Hà Mãn Tử 何滿子 -Trương Hỗ (Trung Đường)

Trương Hỗ 張祜 (khoảng 785-849) tự Thừa Cát 承吉, người Thanh Hà (nay thuộc tỉnh Hà Bắc, Trung Quốc), nổi tiếng về thể cung từ, thơ có 10 quyển.

Nguyên tác    Dịch âm

何滿子         Hà Mãn Tử

故國三千里 Cố quốc tam thiên lý,

深宮二十年 Thâm cung nhị thập niên.

一聲何滿子 Nhất thanh “Hà Mãn Tí (Tử)”,

雙淚落君前 Song lệ lạc quân tiền.

Dịch nghĩa

Hà Mãn Tử

Ở xa nước cũ ba nghìn dặm,

Trong chốn thâm cung đã hai mươi năm.

Vừa nghe âm thanh của điệu “Hà Mãn Tí (Tử)”,

Đôi dòng lệ của thiếp đã rơi trước chàng.

Chú thích

Hà Mãn Tử là tên một ca nhân sống thời Thịnh Đường; năm Khai Nguyên của triều Đường Huyền Tông (Đường Minh Hoàng, 713 - 742). Nàng bị tội hình nên trước lúc giã từ trần gian, nàng đã làm ca khúc dâng lên vua mong chuộc tội nhưng cuối cùng vẫn phải chết. Người đời cảm thông niềm bi kịch này nên đã lấy tên người soạn cũng là người hát ca khúc ấy để đặt tên cho khúc ca. Khúc ca ấy là cội nguồn thi hứng để các thi nhân đời Đường soạn ra vở múa, khúc hát, bài thơ và trở thành một điệu của tân nhạc phủ mang tên Hà Mãn Tử. Cũng từ đó, nó được nhiều thi nhân về sau đặt lời mới, trong đó có Nguyên Chẩn (nhà thơ có lúc làm đến Tể tướng) đã từng phê thơ Trương Hỗ là "điêu trùng tiểu kỉ" và đã dìm, không bổ chức quan cho Trương Hỗ khi ông này được Lệnh Hồ Sở tìm cách tiến cử lên vua Đường.

Nguyên mẫu trực tiếp của bài thơ này là câu chuyện của một Tài nhân họ Mạnh trong cung vua Đường Vũ Tông vốn rất được vua yêu vì, trước lúc mất, đấng quân vương để lộ cái ý muốn cùng nàng chết theo. Mạnh Tài nhân đã hát khúc Hà Mãn Tử rồi tự vẫn. Câu chuyện ấy là tiền đề gợi cảm hứng cho Trương Hỗ viết bài thơ trên.

(Trích trong Thi Viện)

Dịch thơ

Hà Mãn tử

Nước cũ xa ngàn dặm,

Cấm cung hai mươi năm.

Một tiếng “Hà Mãn Tử”,

Hai hàng lệ trước chàng.

Lời bàn:

Nói đến hồng nhan bạc mệnh thì cung nữ, nói chung, là thê thảm nhất. Hàng chục thi hào thời Đường đã có thơ mô tả nỗi thống khổ của cung nữ. Riêng Trương Hỗ là thi nhân bị liên lụy vì làm một bài thơ thể phú (thơ tả chân) thương cảm cho cung nữ họ Mạnh (đáng lẽ ông nên dùng thơ thể tỷ, chỉ nói ẩn ý để tránh liên lụy. Xin xem chú thích).

Nguyên Chẩn đã một thời làm Tể Tướng thời Trung Đường (và cũng đã từng bị biếm vì lời nói ngay thẳng) nhưng vẫn còn hẹp hòi trong chuyện Hà Mãn Tử này (xin xem chú thích).

Con Cò

***

Hà Mãn Tử

Ba ngàn dặm nước cũ,

Hai chục năm thâm cung.

Hà Mãn Tí nghe thoáng,

Lệ rơi trước Cửu Trùng.

Mỹ Ngoc phỏng dịch.

Dec. 28/2024.

***

Hà Mãn Tử

Nước cũ ba ngàn dặm,

Cung sâu hai chục niên,

Hát xong Hà Mãn Tử,

Trước vua, lệ nhỏ liền.

Bát Sách.

(Ngày 28/12/2024)

***

Hà Mãn Tử, Bài Ca Buồn.

Quê nhà xa cách dặm trường
Cấm cung dằng dẵng sắc hương phai tàn
Chợt nghe bài hát bàng hoàng
“Hà Mãn Tử” lệ tuôn tràn như mưa

Thanh Vân
***
Hà Mãn Tử

1-
Nước cũ ba ngàn lý
Thâm cung hai chục sương
Chợt nghe Hà mãn Tí
Rơi lệ trước quân vương

2-
Nước xưa xa cách dặm ngàn
Thâm cung hai chục năm thân đọa đầy
“Hà mãn tử” thoảng bên tai
Đôi dòng lệ nóng chảy dài trước vua!

Lộc Bắc

***

Hà Mãn Tử Khúc U Hoài

Quê nhà cách ba ngàn dặm
20 năm cung cấm sâu thẫm miệt mài

Hà Mãn Tử điệu u hoài
Trước Vua đẫm lệ đắng cay xé lòng.

Kim Oanh

***

Nguyên Tác: Phiên Âm: Dịch thơ:

何 滿 子-張祜 Hà Mãn Tử*- Trương Hỗ

故 國 三 千 里 Cố quốc tam thiên lý Quê nhà ba ngàn dặm,

深 宮 二 十 年 Thâm cung nhị thập niên Vào cung hai mươi năm.

一 聲 何 滿 子 Nhất thanh Hà Mãn Tử Nghe bài “Hà mãn tử”,

雙 淚 落 君 前 Song lệ lạc quân tiền Trước vua mắt lệ đằm.

Dị bản:

*Sách Vân Khê Hữu Nghị - Đường - Phạm Sư 雲谿友議-唐-范攄 chép bài tứ tuyệt như một ca từ, liên tục với nhiều bài khác. Sách Đường Nhân Vạn Thủ Tuyệt Cú Tuyển - Tống - Hồng Toại 唐人萬首絕句選-宋-洪遂, đăng với tựa là Hà Mãn Tử 河滿子. Sách Đường Thi Phẩm Vị - Minh - Cao Bính 唐詩品彙-明-高棅 đăng với tựa là Cung Từ 宮詞. Sách Ngự Định Toàn Đường Thi - Thanh - Thánh Tổ Huyền Diệp 御定全唐詩-清-聖祖玄燁, đăng với tựa Cung Từ Nhị Thủ Kỳ 1 宮詞二首 其一.

Chú Thích:

Hà mãn tử (何滿子) là tên một điệu từ được lưu hành rộng rãi, nhất là đời Tống, đã trở thành một loại ca từ được yêu chuộng trong các kỹ viện. Truyện rằng vào niên hiệu Khai Nguyên Đường Huyền Tông, một kỹ nữ ở Thương Châu bị tội tử hình vì xúc phạm vua. Trước khi bị giết, cô đã mở miệng hát bài Hà Mãn Tử. Giai điệu vừa buồn vừa phẫn uất đến nỗi “bầu trời và mặt trời cũng bi bị lu mờ”. Vì là truyền thuyết, có nơi nói nàng vẫn bị hành quyết, có nơi nói nàng được tha chết.

Dịch nghĩa:

Điệu Hà Mãn Tử

Quê hương và người thân ở xa ba ngàn dặm,

Bị ngột ngạt trong cung điện sâu thẳm này trong 20 năm.

Khi nghe hát bài Hà Mãn Tử,

Hai dòng nước mắt tuôn trào.

He Man Zi Tune by Zhang Hu

My home is three thousand miles away

I enter the royal palace twenty years ago

Listening to the tune of “He Man Zi”

Tears overflow my eyes in front of the king.

 Phí Minh Tâm