Tân Giá Nương 新嫁娘 - Vương Kiến (751-835)

Bài ngũ ngôn tứ tuyệt này báo hiệu một cuộc cách mạng âm thầm thay đổi thân phận của người nữ Á Châu giữa thiên kỷ thứ nhì và thứ ba. Vương Kiến không phản đối việc đương thời, không đề nghị việc cải cách, mà chỉ mô tả rất sơ lược một nét chính trong liên hệ mẹ chồng-nàng dâu thời cổ bằng một bài thơ 20 chữ.

Xin mời các bạn thưởng thức bài thơ và góp ý cho lời bàn.

Nguyên tác:      Dịch âm:

新嫁娘               Tân Giá Nương

三日入櫥下       Tam nhật nhập trù hạ, 

洗手作羹湯       Tẩy thủ tác canh thang. 

未諳姑食性       Vị am cô thực tính, 

先遣小古嘗       Tiên khiển tiểu cô thường. 

王建 (751-835)   Vương Kiến

***

Dịch thơ:

Nàng Dâu Mới

Sau ba ngày cưới nàng xuống bếp

Trổ tài nội trợ nấu nồi canh

Khẩu vị mẹ chồng nàng chưa biết

Nhờ cô em chồng nếm hộ mình.

Lời bàn:

Bài thơ, thoạt nhìn tưởng đơn sơ, nhạt nhẽo nhưng tiềm ẩn một nét rất phức tạp, đậm đà, báo hiệu một cuộc cách mạng âm thầm trong tương lai để chấm dứt cái bi kịch mẹ chồng-nàng dâu kéo dài gần 3 thiên kỷ. Đây là một gia đình kiểu mẫu rất phổ thông ở Trung Hoa và Việt Nam trong hai thiên kỷ trước: Một đại gia đình trong đó cha mẹ, các con trai, các con dâu và các em trai gái sống chung trong một căn nhà không có đủ phòng riêng cho mỗi cặp vợ chồng. Cảnh sống chung đụng giống như một rổ bát: bát, đĩa, chén, tách va chạm nhau, không thể tránh khỏi sứt mẻ. Đụng chạm giữa những thành viên trong gia đình xảy ra hàng ngày. Đụng chạm em chồng-chị dâu tuy hiếm hoi nhưng cũng chua chát. Đụng chạm giữa hai nàng dâu xảy ra thường hơn và gay cấn hơn (đã có nhiều trường hợp nàng dâu này lén bỏ muối vào nồi canh của nàng dâu kia để báo cho mẹ chồng biết mình là nàng dâu giỏi). Đụng chạm mẹ chồng-nàng dâu, nảy sinh từ những đụng chạm kể trên, nên phổ thông nhất và thê thảm nhất. 

Hãy phân tách cái nghĩa bóng tiềm ẩn trong bài thơ này:

Cô dâu mới cưới, ngày thứ ba xuống bếp trổ tài nấu canh. Tới ngày thứ ba mà cô vẫn chưa biết khẩu vị của mẹ chồng, mặc dầu đã qua 6 bữa ăn trong hai ngày đầu, nhưng cô không dám xin mẹ chồng nếm. Tại sao vậy? Bởi vì có những rào cản vô hình ngăn cách họ. Hãy thử liệt kê những rào cản này: 

- Qua truyền khẩu trong dân gian, cô dâu mới cưới tin rằng mẹ chồng sẽ mắng "lớn xác mà ngu" nên cô không dám xin bà nếm canh. Mẹ chồng thường chờ những dịp may tương tự như thế để hành hạ nàng dâu cho hả dạ. Ngày xưa bà làm dâu cũng khó như vậy. Bà nội, bà ngoại, bà cố, bà tổ....... của bà cũng không khác. Tệ đoan ấy truyền từ đời trước tới đời sau qua vài thiên kỷ mà không ai muốn tháo gỡ. Nền văn hóa cổ chỉ thiên vị mẹ chồng, không bênh vực nàng dâu. Nó còn đề cao những nàng dâu huyền thoại cho nữ giới noi theo (tỷ dụ một cô gái 18 tuổi được cha mẹ ép gả cho một thanh niên góa vợ đã có một con trai nhưng thanh niên này chẳng may chết trước ngày cưới. Cô phải chịu tang người chồng chưa hề gặp mặt, hầu hạ mẹ chồng và nuôi dưỡng con chồng hờ chồng tới mãn đời để được vinh danh là hiền phụ).

- Cô không thể nhờ chồng nếm canh vì chồng chỉ là một đứa trẻ vị thành niên.

- Cô không nuốn nhờ chị dâu nếm canh vì chị em dâu thường ganh tị lẫn nhau (đã từng có cảnh chị dâu lén bỏ thêm muối vào nồi canh của em dâu để chứng tỏ em dâu không giỏi như mình, như đã nói ở trên).

- Vậy thì chỉ còn cô em chồng là người (may ra) có thể nếm canh giùm. 

Con Cò

***

Dịch nghĩa

Ngày thứ ba (cô dâu) xuống bếp 

Rửa tay sạch rồi nấu món canh

Vì chưa biết rõ khẩu vị của mẹ chồng

Nên nhờ cô em chồng nếm thử trước.

Phỏng dịch thơ:

Cô Dâu Mới

Tam nhật đi vào bếp 

Rửa tay nấu món canh

Chưa hay khẩu vị mẹ

Nhờ em chồng nếm nhanh!

Lộc Bắc

***

Nàng Dâu Mới Nấu Canh 

Sau ba ngày xuống bếp 

Rửa sạch tay nấu canh 

Khẩu vị mẹ chưa biết 

Em chồng nhờ nếm nhanh 

Lạc Thủy Ðỗ Quý Bái 

***

Dịch Nghĩa: 

Mới Làm Dâu 

Mới ba ngày về nhà chồng phải vào bếp 

Rửa tay để nấu canh rau thịt 

Ðâu biết là mẹ chồng không nếm thức ăn/ 

Mà chính cô em chồng sẽ là người nếm. 

Dịch Thơ: 

Mới Làm Dâu 

Ba ngày mới cưới nhau 

Vào bếp nấu canh rau 

Đâu biết mẹ chồng dễ 

Cô em sẽ nếm đầu.

Phí Minh Tâm 

Ghi Chú: Theo bài thơ, không phải mẹ chồng mà chính cô em chồng mới là người mà nàng dâu cần quan tâm. Nếu biết trưóc và ngoại giao nhờ cô em chồng nếm thì đâu có gì để nói.
***
Nàng Dâu Mới

Dâu mới, sau ba ngày, 
Xuống bếp nấu canh ngay.
Ý nhạc mẫu chẳng biết,
Nhờ em chồng nếm thay.

Mùi Quý Bồng
07/18/2018