Từ bao lâu nay, Paris vẫn được coi là một trong những thành phố nổi danh trên thế giới, thu hút được đông đảo du khách tới viếng thăm. Có lẽ vì ngoài cái tên kinh đô của ánh sáng, Paris còn được tặng thêm danh hiệu là trung tâm của văn học và nghệ thuật. Về kinh đô của ánh sáng, chỉ một lần đi dạo trên đại lộ Champs-Elysees được ca ngợi như là đại lộ đẹp nhất thế giới là đủ. Nhất là vào dịp Lễ Giáng Sinh và Tết Dương Lịch với ánh sáng lấp lánh tỏa ra từ những từ những ngọn đèn trên các hàng cây dọc theo hai bên đường đại lộ. Còn danh hiệu trung tâm văn học , có lẽ vì Paris là thủ đô quê hương của các học giả, văn nhân, thi sĩ qua mọi thời đại như Corneille, Racine thời Cổ Điển, Voltaire, J.J Rousseau của Kỷ nguyên Ánh Sáng (thế kỷ 18), sang đến Victor Hugo, tác giả của Les Miserables, hay Lamartine nổi tiếng với bài thơ lãng mạn Le Lac và gần đây nhất là J.P Sartre hay A. Camus, Nghĩ vậy, cũng có phần nào đúng. Nhưng chỉ đúng với dân Paris mà thôi. Những danh hiệu kể trên, lúc đầu có đem lại cho họ đôi chút tự hào, Nhưng nghe riết rồi cũng quen, và coi đó là chuyện bình thường. Chỉ những ai yêu văn chương và nghệ thuật , từ phương xa lạc bước tới đây, mới hiểu được tại sao Paris lại được tặng cho danh hiệu sau này. Với cái nhìn của một khách lạ, họ mới phát hiện được rằng Paris không chỉ là kinh đô của ánh sáng, mả còn là một môi trường sinh hoạt đặc thù với một không gian văn học thuận lợi cho những ai có tâm hồn nghệ sĩ để học hỏi và phát triển tài năng của mình. Tiêu biểu và đại diện cho đám người này không ai khác hơn là Ernest Hemingway, nhà văn danh tiếng Mỹ từng được giải thưởng văn học Nobel.
Mỗi lần nghe nhắc tới tên Hemingway, chúng ta không khỏi liên tưởng tới các tác phẩm như L’ Adieu aux Armes, Pour qui sonne le glas, Le soleil se lève aussi ... mà chúng ta bắt đầu làn quen qua các bộ phim được dàn dựng theo các tác phẩm của ông, đã làm say mê giới sành điệu Sài Gòn trong thập niên 60 của thế kỷ trước. Thành quả náy, thường được coi là do năng khiếu bẩm sinh và tài hoa của ông. Năng khiếu bẩm sinh thì có, tài hoa, trái lại, phải qua học hỏi và rèn luyện mới làm nên được. Năng khiếu cũng chỉ mới là miểng đá quý như ngọc hay kim cương tình cờ ta bắt được. Chỉ khi nào ta chịu khó bỏ công đẽo gọt, miếng đá đó mơi trở thành món nữ trang sáng giá đắt tiên. Đó chính là trường hợp của Hemingway.
Muốn theo đuổi nghiệp văn, Hemingway lại bắt đầu với ngành báo chí. Là phóng viên cho một nhật báo ở Toronto, khi ấy mới 20 tuổi, Hemingway được phái tới Paris để làm một thiên phóng sự. Lần đầu đặt chân tới Paris, do nhay cảm bén nhọn, Hemingway đã sớm tìm thấy nơi đây một môi trường đặc thù và một bầu không gian văn học thuận lợi giúp ông có thể học hỏi và phát triển tài năng của mình. Môi trường sinh hoạt đặc thù, chính là các bistrot tức các quán cà phê, đồng thời cũng là ăn quán bình dân. Đây là nơi hẹn hò của đôi tình nhân, hay là nơi gặp gỡ của mọi thành phần xã hội, bất kể là công nhân, quan chức hay sinh viên học trò... Và đây cũng là nơi mà, chỉ với ly cà phê hay ly rượu, ta có thể ngồi cả ngày để hoặc ngắm người qua lại, hoặc để viết lách. Chính vì phát hiện được môi trường đặc thù này, Hemingway đã không ngần ngại từ bỏ nghề phóng viên, ở lại Paris cùng với vợ là Hadley gần hai năm trong những điều kiện sống khó khăn bần hàn. Đây là một quyết định hy sinh lớn, vì ông dám chấp nhận từ bỏ đồng lương cố định bảo đảm để thay thế bằng tiền nhuận bút không lấy gì chắc chắn của những bài viết khi có báo chịu cho đăng. Phải có đọc Paris est une fête, ta mới hiểu tại sao Hemingway đã chọn ở lại Paris, để theo đuổi nghiệp văn.
Paris est une fête không phải là một sáng tác văn chương vì không thuộc loại truyện kể hay hồi ký, mà chỉ là một sưu tập các bút ký, các tạp ghi được gom góp lại và chỉ được xuất bán sau khi ông mất như một di cảo (œuvre posthume). Có lẽ vì vậy nên tựa sách ít được ai chú ý. Nhưng có đọc Paris est une fête, ta mới hiểu tại sao Hemingway lại chọn Paris làm nơi học hỏi và trau dồi bút pháp của mình. Chính nhờ vậy mà ông đã xây dựng được một sự nghiệp văn chương lẫy lừng như chúng ta đều biết. Thoạt nhìn, cái tựa Paris est une fête dễ làm ta lầm tưởng là cuốn sách này Hemingway viết ra cốt để nói về Paris như là một chốn phồn hoa đô hội.. Trái lại, ngay chương mở đầu Un bon café, Place Saint-Martin, Hemingway cho thấy, với ông, Paris là một chốn hội hè vì nơi đây có những bistrot hay quán cà phê bình dân mà, chỉ với một ly cà phê sữa hay một ly rượu, ông có thể bám trụ suốt ngày để rèn luyện viết văn. Không chỉ có thế, ngay gần nơi ông trú ngụ, Quartier Latin còn là một không gian văn học văn học thuận lợi cho những ai muốn theo đuổi nghiệp văn chương. Nhờ vậy mà trong những ngày đầu của giai đoạn còn bần hàn, những lúc đói bụng ông có ghé lại bảo tàng viện trong vườn Luxembourg ngắm nghĩa những bức tranh của Cezane, Gauguin, Toulouse- Lautrec...để quên được bữa ăn trưa. Thêm vào đó, cũng tại khu Latin văn học. cũng có thể thỉnh thoảng ghé lại tiệm sách Shakespeare and Company của cô bạn đồng hương tốt bụng Sylvia Beach sẵn sàng cho ông tha hồ mượn sách đem về đọc mà không phải ứng tiền thế chân. Nhờ vậy mà Hemingway đã được làm quen với một số nhà văn Nga như Chekhov, Dostoevski.. để mở rộng chân trời văn học của mình Chỉ cần một vài điều kiện thuận lợi đó thôi cũng đủ làm cho Hemingway cảm thấy hài lòng trong khung cảnh bần hàn đó, như ông đã thổ lộ cùng ta như sau:" Phát hiện cả một thế giới văn học xa lạ, và có thì giờ để đọc, trong một thành phố như Paris nơi đó ta có thể sống và làm việc thuận lợi, dù nghèo, chẳng khác gì như ta được tặng cho một kho tàng cả."
Ừ thì cứ cho là với Quartier Latin, Paris xứng đáng với danh hiệu là trung tâm văn học của Pháp. Thế còn Paris là trung tâm của nghệ thuật thì nằm ở đâu ? Muốn có câu trả lời thích đáng, ta cần phải tạm rời Quartier latin bên tả ngạn sông Seine để qua phía hữu ngạn lần mò tới Quartier Montmartre sát với vùng ngoại biên ở phía Bắc. Mỗi lần được nghe nhắc tới, Monmartre làm ta liên tưởng tới các rạp hát mang tên Folies Bẻrgere hay Moulin Rouge. Đây là sân khấu trình diễn cho vũ điệu French-Cancan nổi tiếng của Pháp nên thu hút được đông đảo người tới coi, đặc biệt là du khách. Trước ánh đèn rực rỡ, trước mắt ta là một bầy vũ nữ chân dài cô nào cũng xinh như mộng trong chiếc áo đầm xòe màu sắc rực rỡ dài tới gót chân. Sau một hồi nhún nhẩy theo điệu nhạc vui tươi rộn rã, các cô lại bất thần giơ chân cao tới đầu như muốn đá ai một cái. Điệu bộ này khiến đám khán giả ngồi coi, phần đông là các đấng trượng phu râu ria rậm rạp, áo quần bảnh bao, mặt đang nghệt ra như dân cả ngố, cũng phải giật mình căng tròn đôi mắt để thưởng ngoạn.
Chỉ cần ngần ấy thôi cũng đủ làm cho Paris xứng đáng với danh hiệu trung tâm của nghệ thuật rồi. Bởi vì dù là vũ điệu French Cancan hay là vũ điệu Ba Lê của một vở kịch, cũng đều thuộc về một ngành nghệ thuật cả. Nhưng đây mới chỉ là phần nổi của khối đá băng mà thôi. Còn muốn biết phần chìm mới là động lực giúp cho khối đá băng chuyển động, thay vì lặn sâu xuống đáy biển, ta phải leo lên lên tới đỉnh Montmartre mới biết được. Tại đây, bên cạnh nhà thờ Montmartre oai nghiêm trắng toát, là một dãy nhà phân động là quán cà phê hay quán ăn bình dân bao quanh một khoảng đất trống là nơi đóng đô của một số họa sĩ. Mỗi lần thấy ta đi qua, họ lại mời ta mua cho họ bức tranh hoặc để họa một bức hình chân dung của ta. Nhưng hình ảnh đó cũng chi là một bản sao chép (photocopie) mà thôi. Còn muốn biết phần nào phần nào bản chính về môi trường và không khí sinh hoạt của cái thời xa xưa ấy, ta cần nghe lại bản La Boheme . Dù đã nghe rồi ta cũng nên nghe lại. đặc biệt là trên youtube Charles Aznavour- La boheme. Bản nhạc này, qua giọng hát nhừa nhựa của Charles Aznavour, sẽ cho ta cơ hội làm cuộc hành trình đi tìm thời gian đã mất, cũng như hương vị của miếng bánh madeleine đã giúp Marcel Proust soạn ra bộ sách mang tựa đề A la recherche du temps perdu, nổi danh toàn cầu của ông.
Dù đã nghe rồi, ta cũng nên nghe lại. Chỉ cần gõ trên trang mạng Charles Aznavour – La bohème là ta sẽ có một lô youtube với sự trình bày của nhiều ca sĩ. Nhưng ta chỉ nên mở Youtube có hình nhà thờ Montmartre trắng toát nổi bật trên nền trời xanh để được nghe Aznavour, với giọng ca nhừa nhựa kể ta nghe câu chuyện về Montmartre mà thôi. Youtube này, với một vài hình ảnh xưa của Montmartre, ta sẽ cho ta cơ hội làm cuộc hành trình đi tìm thời đã mất, cũng như hương vị của miếng bánh madeleine đã giúp Marcel Proust viết r Montmartre a bộ sách mang tựa đề A la recherche du temps perdu nổi danh toàn cầu của ông. Thêm vào đó, ca từ của La bohème còn cho ta thấy có những điểm tương đồng và khác biệt giữa Quartier Latin văn học và khu Montmartre , điểm hội tụ của giới nghệ sĩ nói chung và hoạ sĩ nói riêng. Nếu như tại Quartier Latin, chỉ cần hai năm để học hỏi và rèn luyện, Hemingway đã có thể thấy con đường vinh quang hé mở. Tại Montmartre trái lại, số phận dành cho các của nghệ sĩ lại khắc nghiệt hơn.
Điển hình là họa sĩ Hoà Lan Van Gogh Cũng như Hemingway, đã lưu ngụ tại đây hai năm 3-1886 – 2-1888 và vẽ ra hàng trăm bức tranh. Nhưng sinh thời ông chỉ bán được một bức tranh mà thôi. Chỉ sau khi tự vận vì bệnh hoạn và nghèo túng, tranh của ông mới được người đời chiếu cố. Có người không ngại bỏ ra hàng trăm triệu đôla để mua tranh của ông. Và thường không phải là người biết thưởng thức nghệ thuật, mà thuộc loại trưởng giả học làm sang như nhân vật Jourdain trong vở kịch Le Bourgeois gentilhomme. Mục đích của đám người cốt để phô trương khoe của và cái mã văn hóa của mình mà thôi. Họ đâu có hiểu rằng chỉ vì tâm hồn nghệ sĩ cùng với đam mê nghệ thuật của người họa sĩ, họ mới phải bỏ ra một khoản tiền kếch xù để đem tranh mua về trưng bày phòng khách.
Đó là ý nghĩa lời ca của La Bohême kể cho ta nghe về hoàn cảnh sống khó khăn của người nghệ sĩ, nhưng họ lại lấy đó làm nguồn vui, làm lẽ sống cho họ. Thêm vào đó, ta có thể tìm kiếm trên Google hay Wikipedia bằng cách gõ " Vincent Van Gogh à Montmartre" để biết thêm về Montmartre thời gian nhà họa sĩ tài hoa tới sống tại đó, cùng với một số bức hoa ông đã thực hiện trong thời gian này.
Trên đây là hai điểm sinh hoạt đặc thù giúp Paris, theo tôi, được tặng cho danh hiệu là trung tâm văn hóa của nước Pháp.
Nguyễn Bảo Hưng
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét