Thán Hoa 歎花 - Đỗ Mục

Cái phong lưu lãng mạn đa tình của Đỗ Mục thường được người đời nhắc nhở đến với bài thơ Thất Ngôn Tứ Tuyệt tuyệt tác sau đây:

        歎花                           Thán Hoa
自是尋春去較遲，      Tự thị tầm xuân khứ giảo trì,
不須惆悵怨芳時。      Bất tu trù trướng oán phương thì.
狂風落盡深紅色，      Cuồng phong lạc tận thâm hồng sắc,
綠葉成陰子滿枝。      Lục diệp thành âm tử mãn chi!
               杜牧                                  Đỗ Mục

CHÚ THÍCH:

THÁN HOA: là Than thở vì Hoa, Than tiếc cho Hoa.

GIẢO TRÌ: là Có hơi muộn, có hơi trễ.

TRÙ TRƯỚNG: Ở đây có nghĩa là Băn khoăn, Ẩn ức.

PHƯƠNG THÌ: là Thuở hoa còn Xuân sắc, thuở người còn son giá. Phương thì nghĩa đen là : Thuở còn thơm ngát !

TỬ: là Trái, là Con, là Kết tinh của hoa, là hạt.

TỬ MÃN CHI: là Trái đầy cả cành, cũng có nghĩa là : Con cái đầy đàn.

XUẤT XỨ CỦA BÀI THƠ:

Trong Tiểu thuyết bút ký đời Đường Tống có chép truyện sau đây : Cuối năm Thái Hòa đời Đường Văn Tông ( 824 ). Đỗ Mục còn trẻ ( khoảng 21 tuổi ) dạo chơi xứ Hồ Châu, gặp một bé gái khoảng hơn mười tuổi, mi thanh mục tú trông rất đáng yêu, bèn mang vàng lụa đến ước hẹn với bà mẹ cô bé rằng, mười năm sau sẽ về xin cưới. Nhưng vì lần lừa nấn ná với công danh, 14 năm sau, Đỗ Mục mới về lại Hồ Châu làm Thứ Sử. Lúc bấy giờ cô bé đã xuất giá 3 năm và đã có 2 con rồi. Đỗ Mục vô cùng hụt hẫng, thất vọng, hối tiếc, cảm thán cho sự trễ nãi của mình mà làm bài thơ THÁN HOA nầy. Tựa là Thán Hoa chớ thật ra là tự thán cho chính bản thân mình !

Bài thơ nầy còn có một dị bản như sau:

             叹花                  Thán Hoa

自恨寻芳到已迟，      Tự hận tầm phương đáo dĩ trì,
往年曾见未开时。      Vãng niên tằng kiến vị khai thì.
如今风摆花狼籍，      Như kim phong bãi hoa lang tạ,
绿叶成阴子满枝 .        Lục diệp thành âm tử mãn chi !

Diễn Nôm:

Tự hận tìm thơm trễ đã đành,
Năm xưa từng thấy hãy còn xanh.
Như nay gió cuốn hoa tơi tả,
Cây lá xanh om trái trĩu cành!

Đỗ Chiêu Đức

So với nguyên bản thì dị bản nầy lời lẽ rất ngô nghê tầm thường, không có sắc thái và tác phong tiêu sái như của Đỗ Mục. Có thể là do người sau gán ghép vào. Chỉ nêu lên đây để làm tài liệu cho rộng đường tham khảo.

Nghĩa Bài Thơ:

Tự thân ta, tìm xuân mà lại để đến đổi đi trễ. Thôi thì cũng chẳng nên ấm ức oán trách cho thời xuân sắc đã đi qua. Xuân đã tàn, gió đã nổi lên làm hoa rơi tan tác rụng hết cả sắc hồng. Lá cũng đã xanh om và trái cũng đã kết đầy cả cành cả rồi ( Đâu còn " vớt vát " gì được nữa ! ).

Nói là không oán, nhưng thật ra cái oán đã lên cao ngút ngàn. Bảo là " bất tu trù trướng " chỉ là để tự an ủi mình mà thôi, chớ thật ra là " áo não trù trướng " bội phần ! 

Diễn Nôm:

 Hoa 

Tìm xuân tự biết trễ thôi đành,
Nào oán làm chi xuân hết xanh.
Cuồng phong thổi rụng bao hồng thắm,
Lá đã xanh om, trái trĩu cành!

Lục bát: 

 Tìm xuân tự trách muộn màng,
Thôi thì cũng chẳng hoa tàn oán than.
Gió lay hồng rụng hè sang,
Cành xanh trĩu trái dạ càng ngẩn ngơ ! 

Đỗ Chiêu Đức 
***

Những Bài Dịch Khác:

1/

Tìm xuân thuở trước nay đà lỡ

Chớ trách hương xưa chẳng đợi người

Gió dữ nổi lên hoa thắm rụng

Nay cành trĩu quả lá xanh tươi

2/

Trở lại tìm xuân đã lỡ làng

Đừng buồn sinh giận kẻ sang ngang

Gió đùa năm tháng hoa tươi rụng

Giờ lá cành xanh trái ngập tràn.

Quên Đi

***

Thương Tiếc Hoa

Trễ hẹn cùng xuân, lỗi tại ta

Trách gì hương sắc đã phôi pha

Cánh hoa tan tác theo cơn gió

Cành lá sum suê, quả lủng la...

Phương Hà

***

 Tiếc Hoa

Thương hoa tiếc ngọc trễ còn đâu!

Lỗi hẹn vì ta chậm bắt rầu...

Gió lạnh hết xuân đành đứng tiếc,

Xanh um những trái, rụng bông sầu !

Mai Xuân Thanh 

Ngày 19 tháng 11 năm 2015

***

Than Thở Cùng Hoa

Gặp Xuân thì đã muộn màng rồi!
Oán trách chỉ làm hoa kém tươi
Gió cuốn nụ bông rơi lả tả
Chỉ còn lá,quả trĩu cành thôi!

Song Quang