Lời phi lộ
Vương Xương Linh, được bạn bè khen là vua thơ. Năm 27 tuổi đỗ Tiến sĩ (cùng tuổi với Lý Bạch khi đậu tiến sĩ). 7 năm sau ông lại đỗ khoa bác học hoằng từ, chuyển đi làm Quan Uý ở Di Thuỷ. Nhưng do hành vi lãng mạn của thi sĩ, bị biếm ra nơi biên ải làm Quan Uý ở Long Tiêu... Rồi về làm chức Thừa ở quê (Giang Ninh=Nam kinh). Ở đây Ông ngâm thơ không biết mệt mỏi. Không may Ông đắc tội với Thứ Sử bản địa Lư Khâu Hiểu nên bị giết. Về sau Trấn thủ Hà Nam là Trương Cảo, điều quân đội các lộ đến tập hợp, Lư Khâu Hiểu đến chậm bị xử tử (bị kết tội khi quân), coi như đó là báo thù cho Vương Xương Linh (ai bảo Lư dám giết vua thơ!).
Nguyên tác. Dịch âm
同從弟銷南齋玩月 Đồng tòng đệ Tiêu Nam Trai ngoạn nguyệt
憶山陰崔少府 ức Sơn Âm Thôi thiếu phủ
高臥南齋時 Cao ngoạ Nam Trai thì,
開帷月初吐 Khai duy nguyệt sơ thổ.
清輝淡水木 Thanh huy đạm thủy mộc,
演漾在窗戶 Diễn dạng tại song hộ.
苒苒幾盈虛 Nhiễm nhiễm kỷ doanh hư,
澄澄變今古 Trừng trừng biến kim cổ.
美人清江畔 Mỹ nhân thanh giang bạn,
是夜越吟苦 Thị dạ việt ngâm khổ.
千里其如何 Thiên lý kỳ như hà,
微風吹蘭杜 Vi phong xuy lan đỗ.
Dịch nghĩa
Cùng em họ ở Nam Trai ngắm trăng,
nhớ Thôi thiếu phủ huyện Sơn Âm
Lúc này nằm khểnh ở Nam Trai,
Vén màn thấy trăng vừa mới nhô lên.
Ánh sáng trong trẻo chan hòa cây cối và mặt nước,
(Ánh sáng ấy) Lung linh xao động ngoài song cửa.
Êm đềm trải bao phen tròn khuyết,
Soi sáng vằng vặc suốt xưa và nay.
Có người đẹp (thiếu gia họ Thôi) ở ven bờ sông nước trong xanh…,
Ðêm nay chắc ông ca ngâm càng thêm khó nhọc…
(Chỗ mình đang ở) Ngàn dặm xa xôi biết làm sao?
Chỉ (thưởng thức được) cơn gió nhẹ thoảng mùi lan đỗ.
Dịch thơ
Cùng em họ ở Tiêu Nam Trai ngắm trăng,
nhớ Thôi thiếu phủ huyện Sơn Âm*
Nằm khểnh ở Nam Trai,
Vén màn thấy trăng ló.
Ánh chan hòa nước cây,
Lung linh ngoài cửa sổ,
Trong sáng bao tháng năm**,
Vằng vặc suốt kim cổ.
Thiếu gia*** bờ sông xanh,
Đêm nay ca ngâm khổ.
Ngàn dặm đường xa xôi,
Gió thoảng hương lan đỗ./.
Chú giải
* Sơn Âm nay là huyện Thiệu Hưng, tỉnh Chiết Giang, thuộc nước Việt xưa.
** doanh hư: tròn khuyết (mặt trăng tròn rồi lại khuyết mỗi tháng): chỉ năm tháng.
*** Mỹ nhân: trong bài này chỉ thiếu gia. Nhiều tác gỉa cũng dùng cụm từ mỹ nhân để chỉ những người ở địa vị cao qúy.
Con Cò
Hãy thử xét xem bài thơ này có phải được làm bởi vua thơ hay không nhé:
- Vương Xương Linh nằm khểnh ở Nam Trai, vén màn ngó ra ngoài thấy phong cảnh rất nên thơ (các câu 2, 3, 4, 5, 6) bèn tưởng tượng rằng chắc Thôi thiếu phủ ở huyện Sơn Âm cũng ra bờ sông có nước trong xanh để ngắm trăng như mình. (Ông không cần tả tính tình của Thôi thiếu phủ phóng khoáng ra sao mà độc giả cũng thấy rất rõ qua các câu thơ ấy; khéo thật!).
- Họ Vương còn cho biết rằng, thấy được cảnh này thì chắc chắn Thôi phải ngâm vịnh cho tới khi mệt nhoài mới nghe! Mình ở xa cách ông ngàn dặm, không thể ngâm vịnh cùng ông được, chỉ đón cơn gió mang mùi lan đỗ thơm lừng (họ Thôi thích mùi lan đỗ này lắm).
Trong thiên hạ, có ai tả được họ Thôi cao quý như vây không? Tuyệt đối không! Thế thì Vương Xương Linh đích thực là vua thơ rồi; không cần tranh cãi nữa./.
***
Cùng Em Ngắm Trăng
1-
Nằm nghỉ tại Nam Trai
Vén màn trăng mới ló
Ánh vàng chiếu nước, cây
Lung linh ngoài cửa sổ
Êm đềm bao tháng năm
Vằng vặc từ kim cổ
Cao nhân sông nước trong
Đêm này ca ngâm khổ
Vạn dặm xa làm sao
Gió thoảng hương lan đỗ!
2-
Buồn tình nằm nghỉ Nam Trai
Vén màn trăng nhú hình hài tròn xoe
Ánh vàng cây, nước sáng lòe
Lung linh xao động bên khe cửa ngoài
Trải bao tròn khuyết tháng ngày
Xưa nay vằng vặc không sai chu kỳ
Người hiền sông sạch một khi
Đêm này ngâm vịnh phú thi nhọc nhằn
Xa xôi cách trở dặm ngàn
Gió thu nhẹ thổi đỗ lan hương thầm!
Lộc Bắc
***
***
Cùng em họ ở Nam Trai ngắm trăng, nhớ Thôi thiếu phủ huyện Sơn Âm
Nam trai nằm thảnh thơi,
Màn vén trăng non soi.
Chiếu suối rừng trong vắt,
Xuyên song cửa sáng ngời.
Tròn rồi khuyết vẫn chuyển,
Xưa tới nay thế thôi.
Ông cũng trên sông biếc,
Đêm nay ngâm hận Việt,
Dậm ngàn xa cách vậy,
Lan đỗ thổi tới nơi.
Mỹ Ngọc
July 9/2022.
***
Ngắm trăng nhớ người phương xa
Gió đưa mùi hương lan cỏ nhược
Trăng lung linh mặt nước rừng cây
Có người phương ấy đêm nay
Ngâm nga sầu khúc cho khuây nỗi buồn
Trăng vĩnh cửu trăng tròn lại khuyết
Dẫu muôn trùng tha thiết nhớ nhau
Yên Nhiên
***
Nguyên tác: Phiên âm:
同從弟銷南齋翫月憶山隂崔少府 - 王昌齡
Đồng Tòng Đệ Tiêu Nam Trai Ngoạn Nguyệt Ức Sơn Âm Thôi Thiếu Phủ - Vương Xương Linh
髙臥南齋時 Cao ngọa nam trai thì
開帷月初吐1 Khai duy nguyệt sơ thổ
清輝淡水木 Thanh huy đạm thủy mộc
演漾在窗戶 Diễn dạng tại song hộ
苒苒㡬盈虛 Nhiễm nhiễm kỷ doanh hư
澄澄變今古 Trừng trừng biến kim cổ
羙人清江畔 Mỹ nhân thanh giang bạn
是夜越吟苦 Thị dạ Việt ngâm khổ
千里其如何2 Thiên lý kỳ như hà
微風吹蘭杜34 Vi phong xuy lan đỗ
Dị bản:
1 trướng帳 = màn che thay vì duy帷 = màn che
2 hà như何如 = làm sao thay vì như hà如何 = sao đây
3 xuất出 = sanh ra thay vì xuy吹 = thổi
4 phương芳 = thơm (đức hạnh) thay vì lan蘭= lan (hoa thơm)
Tất cả mộc bản các thời đại từ Tống đến Thanh đều có chữ tiêu銷 trong tựa bài (14 chữ). Văn bản trong Đường Thi Tam Bách Thủ của Hành Đường Thoái Sỉ 蘅塘退士 mà nhiều nơi xử dụng thiếu chữ tiêu銷 trong tựa bài thơ nên chỉ có 13 chữ. Bài thơ trong Thi Viện có tựa chữ Hán đủ 14 chữ, nhưng khi phiên âm ra Hán Việt lại thiếu một chữ nên tựa Hán Việt còn có 13 chữ.
Bên trên là mộc bản trong Ngự Định Toàn Đường Thi - Thanh - Thánh Tổ Huyền Diệp 御定全唐詩-清-聖祖玄燁 với các dị bản và mộc bản “sạch” trong Văn Uyển Anh Hoa - Tống - Lý Phưởng 文苑英華-宋-李昉. Các mộc bản sạch khác: Thạch Thương Lịch Đại Thi Tuyển - Minh - Tào Học Thuyên 石倉歷代詩選-明-曹學佺 và Đường Hiền Tam Muội Tập - Thanh - Vương Sĩ Chân 唐賢三昧集-清-王士禛.
Ghi chú:
Nam Trai: địa danh, nhưng không rõ vị trí; tạm dịch: thư phòng ở phía nam
Sơn Âm: tên núi, nay ở huyện Thiệu Hưng, Chiết Giang; còn chỉ phía bắc không có nắng rọi của một ngọn núi
Thiếu phủ: chức quan, một trong 9 bậc
Thôi Thiếu Phủ: tức Thôi Quốc Phụ, tiến sĩ đệ nhất năm Khai Nguyên thứ 14 (726), được phong chức huyện úy Sơn Âm.
duy: rèm cửa, màn trướng
thanh huy: ánh sáng trong vắng
đạm: nước chảy từ từ
diễn dạng: nước trôi dạt
nhiễm nhiễm: êm đềm nhẹ nhàng, dần dần, nói đến thời gian trôi qua
doanh hư: trăng tròn trăng khuyết, chu kỳ một tháng, có rồi không trừng trừng: trong suốt, trong sáng chỉ ánh trăng, vẻ nước trong đứng lặng
kim cổ: từ xưa đến nay mỹ nhân: người đẹp; xưa cũng chỉ người có địa vị cao quý, ở đây chỉ Thôi thiếu phủ.
Việt ngâm: thời Chiến Quốc, Trang Tích, người nước Việt làm quan nước Sở; tuy phú quý nhưng vẫn nhớ đến quê hương nên hát Việt ca rất buồn để gửi gắm tâm sự kỳ như hà: làm sao, làm thế nào
lan đỗ: hoa lan và đỗ nhược, hai mùi hương thảo mộc; một loại lan đất Lan đỗ 兰杜是什么花
Dịch nghĩa:
Đồng Tòng Đệ Tiêu Nam Trai Ngoạn Nguyệt Ức Sơn Âm Thôi Thiếu Phủ Cùng Em Họ Ngắm Trăng Nơi Thư Phòng Phía Nam Nhớ
Đến Thôi Thiếu Phủ Huyện Sơn Âm
Cao ngọa nam trai thì Nhàn nhã nằm ở thư phòng phía nam.
Khai duy nguyệt sơ thổ Vén màn nhìn trăng non đầu tháng.
Thanh huy đạm thủy mộc Ánh trăng chiếu dòng nuớc chảy qua cây cối,
Diễn dạng tại song hộ Lấp lánh xuyên qua cửa sổ.
Nhiễm nhiễm kỷ doanh hư Không vội vàng tròn khuyết từ bao tháng năm,
Trừng trừng biến kim cổ Thật trong sáng từ ngàn xưa đến nay.
Mỹ nhân thanh giang bạn Chắc Thiếu phủ cũng ngồi bên dòng sông xanh,
Thị dạ Việt ngâm khổ Để ngâm những ca khúc nhớ nhà đêm nay.
Thiên lý kỳ như hà Đây đó cách xa ngàn dặm biết làm sao?
Vi phong xuy lan đỗ Nhưng danh thơm của ông cũng như mùi lan đỗ do gió đưa đến.
Bình luận:
Bài thơ cổ phong 10 câu 5 chữ nói đến ngắm trăng nhớ bạn ở xa xôi, Vương Xương Linh làm năm Khai Nguyên thứ 14 (726), lúc đang ẩn cư ở Thung lũng Thạch Môn, huyện Lam Điền, Thiểm Tây. Cùng năm này Thôi Quốc Phụ làm huyện úy ở Sơn Âm, Chiết Giang. Hoạ đồ xưa và nay cho thấy khoảng cách giữa hai người bạn vào thời điểm con người chỉ có thể đi đường bộ bằng ngựa hoặc đi đường sông bằng ghe thuyền.
Bài thơ cổ thể khá bất thường với vần trắc. Hai câu thơ đầu cho biết địa điểm (phòng phía nam) và thời lúc (trăng non đầu tháng). Bốn câu tiếp nói về trăng, với hai câu 3 và 4 miêu tả ánh trăng đang lên trong không gian (qua cây cối và cửa sổ phòng), nhưng hai câu 5 và 6 là suy nghĩ thêm về phong cách nhẹ nhành và trong sáng của trăng qua thời gian tháng năm. Bốn câu chót nói đến người bạn xa cách, câu 7 và 8 nhớ lại kỷ niệm xưa với bạn, và hai câu cuối mới thật sự nói đến bạn, một người có nhân cách danh thơm tiếng tốt được biết gần xa.
Dịch thơ:
Dưới Trăng Nhớ Bạn
Nhàn nhã Nam thư phòng,
Trăng non mọc trên không.
Ánh vàng xuyên cây cỏ,
Lấp lánh bên ngoài song.
Tròn khuyết bao năm tháng
Ngàn xưa vẫn sáng trong.
Nhớ quê thiếu phủ hát,
Ca khúc buồn bên sông.
Ngàn dặm dù xa cách,
Hương thơm vẫn đậm nồng.
With My Cousin In The South Study Under The Moonlight
Thinking Of Vice-Prefect Cui In Shanyin by Wang Changling
Lying leisurely in the south study,
We opened the curtain and watched the new rising moon.
The pure light cascaded on the water winding among trees,
And reflected like waves rippling through our window.
It moved deliberately through cycles of full moon and then crescent again,
Calm and bright from ancient times to eternity.
Tonight, our dear friend must also be sitting by the clear river,
Singing plaintive country folk songs in his homesickness
We were a thousand miles apart what could we do?
But a good reputation travelled far like orchid flagrance came along with the wind.
Enjoying The Moonlight With My Cousin In The South Study And Thinking Of My Friend Mr. Cui, Deputy-Governor Of Shanyin by Wang Changling Translation by Innes Herdan
I was resting idly in the South study.
Through the open curtains the moon was just rising.
The clear brilliance lay quietly on water and tree,
Drifted glittering through my window casement...
How many times can she have waxed and waned?
Under her pure light past has changed to present.
My good friend beside the untroubled river,
Will gravely hum the songs of Yue on such a night.
How can we bridge the thousand miles be
A light breeze may blow tween us? you the scent of my orchids and pollia.
Admiring the Moon with My Cousin in the South Study and Thinking of County Officer Cui of Shanyin by Wang Changling
Translation by Betty Tseng
Leisurely reclining in the South Study with my cousin,
I had the curtains lifted and saw the moon that had just over the horizon climb.
Moonlight so clear and pure quietly on woods and waters fell,
Reflections on windows and curtains sprightly shined.
Yet I wondered how many rounds had the moon waxed and waned?
How different times have evolved into history under its shine.
For an eloquent man like you residing next to clear waters,
Bemoaning in local melodies you would been on such a night.
What could we do about the thousands of miles between you and me?
I only hope that breezes could fragrances of orchid and azalea diffuse far and wide.
Phí Minh Tâm
***
Bài Cảm Tác:
1/
Long lanh ánh bạc trăng non
Nước sông man mác sóng dồn thuyền trôi
Mơ anh song ẩm đêm rồi
Nhớ anh tha thiết em ngồi tái tê
Nhớ xưa êm ái đam mê
Anh ơi anh hãy hiện về chiều nay
2/
Long lanh ánh bạc trăng khuya
Nước sông man mát thuyền đưa sóng dồn
Cùng em song ẩm lòng cồn
Nhớ anh tha thiết mà hồn tái tê
Khi xưa êm ái còn mê tới giờ
Anh ở đâu giăng đường tơ
Hãy hiện về trong giấc mơ chiều này
Xót xa cách biệt có hay
Tình xưa nghĩa cũ ai thay cho mình
Đồ Cóc
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét