người  u nhã còn luôn đi lại một mình, như bóng chim hồng nhạn cô độc đang chấp chới bên trời, bỗng  giật mình quay đầu lại. Ôm mối hận trong lòng mà không ai người biết đến hỏi han. Đã chọn gần hết những cành cây lạnh mà vẫn chưa chịu đậu vào cành nào, đành chịu như chiếc lá phong rơi rụng xuống dòng Ngô Giang lạnh lẽo mà thôi!

     Mượn hình tượng của con chim nhạn cô độc giữa đêm trăng mà gởi gắm tâm sự cuả mình, cao ngạo như cánh hồng cô độc trên cao mà xem thường miệt thị những thói tục tầm thường thấp kém! 

         Bài từ nầy còn có một dị bản nữa với câu cuối cùng là:

         寂寞沙洲冷.      Tịch mịch sa châu lãnh.

Có nghĩa:

           Những cồn cát giữa sông (sa châu) lạnh lẽo vắng tanh!                

         

* DIỄN NÔM:

Trăng khuyết ngô đồng thưa,
Canh tàn người đà vắng.
Thơ thẩn kià ai vẫn vãng lai,
Cánh hồng hun hút bóng.

Giật mình chợt quay đầu,
Hận này ai người thấu?
Cành lạnh khắp cùng khó tìm nơi,
Bãi vắng không nơi đậu!

Lục bát:

Cành thưa trăng khuyết ngô đồng,

Canh tàn lặng tiếng người không ồn ào.
Một mình ngơ ngẩn ra vào,
Như cánh hồng vút trời cao một mình.

Quay đầu ngơ ngác làm thinh,
Hận không người tỏ biết tìm ai đây?
Vòng quanh cành lạnh ngàn cây,
Vắng tanh cồn cát lạnh đầy ven sông!

杜紹德
Đỗ Chiêu Đức

***   

Bốc Toán Tử

Trăng khuyết lửng ngô đồng

Lậu tàn người lặng lẽ

Tới lui thơ thẩn vẻ u sầu

Cô hồng trời quạnh quẽ

 Kinh hãi chợt quay đầu,

Hận sầu không ai chạnh

Chọn mãi cành chẳng yên

Im lìm cồn cát lạnh!

Mailoc 

***      

Theo Quên Đi:

 漏斷  Lậu đoạn có nghĩa là Đồng hồ nước đã ngừng nhỏ giọt.

Bốc Toán Tử

黃州定慧院寓居作 Hoàng Châu Định Tuệ Viện Ngụ Cư Tác

缺月挂疏桐             Khuyết nguyệt quải sơ đồng, 

漏斷人初靜             Lậu đoạn nhân sơ tịnh.

時見幽人獨往來     Thời kiến u nhân độc vãng lai,

縹緲孤鴻影             Phiếu diễu cô hồng ảnh. 

驚起卻回頭             Kinh khởi khước hồi đầu,

有恨無人省             Hữu hận vô nhân tỉnh.

揀盡寒枝不肯棲     Giản tận hàn chi bất khẳng thê,

楓落吳江冷。         Phong lạc Ngô giang lãnh .

       蘇軾                                  Tô Thức

Dịch Nghĩa:

Viết khi ở viện Định Tuệ Hoàng Châu

Vầng trăng khuyết đeo trên nhánh ngô đồng

Đồng hồ nước đã ngừng nhỏ giọt và người cũng bắt đầu yên nghỉ.

Ai có thấy một người buồn rầu đi tới đi lui

Như bóng chim hồng cô đơn ẩn hiện

Quay đầu nhìn lại chợt thấy hoảng sợ

Mang nổi ấm ức mà không ai xem xét

Đã chọn hết chỉ thấy những cành lạnh buốt nên không thể đậu

Đành như lá phong rơi rụng xuống dòng Ngô Giang lạnh lẽo. 

Dịch Thơ: Cánh Nhạn lẻ Loi

1/

Trăng khuyết dựa ngô đồng    

Đêm trôi người lặng lẻ   

U uất giờ đây chỉ riêng mình 

Bóng nhạn về khe khẻ  

Chợt sợ quay đầu nhìn  

Hận này ai chia sẻ

Nhìn quanh cành lạnh khó nương thân   

Lá rơi sông vắng vẻ.  

2/

            Ngô đồng vắt vẻo trăng già  

   Đồng hồ ngưng giọt người đà ngủ yên   

             Có ai thấu hiểu niềm riêng

Một thân một bóng truân chuyên nhạn hồng   

               Nỗi lo chợt đến nơi lòng

         Hận này ai biết mà hòng sẻ san  

         Cành cây buốt giá hoang mang 

Lá phong rụng xuống Ngô Giang lạnh lùng

                                                   Quên Đi